Zgrupowanie AKO "Piotrków"

W latach 1945–47 na terenie Puszczy Knyszyńskiej funkcjonowało wiele oddziałów partyzanckich polskiego podziemia niepodległościowego. Największym z nich było działające od wiosny 1945 r. Zgrupowanie krypt. „Piotrków” Rejonu „F” (białostockiego) AKO dowodzone przez przewodnika samoobrony rejonu ppor./por. Hieronima Piotrowskiego „Jura”. Jego utworzenie było odpowiedzią AKO na działalność komunistycznego aparatu represji wymierzoną w struktury podziemia niepodległościowego oraz społeczeństwo polskie wrogie władzom komunistycznym. Zorganizowane zostało na wzór wojskowy i składało się z dwóch kompanii piechoty, szwadronu kawalerii, plutonu żandarmerii oraz sekcji osłonowej. Pododdziały tworzące Zgrupowanie nosiły nazwy jednostek WP stacjonujących w Białymstoku przed 1939 r. – 42 pułku piechoty oraz 10 pułku ułanów.  23 czerwca 1945 r. jego siły liczyły łącznie około 300 żołnierzy.
(fotografia przedstawia por. Hieronima Piotrowskiego - dowódcę oddziału)

Działalność militarna Zgrupowania „Piotrków” koncentrowała się na terenie ówczesnego powiatu białostockiego. Początkowo niemal wyłącznie rozbijano okoliczne posterunki MO i ochrony kolejowej, rozbrajano grupy kontyngentowe złożone z funkcjonariuszy milicji i żołnierzy „ludowego” WP oraz atakowano patrole Armii Czerwonej. Rozbijanie posterunków MO połączone było z likwidacją urzędów gminnych, gdzie niszczono dokumentację kontyngentową, podatkową i poborową. W późniejszym okresie coraz częściej dochodziło do starć z oddziałami sowieckich wojsk NKWD oraz „ludowego” WP. Przez cały czas przeprowadzano ponadto akcje wymierzone we współpracowników NKWD i UB oraz przestępców pospolitych. Tylko w czerwcu 1945 r. zlikwidowano 93 osoby oraz zastosowano karę chłosty w 341 przypadkach.

Utworzone do walki z podziemiem wiosną 1945 r. jednostki KBW były jeszcze zbyt słabe by samodzielnie przeprowadzać operacje militarne, dlatego też praktycznie wszystkie akcje przeciwpartyzanckie były wówczas realizowane przez wojska NKWD. W czerwcu 1945 r. do walki z oddziałami partyzanckimi włączyły się liniowe jednostki „ludowego” WP, ściągnięte po zakończeniu działań wojennych prosto z frontu. W walce z partyzantką niepodległościową strona komunistyczna używała broni pancernej, artylerii a nawet lotnictwa. Latem 1945 r. w Puszczy Knyszyńskiej rozegrana została największa, biorąc pod uwagę liczebność zaangażowanych sił po obu stronach, bitwa partyzancka na Białostocczyźnie ---> patrz  Bitwa pod Ogółami.

Latem 1945 r. w wyniku nasilenia obław ze strony wojsk NKWD i „ludowego” WP pododdziały Zgrupowania „Piotrków” opuściły teren Puszczy Knyszyńskiej udając się w rajd po terenie woj. białostockiego. Spenetrowane wówczas zostały rejony łomżyński i mazowiecki AKO a szwadron kawalerii zapuścił się nawet na pogranicze dawnych Prus Wschodnich. Brak jednoznacznych rozstrzygnięć na arenie politycznej oraz spójnej koncepcji dalszego wykorzystania pododdziałów Zgrupowania zaowocował niebawem kryzysem w jego szeregach.

Wraz z nadejściem jesieni 1945 r. Zgrupowanie zostało rozwiązane, co było elementem akcji „rozładowywania lasów” zarządzonej przez dowództwo DSZ (Delegatury Sił Zbrojnych),  któremu w czerwcu 1945 r. podporządkowała się białostocka AKO. Demobilizacja zbiegła się z utworzeniem nowej organizacji konspiracyjnej – Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Większość żołnierzy Zgrupowania został zwolniona, natomiast pozostali utworzyli kilka małych, samodzielnych oddziałów partyzanckich funkcjonujących odtąd w strukturach Zrzeszenia WiN. Były to oddziały dowodzone przez: sierż. pchor. Leona Suszyńskiego „P–8”, plut. pchor. Józefa Piłaszewicza „Zgrzyta”, kpr. Gabriela Oszczapińskiego „Dzięcioła” oraz plut. pchor. Stanisława Łaneckiego „Przelotnego” (od wiosny 1946 r. operował na terenie woj. warszawskiego), które walczyły na terenie Puszczy Knyszyńskiej do czasu amnestii z wiosny 1947 r.

Dalsze losy głównych uczestników bitwy pod Ogółami potoczyły się różnie. Dowódca Zgrupowania „Piotrków” por./kpt. Hieronim Piotrowski „Jur” zginął 16 stycznia 1947 r. w Brzuzie (pow. Węgrów) w walce z grupą operacyjną UB–KBW. Przewodnik Rejonu „F” (białostockiego) AKO mjr/ppłk Aleksander Rybnik został zatrzymany przez UB w kwietniu 1946 r. i skazany przez WSR w Białymstoku na karę śmierci – wyrok wykonano 11 września 1946 r. Dwaj dowódcy pododdziałów zgrupowania: ppor. Władysław Suproń „Mucha” i ppor. Jakub Górski „Jurand” zostali latem 1946 r. ujęci przez UB i skazani przez WSR w Białymstoku na karę śmierci (oba wyroki zostały zamienione na kary dożywotniego więzienia) – ich bojowa postawa podczas bitwy stała się wówczas podstawą aktu oskarżenia oraz wydanego wyroku.

Ważniejsze wydarzenia związane z działalnością Zgrupowania „Piotrków”:

• Borsukówka, 2 sierpnia 1945 r. – rozbrojenie przez I/10 puł. oddziału partyzanckiego NZW kpr. Franciszka Borsuka „Solidnego”. Straty: NZW – 11 rozbrojonych,

• Choroszcz, 18 maja 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie urzędu gminy,

• Czarna Wieś, 11 czerwca 1945 r. – opanowanie przez 2/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz urzędu gminy,

• Dobrzyniewo, 21 lipca 1945 r. – rozbicie posterunku MO. Straty: MO – 1,

• Juchnowiec, 19 kwietnia 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz urzędu gminy,

• Kalinówka Kościelna, 24 kwietnia 1945 r. – opanowanie przez 2/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz urzędu gminy,

• Knyszyn, 24 lipca 1945 r. – opanowanie przez I/10 puł. miejscowości, rozbicie posterunku MO. Straty: MO – 2,

• Ogóły, 8 lipca 1945 r. – bitwa pod Ogółami, obława grupy operacyjnej PUPB w Białymstoku i 1 pp „ludowego” WP (około 400) na obozowisko Zgrupowania „Piotrków” (około 180). Straty: AKO – 2 zabitych, 3 w niewoli; WP – 3 zabitych (śmierć zastępcy dowódcy ds. polityczno-wychowawczych 1 pp „ludowego” WP kpt. Eugeniusza Oksanicza), 9 w niewoli,

• Ponikła, 24 czerwca 1945 r. – rozbrojenie przez 2/42 pp pododdziału 1 pp „ludowego” WP. Straty: WP – 36 rozbrojonych, 1 rozstrzelany,

• Rynki, 24 kwietnia 1945 r. – rozbicie przez 1/42 pp posterunku MO,

• Rynki, 3 sierpnia 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie urzędu gminy oraz potyczka z grupą operacyjną 9 pułku KBW. Straty: KBW – 3 zabitych,

• Starosielce, 4 czerwca 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie posterunków MO i ochrony kolejowej, magistratu oraz wykonanie 4 wyroków śmierci (w tym: MO – 1),

• Stary Majdan – obozowisko główne 1/42 pp,

• Stary Majdan, 19 czerwca 1945 r. – śmierć dowódcy 1/42 pp ppor. Józefa Borowskiego „Groma” (skrytobójczo zamordowany),

• Stary Majdan, 2 lipca 1945 r. – obława grupy operacyjnej UB i wojsk NKWD (około 240) na obozowisko 1/42 pp (około 100). Straty (prawdopodobne): AKO – 1 zabity; NKWD – 11 zabitych,

• Supraśl, 2 maja 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz wykonanie 5 wyroków śmierci (w tym: UB – 1, MO – 1),

• Supraśl, 16 maja 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, wykonanie 4 wyroków śmierci, potyczka z grupą operacyjną UB–MO. Straty: UB – 1 zabity,

• Suraż, 5 maja 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz urzędu gminy,

• Trzy Źródła – obozowisko zapasowe dowództwa Zgrupowania, 2/42 pp, plutonu żandarmerii oraz sekcji osłonowej,

• Tykocin, 1 sierpnia 1945 r. – opanowanie przez I/10 puł. miejscowości, rozbicie urzędu gminy, nieudana próba rozbicia posterunku MO,

• Wasilków, 13 maja 1945 r. – opanowanie przez 1/42 pp miejscowości, rozbicie posterunku MO oraz wykonanie 3 wyroków śmierci (w tym: UB – 1, MO – 1),

• Wasilków, 12 czerwca 1945 r. – rozbicie przez 1/42 pp posterunku ochrony kolejowej,

• Wyspa Konrada – obozowisko główne dowództwa Zgrupowania, 2/42 pp, plutonu żandarmerii oraz sekcji osłonowej,

• Zacisze – obozowisko zapasowe 1/42 pp,

• Zwierki, 12 czerwca 1945 r. – wykonanie przez 1/42 pp 4 wyroków śmierci.

opr. Piotr Łapiński