Nieudana próba - Ukraina 1917-1920 (2)

 |  Written by Godziemba  |  0

Próba utworzenia po I wojnie światowej państwa ukraińskiego skończyła się porażką.

 

      Upadek państwa hetmana Skoropadskiego i wycofanie się wojsk niemieckich z Ukrainy rozpętało anarchię, której władze Ukraińskiej Republiki Ludowej nie umiały opanować. Krajem nie rządził nikt. Walczyli wszyscy ze wszystkimi. Jednym ze skutków tej anarchii były pogromy i masakry ludności żydowskiej, spośród których najbardziej znana stała się masakra żydowskich mieszkańców Płoskirowa.

 

      Nie ma podstaw, by obciążać kierownictwo URL, w tym Petlurę odpowiedzialnością za poszczególne pogrom. Wbrew insynuacjom bolszewików Petlury nie było w  Płoskirowie podczas pogrom, a lokalne władze Republiki z trudem, ale doprowadziły do przerwania rzezi. Oszczerczym oskarżeniom, że Petlura nakazał ten mord: przeczą temu słowa Semesenki, który twierdził, że mord w  Płoskirowie miał m.in. wymusić na Petlurze porzucenie przychylnego stanowiska wobec Żydów.

 

      Na czele URL stali socjaliści, a w kolejnych rządach  byli ministrowie ds. żydowskich, a tekę tę powierzano reprezentantom lewicowych partii żydowskich (kolejno Mojżesz Zylberfarb, Wulf Łackij i Abraham Rewucki. Antysemityzm obcy był ukraińskim socjalistom, wierzącym w „republikę pracy”, która rozwiąże wszystkie sprzeczności społeczne. Widzieli w Żydach po części sojuszników, po części – ofiary starego reżimu, zasługujące na wyzwolenie

 

      Po ostatecznym wycofaniu się z Ukrainy wojsk niemieckich bolszewicy wysłali jednostki Armii Czerwonej, rozpoczynając interwencję zbrojną zmierzającą do przyłączenia ziem ukraińskich utraconych w wyniku traktatu brzeskiego do państwa bolszewickiego.

 

      W efekcie kolejnych działań zbrojnych Armii Czerwonej, 16 stycznia 1919 roku Dyrektoriat URL oficjalnie wypowiedział wojnę Rosji bolszewickiej. W tym czasie armia ukraińska liczyła najwyżej kilkanaście tysięcy ludzi.

 

      W obliczu sukcesów wojsk bolszewickich, którym udało się w lutym 1919 roku zająć Kijów, oraz w atmosferze oskarżeń o nieudolność, stojący na czele Dyrektoriatu Wołodymyr Wynnyczenko został odsunięty od władzy, a ster rządów przejął Symon Petlura.

 

      Po zajęciu Kijowa, rząd URL ewakuował się na Wołyń, gdzie trwały jednocześnie walki z wojskiem polskim, a następnie do Kamieńca Podolskiego. W maju 1919 roku władze ukraińskie zawarły rozejm z Polską, co pozwoliło na reorganizację armii i przeprowadzenie skutecznego kontrataku. Doprowadził on do wyzwolenia Kamieńca. Jednocześnie jednak ofensywa Armii Ochotniczej pod dowództwem generała Antona Denikina doprowadziła do zajęcia Kijowa przez białych.

 

      Wraz z rozpoczęciem kolejnej ofensywy bolszewickiej, Armia Denikina zmuszona została do wycofania się na południe. W konsekwencji stolica państwa ukraińskiego przeszła ponownie w ręce czerwonoarmistów, a wojska ukraińskie zostały oblężone w rejonie Kamieńca Podolskiego.

 

     Na północy Ukrainy rozlokowane były jednostki bolszewickie, na wschodzie i południu białogwardziści, na zachodzie zaś stacjonowały siły polskie, z którymi kilka miesięcy wcześniej URL zawarła zawieszenie broni. Oblężone wojska ukraińskie dodatkowo  dziesiątkowała szerząca się epidemia tyfusu.

 

     W tej sytuacji część zdolnych do walki oddziałów ukraińskich pod wodzą generała Mychajły Omelianowycza-Pawłenki przeszła do walki półpartyzanckiej na tyłach bolszewików i Armii Ochotniczej, rozpoczynając tzw. I pochód zimowy. Symon Petlura udał się natomiast do Warszawy szukać porozumienia z Polakami.

 

     Sojusz z państwem ukraińskim odpowiadał planom federacyjnym Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, pozwalał bowiem osłabić Rosję przez „rozcięcie” jej po szwach narodowościowych oraz utworzyć pod egidą Polski blok państw sprzymierzonych między Bałtykiem a Morzem Czarnym.

 

      Warunkiem jego zawarcia było zrzeczenie się przez Ukraińców wszelkich praw do Galicji Wschodniej i zachodniego Wołynia. Jednocześnie strona polska deklarowała rezygnację z roszczeń do ziem sięgających wschodniej granicy Rzeczpospolitej Obojga Narodów z 1772 roku.

 

       Nie mając wyjścia  Petlura zaakceptował te warunki  i w nocy z 21 na 22 kwietnia 1920 roku podpisano umowę polsko-ukraińską, do której dołączona została również konwencja wojskowa.

 

       Już na przełomie grudnia 1919 roku i stycznia 1920 roku podjęto pierwsze kroki współpracy wojskowej. W pierwszej kolejności należało uregulować status około 15 tysięcy żołnierzy ukraińskich przebywających w polskich obozach jenieckich. Do tego dochodziło blisko 20 tysięcy żołnierzy wojsk białogwardyjskich. Wśród nich niemało było Ukraińców, których władze URL zamierzały wcielić do Armii Czynnej URL.

 

      W grudniu 1919 roku powołano Sekcję Wojskową przy Ukraińskiej Misji Dyplomatycznej w Polsce. Na początku stycznia 1920 roku polskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uznało żołnierzy ukraińskich za „personel wojskowy zaprzyjaźnionego państwa” i wkrótce przystąpiono do formowania ukraińskiego wojska. Podstawą do działań w tym kierunku była instrukcja Głównego Atamana Symona Petlury z 25 lutego 1920 roku. Przedstawiony w niej schemat organizacyjny opierał się na zasadzie „trójek” – trzy sotnie stanowiły podstawę kurenia, trzy kurenie brygady, trzy brygady zaś – dywizji strzelców. W jej skład wchodziły poza tym również brygada artylerii, pułk konny oraz oddziały gospodarcze i techniczne.

 

      Na miejsce formowania armii ukraińskiej wyznaczono Łańcut – tam bowiem znajdował się obóz jeniecki skupiający najwięcej jeńców z armii URL. Na polecenie Józefa Piłsudskiego powołano do życia Ekspozyturę Ministerstwa Spraw Wojskowych do Spraw Ukraińskich z kapitanem Juliuszem Ulrychem na czele i powierzono jej zadanie szkolenia i uzbrojenia powstających oddziałów ukraińskich.

 

      Na początku lutego 1920 roku w Łańcucie rozpoczęto tworzenie 1., a później i 6. Siczowej Dywizji Strzelców pod dowództwem pułkownika Bezruczki. Wkrótce, z powodu szerzącej się w obozie łańcuckim epidemii tyfusu i dezenterii, formowanie ukraińskiej dywizji przeniesiono do Brześcia nad Bugiem.

 

      Jednocześnie w Kamieńcu Podolskim rozpoczęto formowanie 4. Brygady Strzelców, a na terenach powiatu mohylowskiego i jampolskiego – Samodzielnej Brygady Strzelców. Ostatecznie 20 marca jednostki te połączono w 2. Dywizję Strzelców pod dowództwem pułkownika Ołeksandra Udowyczenki.

 

      Pod koniec kwietnia obie dywizje osiągnęły stan 556 oficerów, 3348 żołnierzy, 11 armat i 65 karabinów maszynowych.

 

      25 kwietnia 1920 roku połączone siły polsko-ukraińskie przystąpiły do ofensyw. Po wyparciu bolszewików z Żytomierza, Berdyczowa i Winnicy, 6 maja wkroczyły do Kijowa, zaś 9 maja odbyła się para wojsk polskich i ukraińskich z okazji wyzwolenia stolicy Ukrainy.

 

      Rozbudowa armii ukraińskiej napotykała na olbrzymie przeszkody, a ogłoszony pobór zakończył się porażką.

 

      Rozpoczęta na początku czerwca 1920 roku ofensywa 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego przełamała linię frontu na południe od Kijowa, a po tygodniu zajęła miasto. W następnej kolejności bolszewicy doszli do linii Zbrucza, zajęli Brody i Tarnopol. W tej sytuacji Ukraińcy wycofali się za Dniestr, a Polacy do Lwowa. Dopiero kontrofensywa znad Wieprza doprowadziła do klęski bolszewików. Amia Konna Budionnego została rozbita w okolicach Zamościa, w czym odznaczyła się szczególnie 6. Siczowa Dywizja Strzelców.

 

      W połowie września ukraińskie jednostki zadały bolszewikom duże straty w walkach pod Dżurynem, Trembowlą i Tarnopolem, a 21 września zajęły Kamieniec Podolski. Dalsze działania zbrojne przerwało podpisane w Rydze zawieszenie broni.

 

      Pomimo tego Petlura postanowił kontynuować walkę. Dowództwo armii URL planowało przejść do natarcia 11 listopada 1920 roku, jednak bolszewikom udało się wyprzedzić działania Ukraińców. Zaatakowali 10 listopada. Oddziały ukraińskie nie były w stanie powstrzymać  natarcia bolszewików. 14 listopada rozpoczęto ewakuację Kamieńca Podolskiego, 18 listopada padł Płoskirów a 21 listopada jednostki ukraińskie wycofały się na terytorium Polski.

 

      Rok później Ukraińcy podjęli próbę wznowienia walk, organizując w listopadzie 1921 roku  tzw. II pochód zimowy pod dowództwem generała Jurija Tiutiunnyka. Rajd ten zakończył się jednak klęską. 359 Ukraińców wziętych do niewoli zostało rozstrzelanych przez bolszewików w pobliżu miejscowości Bazar na Polesiu. Egzekucja ta stanowiła brutalne zakończenie walki Ukraińców o niepodległość.

 

      Ostatnim akcentem ukraińskiego ruchu niepodległościowego było powstanie w kijowskim Więzieniu Łukjanowskim. Zorganizowali go weterani II pochodu zimowego, pojmani podczas zjazdu atamanów we wrześniu 1922 roku, będącego prowokacją bolszewickiej agentury. Skazani na śmierć 2 lutego 1923 roku  nie zechcieli czekać na rozstrzelanie i 9 lutego wzniecili bunt. Rozbroili grupę strażników, zdobyli broń, ale nie zdołali uciec za mury więzienia. Walczyli prawie cztery godziny, a gdy wyczerpała się amunicja popełnili samobójstwo. W sumie w tym buncie zginęło trzydziestu ośmiu Ukraińców.

 

 

Wybrana literatura:

 

T. Olszański – Ukraińskie stulecie 1914-2014. Szkice historyczne

S. Kamiński - Lata walk i zamętu na Ukrainie 1917-1921

N. Pachroń - Jak Ukraińcy walczyli z Rosjanami sto lat temu

A. Rukkas - Razem z Wojskiem Polskim. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1920 roku

S. Szajdak - Polsko-ukraiński sojusz polityczno-wojskowy w 1920 roku

5
5 (2)

Więcej notek tego samego Autora:

=>>