Geneza Policji Państwowej (1)

 |  Written by Godziemba  |  0
Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości rozpoczęto prace nad stworzeniem polskiej formacji policyjnej.
 
 
        W październiku 1914 roku warszawski generał-gubernator, Engałyczew, na spotkaniu z przedstawicielami środowisk aktywistycznych w stolicy zaproponował utworzenie Straży Obywatelskiej miasta stołecznego Warszawy i przekazanie jej części kompetencji policyjnych. Jakkolwiek potem Rosjanie wycofali się z tej propozycji, zrobiony został pierwszy krok w celu utworzenia polskich jednostek policyjnych.
 
 
          W tym czasie także w innych regionach Królestwa Polskiego podjęto podobne inicjatywy. W Zagłębiu Dąbrowskim już w końcu lipca 1914 roku utworzono Straże Obywatelskie, których członkowie rekrutowali się z przede wszystkim z „Sokoła”  (Kazimierz Srokowski był jednocześnie komendantem Straży i prezesem okręgu „Sokół”). W Łodzi obywatelskie organy porządkowe powstały 2 sierpnia 1914 roku pod nazwą Milicja Obywatelska. Na jej czele stał Centralny Komitet MO, jego przewodniczącym został Leon Grohman, a wiceprzewodniczącym inż. P. Sulowski. Z biegiem czasu Centralny Komitet zdecydował się na utworzenie dodatkowo płatnej Straży Miejskiej, której zadaniem stało się przejęcie wszystkich posterunków wymagających systematycznej i stałej służby patrolowej.  Jej organizatorami byli: mecenas B. Jasieński, inż. Pałaszewski oraz pierwszy naczelnik straży, A. Lindner.
 
 
         W lipcu 1915 roku władze rosyjskie wyraziły ostateczną zgodę na utworzenie przez Komitet Obywatelski Straży Obywatelskiej w Warszawie. Została ona zorganizowana w sierpniu 1915 roku, m.in. wysiłkiem R. Noskiewicza, E. Rauera, R. Starzyńskiego, L. Szczepkowskiego, W. Chromińskiego, P. Hosera i R. Załęskiego. W drugiej połowie 1915 roku Straż Obywatelska miasta stołecznego Warszawy liczyła ok. 8 tysięcy członków, wywodzących się z takich organizacji społecznych, jak: „Sokół”, „Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich”, „Warszawskie Towarzystwo Sportowe”, „Warszawskie Towarzystwo Łyżwiarskie” czy „Towarzystwo Przyjaciół Pragi”. Naczelnikiem warszawskiej Straży Obywatelskiej został adwokat Stanisław Popowski, a jego zastępcą Kazimierz Pawłowicz.
 
 
         Najpóźniej, bo w drugiej połowie 1915 roku, powstały dwie większe straże w Siedlcach i Lublinie. Za zgodą lubelskiego generała-gubernatora rozpoczęła działalność Milicja Obywatelska jako społeczny organ ochrony porządku publicznego.
 
 
        Na terenie zaborów austriackiego i pruskiego nie utworzono podobnych polskich organizacji zajmujących się ochroną porządku publicznego.
 
 
         Taką próbę podjęli jedynie mieszkańcy Lwowa, obawiający się coraz bardziej agresywnego zachowania Ukraińców wobec polskich mieszkańców miasta. Wiceprezydent Lwowa, dr Tadeusz Rutkowski wystąpił z wnioskiem o utworzenie Straży Obywatelskiej. Opracowany odpowiedni regulamin i projekt struktury organizacyjnej został zatwierdzony przez namiestnika i Dyrekcję Policji austriackiej. W jej wyniku w końcu sierpnia 1914 roku powołano Miejską Straż Obywatelską, której namiestnikiem został radny, Adam Schneider. Jednocześnie na początku września 1914 roku zorganizowano Milicję Miejską, której członkowie rekrutowali się przeważnie ze sfer inteligenckich i urzędniczych. Na stanowisko kierownika Milicji mianowano Stanisława Tauera, emerytowanego komisarza policji austriackiej.
 
 
         Po zajęciu Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie nowe władze okupacyjne przeprowadziły zmiany organizacyjne w istniejących polskich jednostkach policyjnych. Na przełomie 1915 i 1916 zlikwidowano Straże Obywatelskie powołując w ich miejsce milicje miejskie jako organy porządkowe podległe władzom samorządowym. Milicje jako służba pomocnicza niemieckich i austriackich władz policyjnych, podlegały  prezydium policji obydwu okupantów. Z uprawnień Milicji zostały wyłączone sprawy natury politycznej i kryminalnej, które pozostawały w gestii organów policji państw centralnych. Podstawowym zadaniem milicji miejskich było utrzymanie porządku na ulicach, ponadto do jej obowiązków należały sprawy dotyczące stanu sanitarnego, przemysłu, handlu i budownictwa. Członkowie milicji byli pracownikami zawodowymi, opłacanymi z funduszy samorządowych, jednolicie umundurowanymi i uzbrojonymi w broń białą.
 
 
         Najprężniej działającą jednostką milicji miejskiej była formacja warszawska o szeroko rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Pierwszym jej naczelnikiem został ks., Franciszek Radziwiłł, późniejszy wyższy funkcjonariusz Policji Państwowej,  jego zastępcami byli: ds. administracyjnych – Ludwik Ptaszyński i ds. technicznych – Marceli Łączkowski.
 
 
        Po objęciu przez ks. Franciszka Radziwiłła na początku 1918 kierownictwa Departamentu Spraw Wojskowych, nowym naczelnikiem warszawskiej Milicji Miejskiej mianowano Mieczysława Szacińskiego. Wielu wybitnych twórców Milicji Miejskiej odegrało ważną rolę w tworzeniu Policji Państwowej w II RP i w innych sferach życia publicznego. Należy tu wymienić: Stanisława Okulicza, Jana Horodyskiego, Czesława Żylińskiego, Cezarego Okołowa-Podhorskiego, Stefana Chluskiego, Edmunda Czyniowskiego, Jana Jareckiego, Edwarda Grabowieckiego, Aleksandra Około-Kułaka.
 
 
         W latach 1917–1918 w Warszawie działała także, zdominowana przez zwolenników narodowej demokracji, Straż Narodowa. W 1918 roku środowiska lewicowe utworzyły Milicję Ludową.
 
 
        Kadra Milicji Ludowej wywodziła się z  Pogotowia Bojowego PPS, Polskiej Organizacji Wojskowej oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. Po powstaniu Tymczasowego Rządu Ludowej Republiki Polskiej działacze PPS doprowadzili do podporządkowania mu Milicji Ludowej, której oddziały powstały w Radomskiem, Kieleckiem, Lubelskiem oraz w Zagłębiu Dąbrowskim. W połowie listopada 1918 roku utworzono  Komendę Główną i Sztab Główny Milicji Ludowej z siedzibą w Warszawie. Powołano także komendy okręgowe, obwodowe oraz miejscowe.
 
           
        Po powrocie do Warszawy Józefa Piłsudskiego przejęto agendy niemieckiej policji kryminalnej i politycznej oraz rozbrojono jej funkcjonariuszy. Jednocześnie w dniu 11 listopada 1918 roku Józef Piłsudski odkomenderował do warszawskiej Milicji Miejskiej rotmistrza legionowego Jura-Gorzechowskiego. Chciał w ten sposób uzyskać pewne wpływy w tej organizacji policyjnej.
 
 
         W dniu 5 grudnia 1918 roku Józef Piłsudski jako tymczasowy Naczelnik Państwa podpisał dekret o „upaństwowieniu” Milicji Ludowej, która została podporządkowana Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Władzę zwierzchnią w Milicji Ludowej pełnił komendant główny z podległym mu organem – Komendą Główną, która składa się ze sztabu oraz czterech wydziałów (służby czynnej, rezerw, informacyjno-wywiadowczego oraz administracyjnego).  Szczególną rolę odgrywał wydział trzeci, informacyjno-wywiadowczy, którego głównym zadaniem było zajmowanie się wywiadem politycznym oraz informowanie rządu o stanie bezpieczeństwa w kraju. Wydział ten składał się z trzech sekcji (do walki z bandytyzmem, do likwidacji zjawiska spekulacji oraz do spraw politycznych).
 
 
        Ponadto utworzono w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Wydział Milicji, który odpowiedzialny był za prace związane z organizacją terenową milicji. Najwyższym terenowym organem Milicji Ludowej były komendy okręgowe, którym dalej podlegały komendy powiatowe (obwodowe) oraz najniższy szczebel organizacyjny tej formacji – posterunki. Na terenie dawnego Królestwa Polskiego utworzono w sumie dwanaście okręgów (warszawski, siedlecki, lubelski, radomski, kielecki, częstochowski, łódzki, płocki, kaliski, suwalski, łomżyński oraz Zagłębia Dąbrowskiego).
 
 
         W dniu 13 grudnia 1918 roku na stanowisko Komendanta Głównego Milicji Ludowej powołany został oficer Pierwszej Brygady Legionów, kpt Ignacy Boerner.
 
 
        Jednocześnie  prężnie rozwijały się wszelkie ochotnicze i obywatelskie służby porządkowe, które spontanicznie tworzyły się na terenie dawnego Królestwa Polskiego. Przepisy o Milicji Ludowej nie dotyczyły także policji samorządowych, które działały z różnym nasileniem na terenie całego kraju.
 
 
        W dniu 9 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret o organizacji Policji Komunalnej, którą utworzono na bazie istniejących już wcześniej milicji miejskich. Przy ich tworzeniu największy wkład wnosiły zarządy władz miejskich i organów samorządu powiatowego, jednak władza zwierzchnia należała do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które mianowało wszystkich kierowników urzędów policyjnych, co niejednokrotnie prowadziło do konfliktów z władzami samorządu lokalnego.  Z chwilą powołania Policji Komunalnej zlikwidowane zostały wszelkie inne istniejące organizacje o charakterze porządkowym z wyjątkiem Milicji Ludowej. Bezpośrednią władzę nad tą formacją przejął Wydział Policji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, przekształcony w dniu 20 stycznia 1919 roku w Naczelną Inspekcję Policji Komunalnej, na której czele stanął późniejszy Komendant Główny Policji, sympatyk endecji Marian Borzecki.
 
CDN
5
5 (1)

Więcej notek tego samego Autora:

=>>