Wariant drogi do Polski - zbiorowy, rozbity.

Całą wiosnę przez nową granicę przenikały nieduże grupy zbrojne. Kilka udanych przerzutów miało miejsce w czerwcu i na początku lipca 1945r. Wtedy też udało się przejść części, rozproszonych zimą, Krysiaków.
Pod koniec lipca granicę skutecznie przeszedł też większy oddział - "Lalusia". Okazało się jednak, że samo pokonanie przeszkody - linii Curzona - nie oznaczało wybawienia. W kolejnych krwawych zmaganiach poznali prawdziwe, fasadowo - wasalskie, a jednocześnie zbrodnicze, oblicze Polski "lubelskiej".

Szli przez Puszczę Ruską aby na dłuższy czas

Kwiecień 1945 r. Od lewej: Witold Szalewicz "Szczur", Kazimierz Kiedyk "Klin", sierż. Władysław Janczewski "Laluś", dowódca oddziału.

zatrzymać się w ziemiankach grupy samoobrony AKO w Druskiennikach. Stamtąd, korzystając z pomocy łączników Obwodu AKO Grodno „Prawy Niemen”, skierowali się na południe do Jezior. W Łużnej przeprawili się na drugi brzeg Niemna i skierowali dalej na zachód omijając Indurę i Odelsk. Jeszcze po tamtej stronie, w Minkowicach, zostali poinformowani aby udać się w kierunku Krynki-Supraśl przez Słójkę. Idą jednak inaczej. Granicę jałtańską przekroczyli w nocy 28/29 lipca 1945r. między wsiami Klimówka i Nomiki. Dalej poruszają się zygzakiem (jakby w oczekiwaniu na kogoś) - od Klimówki przez Bilminy, Malawicze, Poniatowicze do Puciłek, wciąż pozostając przy samej granicy. Według późniejszych relacji mieszkańców, wcześnie rano, w ślad za przechodzącym oddziałem, do Klimówki przybyły cztery sowieckie ciężarówki wojskowe. Wysiadło z nich około 100 żołnierzy, którzy przemaszerowali na polską stronę. Nie ustalono czy miało to związek z odziałem „Lalusia”. Pewne jest natomiast, że za polskim oddziałem podążał szwadron kawalerii sowieckiej z psami.
Po przejściu ok. 6-7 km i upewnieniu się u Grygołowicza - przejeżdżającego rolnika ze wsi Poniatowicze, że droga jest wolna od sowietów, oddział "Lalusia" dociera do kolonii wsi Puciłki. Zofia Puciłowska udostępnia na ich potrzeby swoje gospodarstwo - zatrzymują się na pierwszy ranny odpoczynek. Kolonia usytuowana jest przed wsią Puciłki w pobliżu rzeki Łosośny. Tam opuszczają ich dwaj podchorążowie, którzy powracają za granicę po następny oddział.

Po godzinnym odpoczynku oddział zostaje zlokalizowany przez konną grupę sowieckiej straży granicznej z psami. Ponieważ w porę dostrzeżono napastników, a siły były wyrównane, obustronna wymiana ognia zdołała powstrzymać atakujących. Po stronie pograniczników są ranni, być może również zabici. Oddział „Lalusia” wycofuje się przez pole z żytem jednak wówczas dostaje się pod ogień broni maszynowej ze szkoły w Malawiczach Górnych. Okazało się, że w budynku szkoły NKWD „założyło kocioł” oczekując jakoby na kierownika szkoły a na strychu budynku umieściło stanowisko ogniowe. Ostrzał ten, dość skutecznie przytłumił, salwami RKM-u, Stanisław Bartoszewicz ps.”Korek” 

Przejście, przez podmokłe tereny, na lewy brzeg Łosośny, pozwala zgubić pogoń z psami.  w kierunku Orłowicz, ocala oddział przed pogonią straży i ostrzału ze szkoły w wyniku którego ranni zostali NN „Huragan” i „Włodek”. Jednego z nich obie łączniczki „Nieznana” i „Lala” razem z NN oficerem transportują do sąsiedniej kolonii Józefa Sarosieka, który zawiezie rannego za oddziałem do kolonii Karcze, gdzie przekaże go kolegom. Łączniczki natomiast znajdą schronienie na kolonii Bronisławy Ignatowicz. Tam dzięki sprytowi i opanowaniu gospodyni, przedstawione jako córki unikają aresztowania przez sowieckich pograniczników.

Oddział z Puciłek podąża na zachód, mija Orłowicze, przechodzi najpierw tory a potem szosę do Grodna i dalej przez las i kolonię Karcze dociera do pierwszych kolonii wsi Kraśniany. Tu w bezpośrednim sąsiedztwie gospodarstw sióstr Marianny i Stanisławy Czaplejewicz i Wacława Bałdowskiego (dzisiaj zostały tylko fundamenty gospodarstw) zatrzymują się na drugi odpoczynek. Patrol „Jurka” udaje się do w/w sióstr po posiłek dla oddziału. Krótko przed południem, gdy gospodynie niosły obiad, oddział zostaje otoczony w zagajniku na granicy z dużym lasem przez znacznie większe niż poprzednio siły nieprzyjaciela. Oprócz Sowietów w obławie uczestniczą sokólskie UB i oddziały KBW.

Przybliżona polska część przemarszu oddziału. Kolor czerwony - miejsca ataku, zielony - kierunki odwrotu

„Laluś” dzieli oddział na trzy części - skrzydła :

- prawe skrzydło, od północy - w kierunku Gliniszcz Wielkich obejmuje „Piorun” i jego drużyna.
- środkowe, którym dowodzi sierż. ”Maroczy”,
- lewe na południe, od Sokółki i Kraśnian, pod swoim dowództwem,

Otoczone grupy zostały obrzucone granatami. Wyczekują dopuszczając atakujących na dystans skutecznego rażenia ogniem i wtedy powstrzymują natarcie. Ta pierwsza, niespełna półgodzinna faza walki jest zwycięska dla partyzantów. Nieprzyjaciel wycofuje się. Gdzieś w pobliżu od zabłąkanych kul zginęła kobieta - zupełnie przypadkowa ofiara. Po okolicznych drogach - wiodących na Grodno i na Dąbrowę - poruszają się dwie tankietki - ruchome stanowiska ogniowe. Nadjeżdżają kolejne pododdziały. Dysproporcja sił jest ogromna - partyzanci, pomimo chwilowego sukcesu, zdają sobie sprawę. że nie utrzymają się jako zorganizowana grupa oporu. Decydują się przebijać małymi grupkami. Do dalszej walki idą w rozsypce - próbują przenikać przez pierścień obławy.
     Rozproszony oddział nie stanowił już takiej siły jak zorganizowana jednostka a sytuację pogorszyło dowiezienie sił sowieckich z Sokółki oraz rażenie ogniem maszynowym ze stanowisk ustawionych na wzniesieniach przy szosie do Dąbrowy.
Część partyzantów "Pioruna" przebija się do Gliniszcz (ok. 3km na północny wschód) ale obława dociera i tam. Ci co nie zdążyli znaleźć dobrze zamaskowanego schronienia w gospodarskich obejściach wpadają w ręce oprawców, którzy katują ich, a następnie mordują w pobliskim lesie. Tak ginie Brunon Jankiewicz ps.„Janczar” i NN ps."Szpak". Inni próbują uciekać i chronić się po okopach, gdzie trafiają na czekających tam sowietów. Tak pada Mieczysław Górewicz - "Czeński", a Roman Chirkowski - "Lech II" wraz z towarzyszącym NN wpadają w ręce NKWD. Niektórzy próbują bez broni "robić" za zabłąkanych cywilów - to jednak nie pomaga. W ten sposób bezbronny 19-letni Wacław Jakubowski „Karaś” daje się wylegitymować po czym enkawudyści mordują go na zimno. Najlepiej poszło skupionym wokół "Lalusia" - praktycznie bez strat przedostali się poza linię obławy gdzie zaopiekowała się nimi terenowa siatka AKO.      

     Ostatecznie zmagania zakończyły się sporymi stratami i rozbiciem oddziału. 11 partyzantów poległo, 5 zostało rannych ( łącznie z ranionym w Puciłkach) i 4 wzięto do do niewoli.

Największe straty zanotowały dwie drużyny „Pioruna” na prawym skrzydle i główne środkowe sierż.”Maroczego”. „Laluś” ze swoimi wyszedł bez strat.

W bitwie polegli:

kpr. Brunon Jankiewicz ps. „Janczar" - Poniewież (Litwa -Kowno)

kpr. Mikołaj Szrejko ps. „Ryś" - Małe Łopie k/Kowna

kpr. Wacław Jakubowski ps. „Koraś" - Duże Łopie k/ Kowna

kpr. Stanisław Bartoszewicz ps.„Korek" - Rudziszki k/Wilna

sierż. Zygmunt Kulesza ps.„Maroczy" - 3 Brygada „Szczerbca"

szer. Franciszek Płoński - 3 Brygada „Szczerbca"

szer. Józef Stasiłowicz - 3 Brygada „Szczerbca"

sierż. Witold Śliwiński

sierż. NN ps. „Szpak"

chor. Mieczysław Górewicz ps. „Czeński" – Grodno

szer. Jan Czarnicki (15-latek)

* * *

     30 lipca 1945r., zaraz po tragicznych wydarzeniach pod Kraśnianami, kierownik "wydziału walki z bandytyzmem" WUBP w Białymstoku - Ornacik, meldował do Ministerstwa Bezpie­czeństwa Publicznego w Warszawie:

D o n i e s i e n i e   s p e c j a l n e

... Powiat sokolski. Dn. 28.07.1945r.(...) z tere­nów radzieckich przeszła linię Curzona banda „Lalusia" w liczbie 80 osób w pełnym uzbrojeniu. Operatywna grupa z bandą spotkała się między wsiami Kraśniaki i Wielkie Kilszki (Wielkie Gliniszcze), podczas boju zo­stało zabitych 12 bandytów, 4 wzięto do niewoli, z nich 2 rannych. Zdobyto 3 RKM,1 automat niemiecki, 3 automaty rosyjskie, 3 pistolety, 2 rewolwery, 17 magazynków, 6000 szt. amunicji, 2 portfele z dokumentami...

PS.

0.  Zaznaczyłem na wstępie, że próby przejścia zorganizowanych oddziałow podejmowane były wielokrotnie. Grupy partyzanckie, często liczniejsze od oddziału "Lalusia", niejednolrotnie były osaczane, rozbijane, ponosiły znacznie większe straty. Jednak za każdym razem działo się to po sowieckiej stronie nowej linii granicznej. Opisywany tutaj przypadek dotyczy udanego przejścia linii Curzona, która okazała się być półprzepuszczalna - nie dotyczyła sowieckiego aparatu represji.
Pechowe, tragiczne w skutkach okazało się sąsiedztwo czasu i miejsca z tzw. Obławą Augustowską zwaną niekiedy „małym Katyniem”. To właśnie wtedy, po 25 lipca, zmasowane siły NKWD, UBP i LWP ukończyły krwawą rozprawę z niepodległościowymi działaczami (cywilnymi i partyzanckimi) Suwalszczyzny i Ziemi Augustowskiej. Tamte działania zakończyły się eksterminacją przynajmniej 600 osób. Niektórych ze zluzowanych właśnie jednostek użyto do rozbicia oddziału „Lalusia”. 

1.   Dłuższy czas, pisząc ten tekst i szukając kolejnych materiałów do niego, sądziłem, że opisuję ostatni tak liczny desperacki rajd przez linię Curzona. Tymczasem w połowie września 1945r. udało się przejść w całości, ponad 40-osobowemu, oddziałowi złożonemu z żołnierzy Ośrodka Szczuczyn dowodzonemu przez sierżanta "Żuka" (prawdopodobnie Aleksandra Wojnicza). Oddział rozpłynął się po polskiej stronie na terenie Obwodu AKO-WiN Sokółka.  

2.   Spośród tych, którym udało się wydostać z pierścienia obławy kilku ludzi jesienią zasiliło szeregi oddziału partyzanckiego AKO/WiN dowodzonego przez Leona Suszyńskiego ps."P-8". Nie mam w tej chwili pewności co do wszystkich, na pewno jednym z nich był Kazimierz Borkowski ps."Joker", który dotrwał do ujawnienia a następnie osiedlił się w Wydminach (w ok. Giżycka). Prawdopodobnie taką samą drogę do oddziału przeszli "Zawieja", "Dębina", "Brzechwa" oraz "Szpak".

3.    Roman Chirkowski powrócił z sowieckiej niewoli i ostatecznie osiadł w Olsztynie, gdzie zmarł pod koniec 2011r. Jego bogata okupacyjna przeszłość została pobieżnie udokumentowana w audycji W.Szymańskiego dla Radia Białystok z 2003r.

4.    Do tego tekstu istnieją materiały uzupełniające - w postaci dwóch oddzielnych publikacji.
Są to relacje ludzi oraz podsumowania wydarzeń, które nastąpiły po bitwie i były z nią bezpośrednio związane.
Te publikacje to:
Ślady odnajdywane na drodze do Polski
oraz
Niebezpieczne pobocza drogi do Polski