Sto pięćdziesiąt lat temu urodził się Józef Piłsudski, przyszły twórca Niepodległej i wódz naczelny armii polskiej.
Józef Piłsudski przyszedł na świat w Zułowie. Wedle opisu Stanisława Cata-Mackiewicza: „Zułów położony jest o dwadzieścia kilometrów od miasteczka Podbrodzie. Piękne są naokoło okolice. Na południu płynie Wilia, która w niektórych miejscach, na przykład w uroczych Punżanach, ma piękno wianka uwiązanego z jaśminów i czeremchy, na zachodzie śliczna, zalotna Żejmiana. Na wschód zaczynają się wielkie jeziora ze srebrnym Jeziorem Świrskim, Miadziolem, wreszcie największym z nich Naroczem, «morzem litewskim»; na północ jeziora brasiawskie, na które kładzie fiolety swych pierwszych refleksów zbliżająca się północ. Ale sam Zułów nie jest specjalnie ładny. Płasko, piaszczyście, sośniaki bez większego charakteru. Dobra żuławskie stanowiły dość monotonną plamę wśród otaczającego je kolorowego i uroczego krajobrazu”.
W tej „monotonnej plamie” stał modrzewiowy dworek, w którym w dniu 5 grudnia 1867 roku urodził się Józef Klemens Piłsudski, czwarte dziecko Józefa Wincentego Piłsudskiego i jego żony Marii z Billewiczów Piłsudskiej.
W dworku znajdowało się dwanaście obszernych pokoi. Na ścianach wisiały portrety przodków. Przed oszklonym gankiem znajdowała się brama wjazdowa ozdobiona herbowymi tarczami. Dookoła rozciągały się sady owocowe i ogrody. Rzeka Mera otaczała dwór malowniczym półkolem. Wpadały do niej dwa strumyki Paprotka i Zułówka. Wzdłuż rzeki ciągnął się długi sad i piękna aleja świerkowa. Malowniczym zakątkiem był zadrzewiony pagórek tuż nad rzeką. W lesie za folwarkiem, niedaleko dworu znajdowało się piękne jezioro Piorun.
Ojciec Piłsudskiego wywodził swój ród od dynastii wielkich książąt litewskich, uznając za odległego przodka Dowsprunga, bądź Dowsprunka, starszego brata Mendoga, pierwszego władcy zjednoczonej Litwy. To właśnie z rodu Dowsprungowiczów pochodził bezpośredni protoplasta Piłsudskich, książę Ginet, który jako przedstawiciel jednego z najznaczniejszych litewskich rodów złożył swój podpis pod aktem unii horodelskiej z 1413 roku. Ów protoplasta rodu miał dwóch synów: Marka i Stanisława Giniatowiczów. Syn tego ostatniego, Bartłomiej Giniatowicz, w połowie XV wieku przyjął nazwisko Piłsudski od majątku Piłsudy koło Rosień na Żmudzi.
Piłsudscy używali herbu Kościesza „odmienna”, bądź „uszczerbiona”, czasem zwana „strzałą”. Członkowie późniejszych pokoleń rodziny Piłsudskich piastowali, co prawda liczne, ale niezbyt wysokie urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim, jak również byli właścicielami sporych dóbr na Żmudzi, jednak nigdy nie należeli do ówczesnej elity. Z racji należenia do jednego z najstarszych rodów litewskich byli bardzo atrakcyjną partią przy zawieraniu małżeństw. Z tego powodu ród Piłsudskich był skoligacony z niemal wszystkimi rodzinami szlacheckiej Litwy, a w czasach narodzin przyszłego Marszałka, do krewnych jego rodziny zaliczali się m.in. Giełgudowie, Puzynowie, Czapscy, Szemiothowie, Górscy, Billewiczowie, Butlerowie, Witkiewiczowie, a niektórzy biografowie dopatrują się także pokrewieństwa z samymi Radziwiłłami.
W końcu XVII wieku Roch Mikołaj Piłsudski, stolnik wołkowyski, ożenił się z Małgorzatą Pancerzyńska, siostrą wpływowego biskupa wileńskiego, Karola. Małżeństwo to znacznie poprawiło status materialny rodziny Piłsudskich. Jedynym jego synem był Ludwik, starosta alkiski, który z Rozalią Puzynianką miał kilku synów, spośród których Kazimierz (późniejszy prezes sądu rosieńskiego) ożenił się z Anną Billewiczówną. Był to pierwszy związek obu rodzin.
Kazimierz stracił swój duży majątek Żemigole nad Dubissą, co sprawiło, iż jego synowie Walery oraz Piotr Kazimierz znaleźli się w trudnej sytuacji. Piotr, sedzia rosieński, wziął w dzierżawę majątek Lidowiany i zamieszkał tam z matką oraz swym bratem Walerym.
Ojciec marszałka, Józef Wincenty Piłsudski, przyszedł na świat w 1833 roku w Rapszanach, w rodzinie Piotra, sędziego granicznego powiatu rosieńskiego i hrabianki Teodory Urszuli Otylii z Butlerów. W rodzinie żywa była pamięć dziadka Teodory – Wincentego Billewicza, uczestnika powstania listopadowego. Z kolei Teodora pomagała oddziałom walczącym w powstaniu styczniowym.
Poza ojcem przyszłego Naczelnika, Piotr i Teodora mieli jeszcze czworo dzieci: Walerię Giedgowdową (1834–1926), Julię Bortkiewiczową (1836–1910), Teresę Symonowiczową (1838–ok.1906) i Wincentego (1839–1916).
Po ukończeniu szkoły w Krożach i Wiłkomierzu Józef Wincenty rozpoczął studia w Instytucie Agronomicznym w Horyhorkach. Następnie wziął udział w powstaniu styczniowym, w trakcie którego piastował urząd komisarza rządu powstańczego na powiat kowieński. Jeszcze w czasie trwania powstania zakochał się w swej krewnej, młodszej od niego o dziewięć lat Marii Billewiczównej, herbu Mogiła, z którą postanowił się ożenić, wcześniej uzyskawszy indult władz kościelnych zezwalający na zawarcie małżeństwa.
Panna Billewiczówna, córka Antoniego Billewicza i Heleny Michałowskiej, podobnie jak jej małżonek, wywodziła się z jednego z najstarszych litewskich rodów posiadającego dobra na Litwie i Żmudzi.
Billewiczowie swój ród wywodzili od niejakiego Zodeyki, pochodzącego od książąt litewskich. Ten protoplasta rodu za wybitne zasługi został zięciem samego wielkiego księcia Witolda. Jego najstarszym synem był Bill, który był ojcem Jerzego, a ten z kolei miał trzech synów. I w ten sposób rozrósł się ród Billów-Billewiczów, z którego wywodziła się matka Józefa Piłsudskiego. Billewiczowie byli spokrewnieni bądź skoligaceni z innymi możnymi rodami, od dawna osiadłymi na Żmudzi. Zamieszkiwali tereny „w całem Rosieńskiem”, gdzie leżało ich gniazdo rodzinne, Billewicze.
Oba litewskie rody, Billewiczów i Piłsudskich, szybko uległy polonizacji i krzewiły polskość na terenie Litwy,
Maria Billewiczówna przyszła na świat w 1842 roku w Adamowie jako jedyna córka Antoniego Billewicza i Heleny Michałowskiej. W wieku trzech lat straciła matkę i została oddana na wychowanie swemu dziadkowi, Kacprowi Billewiczowi, emerytowanemu prezesowi sądu wileńskiego. Jej ojciec ożenił się po raz drugi i przestał interesować się wychowaniem swej najstarszej córki.
Kacper Billewicz wychował ją na osobę obdarzoną nie tylko wielkim patriotyzmem i poczuciem honoru, ale także wyrobił w niej silny hart ducha. Wyrosła na pannę o niezwykłej urodzie, którą określano wówczas epitetami „eteryczna” i „pełna wdzięku”. Już jako młoda dziewczyna bardzo lubiła małe dzieci i matkowała wszystkim swoim małym krewnym.
Ślub państwa Piłsudskich odbył się w dniu 23 kwietnia 1863 roku w majątku Billewiczów w Tenenie, a panna młoda wniosła w posagu wspomniany już Zułów, włącznie z Sugintami , Teneniami i Adamowem. Posiadłości ziemskie stanowiące wiano Marii wynosiły ponad 8 tysięcy hektarów, podczas gdy jej mąż posiadał jedynie majątek Poszuszwie.
Wedle drugiej żony Marszałka, Aleksandry Piłsudskiej, Józef Wincenty „Jako mąż i ojciec wywiązywał się ze swych obowiązków wzorowo, witając z niezmiernym entuzjazmem, co roku nowe dziecko. Przychodziły te dzieci na świat z regularnością kwiatów wiosennych lub zimowych szronów”.
W roku po ślubie Maria powiła córkę – Helenę (1864–1917), następnie na świecie pojawiła się Zofia (1865–1935), zwana powszechnie Zulą, która wyszła za mąż za doktora Bolesława Kadenacego. W Zułowie urodziło się jeszcze dwóch kolejnych synów: Bronisław (1866–1918) i Józef Klemens (1867–1935).
Józef Piłsudski miał jeszcze młodsze rodzeństwo - Adama (1869-1935), Kazimierza (1871-1941), Marię (1873-1821), która wyszła za mąż za Cezarego Juchniewicza, Jana (1876-1950), Ludwikę (1874-1924), Kacpra (1881-1915) oraz bliźnięta Piotra i Teodora, które zmarły w niemowlęctwie w 1882 roku.
CDN.
Józef Piłsudski przyszedł na świat w Zułowie. Wedle opisu Stanisława Cata-Mackiewicza: „Zułów położony jest o dwadzieścia kilometrów od miasteczka Podbrodzie. Piękne są naokoło okolice. Na południu płynie Wilia, która w niektórych miejscach, na przykład w uroczych Punżanach, ma piękno wianka uwiązanego z jaśminów i czeremchy, na zachodzie śliczna, zalotna Żejmiana. Na wschód zaczynają się wielkie jeziora ze srebrnym Jeziorem Świrskim, Miadziolem, wreszcie największym z nich Naroczem, «morzem litewskim»; na północ jeziora brasiawskie, na które kładzie fiolety swych pierwszych refleksów zbliżająca się północ. Ale sam Zułów nie jest specjalnie ładny. Płasko, piaszczyście, sośniaki bez większego charakteru. Dobra żuławskie stanowiły dość monotonną plamę wśród otaczającego je kolorowego i uroczego krajobrazu”.
W tej „monotonnej plamie” stał modrzewiowy dworek, w którym w dniu 5 grudnia 1867 roku urodził się Józef Klemens Piłsudski, czwarte dziecko Józefa Wincentego Piłsudskiego i jego żony Marii z Billewiczów Piłsudskiej.
W dworku znajdowało się dwanaście obszernych pokoi. Na ścianach wisiały portrety przodków. Przed oszklonym gankiem znajdowała się brama wjazdowa ozdobiona herbowymi tarczami. Dookoła rozciągały się sady owocowe i ogrody. Rzeka Mera otaczała dwór malowniczym półkolem. Wpadały do niej dwa strumyki Paprotka i Zułówka. Wzdłuż rzeki ciągnął się długi sad i piękna aleja świerkowa. Malowniczym zakątkiem był zadrzewiony pagórek tuż nad rzeką. W lesie za folwarkiem, niedaleko dworu znajdowało się piękne jezioro Piorun.
Ojciec Piłsudskiego wywodził swój ród od dynastii wielkich książąt litewskich, uznając za odległego przodka Dowsprunga, bądź Dowsprunka, starszego brata Mendoga, pierwszego władcy zjednoczonej Litwy. To właśnie z rodu Dowsprungowiczów pochodził bezpośredni protoplasta Piłsudskich, książę Ginet, który jako przedstawiciel jednego z najznaczniejszych litewskich rodów złożył swój podpis pod aktem unii horodelskiej z 1413 roku. Ów protoplasta rodu miał dwóch synów: Marka i Stanisława Giniatowiczów. Syn tego ostatniego, Bartłomiej Giniatowicz, w połowie XV wieku przyjął nazwisko Piłsudski od majątku Piłsudy koło Rosień na Żmudzi.
Piłsudscy używali herbu Kościesza „odmienna”, bądź „uszczerbiona”, czasem zwana „strzałą”. Członkowie późniejszych pokoleń rodziny Piłsudskich piastowali, co prawda liczne, ale niezbyt wysokie urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim, jak również byli właścicielami sporych dóbr na Żmudzi, jednak nigdy nie należeli do ówczesnej elity. Z racji należenia do jednego z najstarszych rodów litewskich byli bardzo atrakcyjną partią przy zawieraniu małżeństw. Z tego powodu ród Piłsudskich był skoligacony z niemal wszystkimi rodzinami szlacheckiej Litwy, a w czasach narodzin przyszłego Marszałka, do krewnych jego rodziny zaliczali się m.in. Giełgudowie, Puzynowie, Czapscy, Szemiothowie, Górscy, Billewiczowie, Butlerowie, Witkiewiczowie, a niektórzy biografowie dopatrują się także pokrewieństwa z samymi Radziwiłłami.
W końcu XVII wieku Roch Mikołaj Piłsudski, stolnik wołkowyski, ożenił się z Małgorzatą Pancerzyńska, siostrą wpływowego biskupa wileńskiego, Karola. Małżeństwo to znacznie poprawiło status materialny rodziny Piłsudskich. Jedynym jego synem był Ludwik, starosta alkiski, który z Rozalią Puzynianką miał kilku synów, spośród których Kazimierz (późniejszy prezes sądu rosieńskiego) ożenił się z Anną Billewiczówną. Był to pierwszy związek obu rodzin.
Kazimierz stracił swój duży majątek Żemigole nad Dubissą, co sprawiło, iż jego synowie Walery oraz Piotr Kazimierz znaleźli się w trudnej sytuacji. Piotr, sedzia rosieński, wziął w dzierżawę majątek Lidowiany i zamieszkał tam z matką oraz swym bratem Walerym.
Ojciec marszałka, Józef Wincenty Piłsudski, przyszedł na świat w 1833 roku w Rapszanach, w rodzinie Piotra, sędziego granicznego powiatu rosieńskiego i hrabianki Teodory Urszuli Otylii z Butlerów. W rodzinie żywa była pamięć dziadka Teodory – Wincentego Billewicza, uczestnika powstania listopadowego. Z kolei Teodora pomagała oddziałom walczącym w powstaniu styczniowym.
Poza ojcem przyszłego Naczelnika, Piotr i Teodora mieli jeszcze czworo dzieci: Walerię Giedgowdową (1834–1926), Julię Bortkiewiczową (1836–1910), Teresę Symonowiczową (1838–ok.1906) i Wincentego (1839–1916).
Po ukończeniu szkoły w Krożach i Wiłkomierzu Józef Wincenty rozpoczął studia w Instytucie Agronomicznym w Horyhorkach. Następnie wziął udział w powstaniu styczniowym, w trakcie którego piastował urząd komisarza rządu powstańczego na powiat kowieński. Jeszcze w czasie trwania powstania zakochał się w swej krewnej, młodszej od niego o dziewięć lat Marii Billewiczównej, herbu Mogiła, z którą postanowił się ożenić, wcześniej uzyskawszy indult władz kościelnych zezwalający na zawarcie małżeństwa.
Panna Billewiczówna, córka Antoniego Billewicza i Heleny Michałowskiej, podobnie jak jej małżonek, wywodziła się z jednego z najstarszych litewskich rodów posiadającego dobra na Litwie i Żmudzi.
Billewiczowie swój ród wywodzili od niejakiego Zodeyki, pochodzącego od książąt litewskich. Ten protoplasta rodu za wybitne zasługi został zięciem samego wielkiego księcia Witolda. Jego najstarszym synem był Bill, który był ojcem Jerzego, a ten z kolei miał trzech synów. I w ten sposób rozrósł się ród Billów-Billewiczów, z którego wywodziła się matka Józefa Piłsudskiego. Billewiczowie byli spokrewnieni bądź skoligaceni z innymi możnymi rodami, od dawna osiadłymi na Żmudzi. Zamieszkiwali tereny „w całem Rosieńskiem”, gdzie leżało ich gniazdo rodzinne, Billewicze.
Oba litewskie rody, Billewiczów i Piłsudskich, szybko uległy polonizacji i krzewiły polskość na terenie Litwy,
Maria Billewiczówna przyszła na świat w 1842 roku w Adamowie jako jedyna córka Antoniego Billewicza i Heleny Michałowskiej. W wieku trzech lat straciła matkę i została oddana na wychowanie swemu dziadkowi, Kacprowi Billewiczowi, emerytowanemu prezesowi sądu wileńskiego. Jej ojciec ożenił się po raz drugi i przestał interesować się wychowaniem swej najstarszej córki.
Kacper Billewicz wychował ją na osobę obdarzoną nie tylko wielkim patriotyzmem i poczuciem honoru, ale także wyrobił w niej silny hart ducha. Wyrosła na pannę o niezwykłej urodzie, którą określano wówczas epitetami „eteryczna” i „pełna wdzięku”. Już jako młoda dziewczyna bardzo lubiła małe dzieci i matkowała wszystkim swoim małym krewnym.
Ślub państwa Piłsudskich odbył się w dniu 23 kwietnia 1863 roku w majątku Billewiczów w Tenenie, a panna młoda wniosła w posagu wspomniany już Zułów, włącznie z Sugintami , Teneniami i Adamowem. Posiadłości ziemskie stanowiące wiano Marii wynosiły ponad 8 tysięcy hektarów, podczas gdy jej mąż posiadał jedynie majątek Poszuszwie.
Wedle drugiej żony Marszałka, Aleksandry Piłsudskiej, Józef Wincenty „Jako mąż i ojciec wywiązywał się ze swych obowiązków wzorowo, witając z niezmiernym entuzjazmem, co roku nowe dziecko. Przychodziły te dzieci na świat z regularnością kwiatów wiosennych lub zimowych szronów”.
W roku po ślubie Maria powiła córkę – Helenę (1864–1917), następnie na świecie pojawiła się Zofia (1865–1935), zwana powszechnie Zulą, która wyszła za mąż za doktora Bolesława Kadenacego. W Zułowie urodziło się jeszcze dwóch kolejnych synów: Bronisław (1866–1918) i Józef Klemens (1867–1935).
Józef Piłsudski miał jeszcze młodsze rodzeństwo - Adama (1869-1935), Kazimierza (1871-1941), Marię (1873-1821), która wyszła za mąż za Cezarego Juchniewicza, Jana (1876-1950), Ludwikę (1874-1924), Kacpra (1881-1915) oraz bliźnięta Piotra i Teodora, które zmarły w niemowlęctwie w 1882 roku.
CDN.
(3)