Niekonsekwentna polityka Wielkiej Brytanii i Francji umożliwiła Niemcom zdobycie Norwegii na wiosnę 1940 roku.
Wszelkie ewentualne działania aliantów na rzecz powstrzymania eksportu do Niemiec szwedzkiej rudy żelaza przez norweski port w Narwiku oznaczałyby pogwałcenie norweskiej neutralności. Nic więc dziwnego, iż Londyn uważał, że dopiero jakakolwiek niemiecka akcja zbrojna skierowana przeciw Norwegii może posłużyć jako doskonałe usprawiedliwienie dla alianckiej interwencji odwetowej.
Jedną z możliwości rozwiązania problemu Narwiku było zaminowanie północnonorweskich wód terytorialnych, popierane przez ówczesnego Pierwszego Lorda Admiralicji Winstona Churchilla. Planom Londynu sprzyjał fakt coraz częstych zatopień statków alianckich w pobliżu norweskich wybrzeży, co było równoznaczne z pogwałceniem statusu neutralności Norwegii, a zarazem stanowiło argument do podjęcia brytyjskiej akcji prewencyjnej. Rząd norweski zdecydowanie sprzeciwiał się tym planom brytyjskim zaznaczając, że norweska marynarka wojenna spełnia wszelkie powinności. Nawiązując do zatopień alianckich statków szef norweskiej dyplomacji orzekł, iż miały one miejsce poza trzymilowym pasem wód neutralnych Norwegii.
Operacja zaminowania norweskich wód terytorialnych miała również na celu zahamować ewentualne zakusy Moskwy wobec Narwiku, z czym Londyn poważnie się liczył. Kontynuacja agresji sowieckiej na pozostałe państwa skandynawskie stworzyłaby realne zagrożenie dla brytyjskich interesów.
Znamienne, że spodziewana akcja Moskwy na północy Skandynawii początkowo przysłaniała ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Lordowi Edwardowi Halifaxowi, zagrożenie Norwegii ze strony Trzeciej Rzeszy.
Jednocześnie wzmogły się brytyjskie oskarżenia skierowane wobec Norwegii. W przemówieniu radiowym z dnia 20 stycznia W. Churchill wyraził ubolewanie, że państwa neutralne nie spełniają swych obowiązków względem Ligi Narodów, a także nie wspierają aliantów przeciwko niemieckiemu zagrożeniu. Trzy dni później lord Halifax oskarżył Oslo o przyzwolenie Trzeciej Rzeszy na nadużywanie państwowych wód terytorialnych. Dodał też, że rząd Norwegii winien wydzielić z tegoż akwenu strefę militarną, na której miała zostać postawiona zapora minowa, tak jak uczyniono to z końcem poprzedniej wojny światowej.
Nie zważając na protesty norweskich oraz szwedzkich władz zaczęto przygotowywać militarną ekspedycję na terytorium Skandynawii, którą zamierzono wysłać 15 marca. Rozbieżności zdań w brytyjskim Gabinecie Wojennym sprawiły, iż ciągle odkładano podjęcie ostatecznej decyzji o przeprowadzeniu tej operacji.
W połowie lutego 1940 roku angielski samolot zwiadowczy zauważył na norweskich wodach neutralnych niemiecki okręt zaopatrzeniowy „Altmark”. Royal Navy wysłała w pościg za nim kilka jednostek, które zmusiły Niemców do poddania się. Na pokładzie niemieckiego statku odnaleziono 303 brytyjskich jeńców. W nocie do norweskich władz Londyn usprawiedliwiał złamanie prawa przez brytyjskie okręty dopuszczeniem przez Norwegię na jej wody neutralne niemieckiego statku, przewożącego angielskich jeńców. Po tym incydencie Churchill z jeszcze większą determinacją domagał się zaminowania norweskich wód terytorialnych, wskazując na niebezpieczeństwo zajęcia Narwiku przez Niemców.
Ostatecznie w operacji miało wziąć udział pięć brytyjskich brygad, których zadaniem było zajęcie Narwiku, a następnie drogi kolejowej łączącej port ze szwedzkimi kopalniami rudy żelaza. Jednak w dniu podjęcia decyzji (12 marca 1940 roku) Finlandia podpisała traktat pokojowy z Moskwą. Stracono tym samym pretekst dla operacji w Norwegii.
Fakt ten przyczynił się do upadku we Francji rządu Daladiera i zastąpieniem go gabinetem Paula Reynauda. Nowy francuski rząd opowiedział się za przeprowadzeniem akcji militarnej w Norwegii, niezależnie od sprzeciwu Oslo. Z kolei w dniu 1 kwietnia 1940 roku Londyn w nocie do rządów norweskiego i szwedzkiego, starając się usprawiedliwić planowane działania, zwrócił uwagę na traktaty zawarte pomiędzy Berlinem a państwami skandynawskimi, które powinny być traktowane jako działania o wrogim charakterze. Wskazano także na utrudnienia w prowadzeniu przez aliantów swobodnego handlu oraz poruszono problem sowieckiego zagrożenia, który dotyczył całego obszaru Skandynawii.
Nowy termin operacji w Skandynawii ustalono na 5 kwietnia, a potem na 8 kwietnia. W przypadku gdyby w odpowiedzi Niemcy odpowiedziałyby atakiem na Norwegię, alianckie oddziały oprócz Narwiku miały wylądować także w Stavanger, Bergen oraz Trondheim.
W dniu 5 kwietnia rząd brytyjski poinformował Oslo i Sztokholm o zarezerwowaniu sobie prawa do podejmowania wszystkich niezbędnych kroków wstrzymujących niemiecki import szwedzkiego surowca. Trzy dni później oba alianckie rządy oświadczyły, że pogwałcenie przez Berlin prawa międzynarodowego oraz neutralnego upoważnia je do przerwania eksportu szwedzkiej rudy żelaza do Niemiec poprzez zatrzymywanie statków płynących na norweskich wodach terytorialnych.
Tegoż samego dnia Royal Navy zaminowała – w ramach operacji „Wilfred” - dwa z trzech deklarowanych miejsc na norweskich wodach terytorialnych, aby zmusić statki wypływające z portu w Narwiku do opuszczenia norweskich wód terytorialnych, gdzie można byłoby je z łatwością przechwycić. Akcja ta spotkała się ze zdecydowanym protestem rządu norweskiego, gdyż naruszała norweską neutralność określoną w 1 artykule V Konwencji Haskiej.
Oprócz zaminowania norweskich wód terytorialnych alianci przygotowali również projekt desantu na Norwegię północną, znany jako plan R-4. Zakładał on przeprowadzenie w dniu 10 kwietnia desantu w Narwiku.
Wszelkie działania aliantów okazały się spóźnione, gdyż w dniu 9 kwietnia 1940 roku Trzecia Rzesza przystąpiła do realizacji planu „Weserubung”, który zakładał zdobycie norweskich lotnisk, nadbrzeżnych przyczółków oraz przede wszystkim przygotowanie się do kontrataku aliantów. Opóźnienie w zaminowaniu norweskich wód terytorialnych sprawiło, iż okręty niemieckie bez przeszkód popłynęły na północ. W inwazji na Norwegię wziął udział XXI Korpus Armijny pod dowództwem Nikolausa von Falkenhorsta, składający się z siedmiu dywizji.
Rankiem 9 kwietnia Niemcy wysadzili desanty w nabrzeżnych miastach Norwegii. Jednocześnie samoloty Luftwaffe zrzuciły spadochroniarzy na lotniska w Oslo, Kristiansand i Stavanger. Nieliczne jednostki norweskie nie miały szans w walce Niemcami. Do 10 kwietnia Niemcy zajęli Narwik, Trondheim, Bergen, Egersund, Oslo i Stavanger.
W dniu 10 kwietnia alianci wysłali na wody norweskie swoją flotę, a 14 kwietnia przystąpili do wysadzania desantów. Jednostki wysłane na południe były zbyt słabe i szybko zostały pobite. Dłużej walki trwały na północy, gdzie alianci wysadzili jednostki brytyjskie, francuskie i polskie (Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich) w okolicy Narwiku. Zdobyły one w końcu maja miasto, jednak klęski ponoszone przez aliantów we Francji zmusiły do ich ewakuacji w dniu 9 czerwca 1940 roku. Dzień później skapitulowały wojsk norweskie, tym samym kończąc walki w Norwegii.
Ogromny udział w niemieckim sukcesie należy przypisać użyciu lotnictwa, które wobec przewagi morskiej aliantów odegrało zasadniczą rolę we wsparciu działań lądowych.
Zajęcie Norwegii w znacznym stopniu poprawiło sytuację strategiczną III Rzeszy. Kriegsmarine zyskała dogodne bazy dla U-Bootów operujących na północnym Atlantyku. Z kolei Luftwaffe mogła korzystać z norweskich lotnisk do ataków na Wielką Brytanię. Niemcy zapewnili sobie także nieograniczony dostęp do szwedzkich rud żelaza, niezbędnych do budowy niemieckich czołgów.
Spory brytyjsko-francuskie oraz brak jednolitego stanowiska w brytyjskim Gabinecie Wojennym sprawiły, iż utracono bezpowrotnie szansę na uniemożliwienie Niemcom opanowania niezwykle ważnego strategicznie Półwyspu Skandynawskiego oraz przerwanie dostaw szwedzkiej rudy do Niemiec.
Wybrana literatura:
J. Siemianowski – Polityka Wielkiej Brytanii wobec Norwegii w okresie od 1 września 1939 r. do 9 kwietnia 1940 r.
T. Konecki – Skandynawia w drugiej wojnie światowej
W.S. Churchill – Druga wojna światowa
A. Bereza-Jarociński - Zarys dziejów Norwegii
Wszelkie ewentualne działania aliantów na rzecz powstrzymania eksportu do Niemiec szwedzkiej rudy żelaza przez norweski port w Narwiku oznaczałyby pogwałcenie norweskiej neutralności. Nic więc dziwnego, iż Londyn uważał, że dopiero jakakolwiek niemiecka akcja zbrojna skierowana przeciw Norwegii może posłużyć jako doskonałe usprawiedliwienie dla alianckiej interwencji odwetowej.
Jedną z możliwości rozwiązania problemu Narwiku było zaminowanie północnonorweskich wód terytorialnych, popierane przez ówczesnego Pierwszego Lorda Admiralicji Winstona Churchilla. Planom Londynu sprzyjał fakt coraz częstych zatopień statków alianckich w pobliżu norweskich wybrzeży, co było równoznaczne z pogwałceniem statusu neutralności Norwegii, a zarazem stanowiło argument do podjęcia brytyjskiej akcji prewencyjnej. Rząd norweski zdecydowanie sprzeciwiał się tym planom brytyjskim zaznaczając, że norweska marynarka wojenna spełnia wszelkie powinności. Nawiązując do zatopień alianckich statków szef norweskiej dyplomacji orzekł, iż miały one miejsce poza trzymilowym pasem wód neutralnych Norwegii.
Operacja zaminowania norweskich wód terytorialnych miała również na celu zahamować ewentualne zakusy Moskwy wobec Narwiku, z czym Londyn poważnie się liczył. Kontynuacja agresji sowieckiej na pozostałe państwa skandynawskie stworzyłaby realne zagrożenie dla brytyjskich interesów.
Znamienne, że spodziewana akcja Moskwy na północy Skandynawii początkowo przysłaniała ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Lordowi Edwardowi Halifaxowi, zagrożenie Norwegii ze strony Trzeciej Rzeszy.
Jednocześnie wzmogły się brytyjskie oskarżenia skierowane wobec Norwegii. W przemówieniu radiowym z dnia 20 stycznia W. Churchill wyraził ubolewanie, że państwa neutralne nie spełniają swych obowiązków względem Ligi Narodów, a także nie wspierają aliantów przeciwko niemieckiemu zagrożeniu. Trzy dni później lord Halifax oskarżył Oslo o przyzwolenie Trzeciej Rzeszy na nadużywanie państwowych wód terytorialnych. Dodał też, że rząd Norwegii winien wydzielić z tegoż akwenu strefę militarną, na której miała zostać postawiona zapora minowa, tak jak uczyniono to z końcem poprzedniej wojny światowej.
Nie zważając na protesty norweskich oraz szwedzkich władz zaczęto przygotowywać militarną ekspedycję na terytorium Skandynawii, którą zamierzono wysłać 15 marca. Rozbieżności zdań w brytyjskim Gabinecie Wojennym sprawiły, iż ciągle odkładano podjęcie ostatecznej decyzji o przeprowadzeniu tej operacji.
W połowie lutego 1940 roku angielski samolot zwiadowczy zauważył na norweskich wodach neutralnych niemiecki okręt zaopatrzeniowy „Altmark”. Royal Navy wysłała w pościg za nim kilka jednostek, które zmusiły Niemców do poddania się. Na pokładzie niemieckiego statku odnaleziono 303 brytyjskich jeńców. W nocie do norweskich władz Londyn usprawiedliwiał złamanie prawa przez brytyjskie okręty dopuszczeniem przez Norwegię na jej wody neutralne niemieckiego statku, przewożącego angielskich jeńców. Po tym incydencie Churchill z jeszcze większą determinacją domagał się zaminowania norweskich wód terytorialnych, wskazując na niebezpieczeństwo zajęcia Narwiku przez Niemców.
Ostatecznie w operacji miało wziąć udział pięć brytyjskich brygad, których zadaniem było zajęcie Narwiku, a następnie drogi kolejowej łączącej port ze szwedzkimi kopalniami rudy żelaza. Jednak w dniu podjęcia decyzji (12 marca 1940 roku) Finlandia podpisała traktat pokojowy z Moskwą. Stracono tym samym pretekst dla operacji w Norwegii.
Fakt ten przyczynił się do upadku we Francji rządu Daladiera i zastąpieniem go gabinetem Paula Reynauda. Nowy francuski rząd opowiedział się za przeprowadzeniem akcji militarnej w Norwegii, niezależnie od sprzeciwu Oslo. Z kolei w dniu 1 kwietnia 1940 roku Londyn w nocie do rządów norweskiego i szwedzkiego, starając się usprawiedliwić planowane działania, zwrócił uwagę na traktaty zawarte pomiędzy Berlinem a państwami skandynawskimi, które powinny być traktowane jako działania o wrogim charakterze. Wskazano także na utrudnienia w prowadzeniu przez aliantów swobodnego handlu oraz poruszono problem sowieckiego zagrożenia, który dotyczył całego obszaru Skandynawii.
Nowy termin operacji w Skandynawii ustalono na 5 kwietnia, a potem na 8 kwietnia. W przypadku gdyby w odpowiedzi Niemcy odpowiedziałyby atakiem na Norwegię, alianckie oddziały oprócz Narwiku miały wylądować także w Stavanger, Bergen oraz Trondheim.
W dniu 5 kwietnia rząd brytyjski poinformował Oslo i Sztokholm o zarezerwowaniu sobie prawa do podejmowania wszystkich niezbędnych kroków wstrzymujących niemiecki import szwedzkiego surowca. Trzy dni później oba alianckie rządy oświadczyły, że pogwałcenie przez Berlin prawa międzynarodowego oraz neutralnego upoważnia je do przerwania eksportu szwedzkiej rudy żelaza do Niemiec poprzez zatrzymywanie statków płynących na norweskich wodach terytorialnych.
Tegoż samego dnia Royal Navy zaminowała – w ramach operacji „Wilfred” - dwa z trzech deklarowanych miejsc na norweskich wodach terytorialnych, aby zmusić statki wypływające z portu w Narwiku do opuszczenia norweskich wód terytorialnych, gdzie można byłoby je z łatwością przechwycić. Akcja ta spotkała się ze zdecydowanym protestem rządu norweskiego, gdyż naruszała norweską neutralność określoną w 1 artykule V Konwencji Haskiej.
Oprócz zaminowania norweskich wód terytorialnych alianci przygotowali również projekt desantu na Norwegię północną, znany jako plan R-4. Zakładał on przeprowadzenie w dniu 10 kwietnia desantu w Narwiku.
Wszelkie działania aliantów okazały się spóźnione, gdyż w dniu 9 kwietnia 1940 roku Trzecia Rzesza przystąpiła do realizacji planu „Weserubung”, który zakładał zdobycie norweskich lotnisk, nadbrzeżnych przyczółków oraz przede wszystkim przygotowanie się do kontrataku aliantów. Opóźnienie w zaminowaniu norweskich wód terytorialnych sprawiło, iż okręty niemieckie bez przeszkód popłynęły na północ. W inwazji na Norwegię wziął udział XXI Korpus Armijny pod dowództwem Nikolausa von Falkenhorsta, składający się z siedmiu dywizji.
Rankiem 9 kwietnia Niemcy wysadzili desanty w nabrzeżnych miastach Norwegii. Jednocześnie samoloty Luftwaffe zrzuciły spadochroniarzy na lotniska w Oslo, Kristiansand i Stavanger. Nieliczne jednostki norweskie nie miały szans w walce Niemcami. Do 10 kwietnia Niemcy zajęli Narwik, Trondheim, Bergen, Egersund, Oslo i Stavanger.
W dniu 10 kwietnia alianci wysłali na wody norweskie swoją flotę, a 14 kwietnia przystąpili do wysadzania desantów. Jednostki wysłane na południe były zbyt słabe i szybko zostały pobite. Dłużej walki trwały na północy, gdzie alianci wysadzili jednostki brytyjskie, francuskie i polskie (Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich) w okolicy Narwiku. Zdobyły one w końcu maja miasto, jednak klęski ponoszone przez aliantów we Francji zmusiły do ich ewakuacji w dniu 9 czerwca 1940 roku. Dzień później skapitulowały wojsk norweskie, tym samym kończąc walki w Norwegii.
Ogromny udział w niemieckim sukcesie należy przypisać użyciu lotnictwa, które wobec przewagi morskiej aliantów odegrało zasadniczą rolę we wsparciu działań lądowych.
Zajęcie Norwegii w znacznym stopniu poprawiło sytuację strategiczną III Rzeszy. Kriegsmarine zyskała dogodne bazy dla U-Bootów operujących na północnym Atlantyku. Z kolei Luftwaffe mogła korzystać z norweskich lotnisk do ataków na Wielką Brytanię. Niemcy zapewnili sobie także nieograniczony dostęp do szwedzkich rud żelaza, niezbędnych do budowy niemieckich czołgów.
Spory brytyjsko-francuskie oraz brak jednolitego stanowiska w brytyjskim Gabinecie Wojennym sprawiły, iż utracono bezpowrotnie szansę na uniemożliwienie Niemcom opanowania niezwykle ważnego strategicznie Półwyspu Skandynawskiego oraz przerwanie dostaw szwedzkiej rudy do Niemiec.
Wybrana literatura:
J. Siemianowski – Polityka Wielkiej Brytanii wobec Norwegii w okresie od 1 września 1939 r. do 9 kwietnia 1940 r.
T. Konecki – Skandynawia w drugiej wojnie światowej
W.S. Churchill – Druga wojna światowa
A. Bereza-Jarociński - Zarys dziejów Norwegii
(2)