Studnicki o Rosji (1)

 |  Written by Godziemba  |  2
Władysław Studnicki był zdecydowanym krytykiem cywilizacji moskiewskiej.

     Władysław Gizbert-Studnicki urodził się w 1866 roku w Dyneburgu w szlacheckiej rodzinie. Po ukończeniu gimnazjum realnego w Dyneburgu, w 1885 rozpoczął studia w Szkole Handlowej Kronenberga w Warszawie, gdzie związał się z ruchem socjalistycznym. Aresztowany w 1889 roku trafił do X Pawilonu warszawskiej Cytadeli, a następnie został skazany na zesłanie na Syberii. Po zwolnieniu w 1893 roku wyjechał do Omska, a potem do Tobolska, gdzie pracował jako adwokat w sądzie gubernialnym.

     Na jesieni 1896 roku wrócił z wygania do Warszawy, gdzie w roku następnym opublikował książkę „Współczesna Syberia”, stanowiącą podsumowanie jego badań nad gospodarką tej części Rosji.  Pozycja ta wzbudziła duże zainteresowanie i sprawiła, iż autor stał się znanym publicystą. W tym samym roku wydał w Krakowie pod pseudonimem „VETO” broszurę „Stosunki polsko-rosyjskie”. Jednocześnie związał się z Polską Partią Socjalistyczną, zostając zastępcą redaktora „Przedświtu”. W kolejnych latach wydał szereg prac poświęconych Rosji ( m.in.: „Rosja w Azji wschodniej”, „Nędza Rosyi w cyfrach”, „Konstytucja rosyjska i prawnoustrojowe stanowisko Królestwa Polskiego”, „ Polityka Rosyi względem szkolnictwa zaboru rosyjskiego” oraz przede wszystkim  „Historia ustroju państwowego Rosyi”).

     Propagowana przez niego koncepcja wyodrębnienia Galicji, poróżniła go z socjalistami i skłoniła do związania się z ruchem narodowym. W 1904 roku wydał we Lwowie książkę „Od socjalizmu do nacjonalizmu” – zbiór wybranych własnych publikacji prasowych, mających ukazać ewolucje jego poglądów. Wsparcie udzielone Rosji przez narodowców w czasie wojny rosyjsko-japońskiej doprowadziło do zerwania przez Studnickiego z ruchem narodowym.

     W latach przed wybuchem I wojny światowej staje się zdecydowanym zwolennikiem współpracy z państwami centralnymi. Po wybuchu wojny aktywnie uczestniczy w akcji werbunkowej do oddziałów legionowych, a w 1915 roku tworzy proniemiecki Klub Państwowców Polskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przez cały okres międzywojenny konsekwentnie opowiadał się za zawarciem sojuszu polsko-niemieckiego, sojuszu, który stanowić  miał najważniejsze ogniwo bloku europejskiego skierowanego przeciwko bolszewickiej Rosji. W szeregu publikacji uzasadniał swoją koncepcję, ostrzegając przed imperializmem Rosji Sowieckiej, dążącej do przeniesienia rewolucji i podboju militarnego Europy.

    Po wybuchu II wojny światowej nie zmienił swych poglądów, jednak jego propozycje zakończenia konfliktu polsko-niemieckiego nie zyskały uznania Berlina. Ówczesne koncepcje Studnickiego omówiłem w eseju  „Studnicki w czasie II WŚ”. Po zakończeniu wojny Studnicki osiadł w Londynie, publikując w „Wiadomościach” Grydzewskiego oraz współpracując ze Stanisławem Catem-Mackiewiczem. Zmarł w Londynie 10 stycznia 1953 roku.

    Zdaniem Studnickiego najważniejszymi czynnikami, które ukształtowały państwo moskiewskie były: położenie geograficzne, jarzmo tatarskie, wzrost władzy książęcej, polityka podbojów oraz kościół prawosławny.

    Tatarzy – jego zdaniem - opierali swe panowanie nad Rusią na duchowieństwie oraz uległych książętach, zmuszonych trzymać poddanych w bezwzględnym posłuszeństwie. Ten system władzy musiał zaciążyć na polityce rosyjskiej, pojęciu władzy i cechach narodowych oraz  przyczynić się do wytworzenia się specyficznego despotyzmu carów moskiewskich. „Azja jest równie skłonna – pisał Studnicki  w 1904 roku – do znoszenia jak i do czynienia bezprawia. Brak jest zrozumienia dla praw człowieka, brak tego szlachetnego indywidualizmu, który jest spuścizną rycerską w Europie. Rosja to nieuleczalny kaleka”. I dodawał: „Ten sam system donosicielstwa, system terroru, to samo lubowanie się poniżaniu, deptaniu godności ludzkiej, jakie istniały w państwie chanów, przeszły do państwa moskiewskiego. Jarzmo tatarskie wdrożyło Moskwę do korzenia się przed władzą, do bezwzględnego jej posłuszeństwa. Wpływ jego był tak dominującym, gdyż przypadł na okres formowania się państwowości rosyjskiej (…). Zasada despotyzmu – strach panował w państwie carów nie mniej jak pod zwierzchnictwem Tatarów (…). Gwałty były przejawami władzy monarszej nieskrępowanej żadnymi względami. Człowiek jednak wstydzi się swego strachu, nie chce sam przed sobą wyznać, że się przed knutem korzy, ratując się więc ubóstwieniem, idealizowaniem tego przed którym drży”.

    Z despotyzmem związany był nadmierny fiskalizm państwa rosyjskiego, który „przerastał siły płatnicze ludności” oraz nadużycia urzędników, którzy pod pretekstem ściągania podatków  nakładali na chłopów dodatkowe daniny. Nie istniała polityka podatkowa, a od poddanych ścigano tyle ile się dało zebrać. „Najbardziej charakterystyczne cechy urzędnika rosyjskiego – wskazywał – to korupcja, ślepe posłuszeństwo i zupełna uległość względem wszystkiego co pochodziło od sfer wyższych”. Korupcja w Rosji nie traktowana była jako zło, stała się po prostu normą. Sałtykow-Szczedrin wspominał: „Braliśmy, braki, to prawda – któż jest bez grzechu wobec Boga, bez winy wobec cara? Ale z drugiej strony czyż lepiej nie brać pieniędzy i nie załatwić sprawy? Gdy człowiek weźmie to i pracuje mu się jakoś sprawniej, bardziej ochoczo”.

    Ta sytuacja sprawiała, iż nieomal nikt nie widział w Rosji potrzeby walki z korupcją, korupcją, która – zdaniem Studnickiego – prowadziła „państwo do ruiny i dezorganizacji, a sprawa umożliwienia sobie walki z nadużyciami biurokracji jest koniecznością państwową Rosji”. 

    Studnicki podkreślał  jednocześnie, iż wzrost fiskalizmu szedł w parze ze wzrostem armii rosyjskiej, bez którego niemożliwe było prowadzenie polityki ekspansji terytorialnej, będącej kolejną cechą charakterystyczną Rosji. „Od końca XV wieku – pisał w 1930 roku – od Iwana III, istotnego założyciela państwa moskiewskiego do 1859 roku terytorium Rosyi zwiększyło się według prof. Kluczewskiego 24 razy, do roku 1904 30 razy, ludność 18 razy. (…)  Z tej to przyczyny historia Rosyi jest historią kolonizacji rosyjskiej co wywarło olbrzymi wpływ na charakter państwowości rosyjskiej, było czynnikiem znacznego przyrostu ludności (…)”.

    Autor wyliczył, iż w ciągu XVIII i XIX wieku Rosja przez 129 lat prowadziła wojny, spośród których wojny o rozszerzenie granic trwały 101 lat, a jedynie 4,5 roku wojny obronne. „Zaborczość Rosji – podkreślał Studnicki – pozostaje niezmienną, zmienia się tylko ideologia zaborów. Warunki geograficzne niezmienne i odziedziczona psychologia będąca produktem szeregu wielu, analogicznych przeżyć licznych pokoleń – wywołują ów czynnik stałości w polityce”.

    Opisując cechy charakterystyczne Rosjan nie mógł nie wspomnieć o ich powszechnym  pijaństwie.  W czasie pobytu na zesłaniu na Syberii zauważył, iż „na Syberii nie było święta, które nie kończyłoby się kilkudniową popijawą. W pierwszym dniu pijani mężczyźni, w drugim mężczyźni i kobiety, następnie mężczyźni, kobiety i dzieci, cała wieś pijana a epizodem końcowym bicie się, łamanie kości, śmierć przez pobicie”. Powszechne pijaństwo nie dotykało tylko chłopów, ale także inne warstwy społeczeństwa, w tym szlachtę oraz inteligencję.

    Inną specyficzną cechą Rosjan była – wedle Studnickiego – kolektywność myślenia. Rosjanie często zmieniali poglądy, jednak ta zmiana nie była spowodowana „wewnętrzną przemianą poglądów, ale przez sugestię ogółu, chęć przyjęcia panującego poglądu”.  Ten mechanizm był najmocniejszy na wsi rosyjskiej, gdzie każdy „kto się sprzeciwiał gromadzie był jakby obcym ciałem mącącym kolektywne myślenie i działanie, ten stawał się przedmiotem nienawiści”.

    Ta przypadłość Rosjan sprawiała, iż „w psychologii rosyjskiej nie znajdowałem podłoża dla wolności politycznej”. Jakkolwiek inteligencja rosyjska w XIW wieku „dążyła do przetworzenia warunków życia rosyjskiego, zapożyczała ideały na Zachodzie, które często ulegały skrzywieniu w umysłowości rosyjskiego inteligenta i starała się je wcielić i zrealizować w całej pełni, co oczywiście nie było możliwe i często prowadziło do pogodzenia się inteligencji z istniejącymi w Rosji warunkami”.  Zresztą także Antoni Czechow zwierzał się w liście do swego przyjaciela Aleksieja Suworina: „Nie wierzę w naszą inteligencję – jest zakłamana, dwulicowa, niedokształcona, leniwa. Nie wierzę w nią nawet wtedy kiedy cierpi i skarży się, ponieważ jej prześladowcy wywodzą się z jej najgłębszej istoty”.

    Niezwykle ważną rolę w systemie politycznym Rosji odgrywała cerkiew prawosławna, która „stała się powolnym narzędziem państwa moskiewskiego”, a od czasów Piotra I formalnie instytucją państwową, a „duchowieństwo zależne od państwa przeobraża się w urzędników państwowych do spraw duchowych, których opłaca skarb państwa”.

    Ten nierozerwalny związek cerkwi z państwem zemściło się na niej, gdy car stał się na początku XX wieku przedmiotem otwartych ataków. Wraz z nim także cerkiew zaczęła być atakowana. „Ścisłe kojarzenie rosyjskiego monarchizmu – trafnie wskazywał Studnicki – z prawosławiem, nabożeństwa przepełnione modlitwami za cara zemściło się (…) po rewolucji i zapanowaniu bolszewizmu kościół był tępiony”.

    Nic dziwnego, iż mając tak krytyczny stosunek do Rosji, Studnicki przez całe swe życie zwalczał koncepcje współpracy polsko-rosyjskiej.

Cdn.

Ed. img. SK źródło: http://www.pogon.lt
5
5 (2)

2 Comments

Szary Kot's picture

Szary Kot
Studnickiego względem Rosji, mentalności carów i zwykłych Rosjan - genialne! Zgadzam się z nim w 250 % wink
Jednak jego postać jest też pewnym ostrzeżeniem - zbyt jednostronne patrzenie na historię i politykę wiedzie do utraty obiektywizmu i schodzenia na manowce.
 

"Miejcie odwagę... nie tę tchnącą szałem, która na oślep leci bez oręża,
Lecz tę, co sama niezdobytym wałem przeciwne losy stałością zwycięża."

Więcej notek tego samego Autora:

=>>