Najstraszniejsze ze strasznych

Postanowiłam Was trochę postraszyć i opowiedzieć o najsłynniejszych więzieniach, których same nazwy często wywołują dreszcz. Niektóre z nich obrosły w legendy. Legendy budzące grozę... Przywoływano je w  książkach oraz filmach i czasem nie wiemy, które z tych opowieści odpowiadają prawdzie, a które zostały zmyślone.

Jedno jest pewne – zawsze były miejscami odosobnienia dla tych, którzy postępują niezgodnie z regułami obowiązującymi w społeczeństwie, a więc tymi, które wyznaczają zebrane w kodeksy przepisy. Tu izoluje się pospolitych przestępców, ale niejednokrotnie w historii służyły też unieszkodliwieniu tych, którzy sprzeciwiali się istniejącej władzy lub po prostu byli dla niej niewygodni.
 

Bastylia
Gdy 14 lipca 1789 roku tłum wdarł się do Bastylii, okazało się, że wbrew powszechnie pokutującemu mniemaniu, jest w niej osadzonych zaledwie 7 więźniów – 4 fałszerzy, dwóch chorych umysłowo, a także pewien młody hrabia oskarżony o kazirodztwo. Fakt ten jednak nie dotarł do świadomości rozjuszonego tłumu, dla którego twierdza ta od lat stanowiła widomy symbol despotyzmu. Burzenie Bastylii trwało niemal rok, a większe kamienie zostały użyte do zbudowania Mostu Concorde (concorde – z franc. zgoda, porozumienie). Wśród ruin twierdzy stanęła gilotyna. Zanim jednak to się stało, zanim rewolucja zakończyła ostatecznie żywot Bastylii, jej mury widziały twarze wielu więźniów o słynnych nazwiskach. To tutaj przetrzymywany był tajemniczy więzień w czarnej (lub żelaznej) masce, uchodzący za brata-bliźniaka Ludwika XIV. To tutaj także przebywał markiz de Sade, Wolter i Mirabeau, a nawet polski książę Bogusław Radziwiłł, osadzony w 1647 za próbę nielegalnego pojedynku. Jednakże najdłużej przebywającym w Bastylii więźniem był niejaki Latude, który trafił do twierdzy na skutek sporów finansowych z faworytą króla Ludwika XV, Madame de Pompadour i w rezultacie przesiedział w niej aż 28 lat.
Dziś paryski Plac Bastylii jest miejscem manifestacji, zabaw, festynów - przede wszystkim tych obchodzonych 14 lipca dla uczczenia zburzenia Bastylii. O jej niegdysiejszym istnieniu w tym miejscu przypominają kamienne płyty chodnikowe ułożone na placu w ten sposób, że wyznaczają dawny zarys murów Bastylii, ośmiopiętrowej fortecy, z murami zwieńczonymi blankami do obrony i mostem zwodzonym, zbudowanej w IV wieku.
 

Conciergerie
Conciergerie to część zamku królewskiego z XIV w., w najstarszej dzielnicy Paryża Cite, przylegająca do Pałacu Sprawiedliwości. Początkowo rezydował tu strażnik dworu. Potem urządzono tutaj więzienie polityczne, połączone od XV w. z wieżą tortur (Tour Bonbec). Więziono w nim m.in. hrabiego Gabriela de Montgomery, który w 1559 r. nieumyślnie śmiertelnie zranił w czasie turnieju rycerskiego króla Henryka II, a także François Ravaillaca - zabójcę Henryka IV z 1610 r. Najbardziej ponurą sławę zdobyło jednak Conciergerie w okresie Rewolucji Francuskiej. Stało się wtedy przedsionkiem śmierci dla tysięcy osób – znanych i nieznanych. Największa z sal, Salle des gens d’armes - była zbiorową celą, w której w tym samym czasie mogło przebywać nawet około tysiąca więźniów. Przetrzymywano tutaj przedstawicieli arystokracji, a potem także kolejnych upadających przywódców rewolucji. Od 2 sierpnia aż do dnia swojej śmierci na gilotynie w dniu 16 października 1793 roku, przebywała tu Maria Antonina, żona Ludwika XVI, której ostatnim lekarzem był Józef Markowski, późniejszy profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeszcze wcześniej zasłynął on jako lekarz francuskiej biedoty, a w czasie rewolucji opiekował się więźniami. Udało mu się uratować od śmierci na gilotynie wiele osób. Marii Antoniny ocalić nie mógł, ale powiodło to mu się z Józefiną de Beauharnais, przyszłą żoną Napoleona i cesarzową. Z Conciergerie poprowadzono na szafot faworytę Ludwika XV Madame du Barry, więziono tu Charlottę Corday, która zasztyletowała w wannie Jean-Paul Marata, przeciwnika liberalnych żyrondystów. Tu spędzili swe ostatnie chwile  Danton, Robespierre  i Louis Antoine Léonem de Saint-Just. Na koniec to tutaj właśnie trafili wszyscy prokuratorzy, sędziowie i ławnicy Trybunału Rewolucyjnego, którzy wydawali poprzednie wyroki. W okresie wielkiego terroru przez Consciergerie przewinęło się co najmniej 4000 więźniów. Większość z nich trafiła w ręce kata, mistrza Henri Sansona i zginęła na gilotynie. Celę w Consciergerie poznał również  Napoleon i marszałek Nay. Obiekt ostatecznie przestał pełnić swoją funkcję w 1914 roku.
 

Tower of London
Kolejna twierdza o ponurej sławie znajduje się w Londynie. Były w niej więzione najbardziej znane postacie z historii Anglii - Elżbieta I, Anna Boleyn, Catherine Howard, Lady Jane Grey, książę Essex, Sir Thomas More i wielu innych. Większość z nich wjeżdżała przez bramę zwaną Bramą Zdrajców. Tu śmierć nie zrównywała skazańców. W Zielonej Wieży (Green Tower) stał szafot, na którym ścinano wyłącznie koronowane głowy, choć niektórzy – jak Anna Boleyn – zostali ścięci mieczem. Tower Hill było miejscem kaźni arystokratów, a Marble Arch publicznym miejscem straceń zwykłych obywateli. Tu używano głównie topora. Wszyscy więźniowie ścięci w Green Tower i większość ściętych na Tower Hill zostało pochowanych pośpiesznie i bez nagrobków w kaplicy St. Peter. Kilku sławnych więźniów z czasów Tudorów było trzymanych w dzwonnicy. Należeli do nich m.in. Sir Thomas More, biskup John Fisher i księżniczka Elżbieta. Kilku – jak synowie John’a  Dudley’a -  przetrzymywano w Wieży Beauchamp. Ostatnim więźniem Tower był Rudolf Hess, choć spędził tu zaledwie 4 dni. Tak, ten sam – prawa ręka Hitlera.

Diabelska Wyspa
Ile du Diable, niewielka wysepka położona na Atlantyku w pobliżu Gujany Francuskiej, z pomysłu Napoleona III stała się siedzibą jednego z najstraszliwszych więzień w historii ludzkości. Przebywali tu jednak nie tylko przestępcy. Zsyłano w to miejsce również przeciwników politycznych. W latach 1884 – 1946 przetransportowano tam ponad 56 000 więźniów z Francji, z czego do kraju powróciło nie więcej niż 15 000. Wokół rozpościerała się gęsta, nieprzebyta dżungla, a w wodach oblewających wyspę krążyły całe stada rekinów. Więźniów dziesiątkowały choroby tropikalne, ciężka i wyczerpująca praca przy wyrębie drzew i niedożywienie. Gilotynowanie i tortury były codziennością, a do ulubionej rozrywki strażników należało rzucanie ludzi na pożarcie rekinom. Mimo, że ucieczka wydawała się zupełnie niemożliwa, to jednak zdeterminowani więźniowie podejmowali takie próby, które zwykle kończyły się śmiercią w morskich falach, na bagnach, w dżungli albo w rzece Moroni rojącej się od krwiożerczych piranii. Zbiedzy widzieli po drodze objedzone przez mrówki szkielety swoich poprzedników, sami z głodu dopuszczali się kanibalizmu na współtowarzyszach ucieczki, a jeśli nawet udało im się dotrzeć do sąsiedniej Gujany Holenderskiej, byli odsyłani z powrotem na Diabelską Wyspę. Kara za próbę ucieczki była bardzo surowa, a trzy takie próby powodowały, że więzień już do końca wyznaczonej kary przebywał w izolatce. Potem kara była przedłużana dodatkowo o całe lata pracy w najcięższych obozach za dnia i przykuwanie łańcuchami w nocy. Najstraszliwszym obozem tej kolonii karnej było Kourou. Warunki pracy były tu tak mordercze, że osławiona Route Zero, którą więźniowie budowali dzień w dzień w latach 1907 – 1946 osiągnęła długość zaledwie 25 kilometrów. Byli jednak i tacy, którym udało się jednak uciec z tego piekła. Jeden z nich, Henri Charriere, po wielu latach, w 1969 roku opisał swoją historię w powieści „Papillon”. Z podziwu godną determinacją próbował ucieczki aż dziewięć razy i dopiero ta ostatnia się powiodła. Inny więzień zdołał zbiec po piętnastu latach przebywania na Diabelskiej Wyspie. Ciężko chory, wycieńczony i głodny przedostał się przez całe północne wybrzeże Ameryki Południowej, przez Panamę, dżungle Hondurasu i Gwatemali oraz przez Meksyk. Gdy wreszcie udało mu się dotrzeć do Stanów Zjednoczonych, był bezzębnym, schorowanym, skrajnie wycieńczonym starcem. Przez tę całą wędrówkę niósł ze sobą rękopis zatytułowany „J’accuse” (oskarżam). Tym więźniem był Rene Belbenoit, a rękopis został wydany w 1938 roku jako książka pod tytułem „Dry Guillotine”. W tym samym 1938 roku władze francuskie przestały przysyłać więźniów do Gujany, a całą kolonię ostatecznie zamknięto w 1946 roku.
 

Alcatraz
Alcatraz to chyba najbardziej znane więzienie świata. Więzienie – legenda. Budziło postrach wśród przestępców i napawało grozą tych, którzy czytali o nim książki i oglądali filmy. Dzisiaj jest już tylko budzącą dreszcz emocji atrakcją turystyczną. Ponure gmaszysko, doskonale widoczne z miasta, zostało zbudowane na skale, która jest niewielką wyspą u wejścia do Zatoki San Francisco. Alcatraz był pierwszym amerykańskim więzieniem przeznaczonym do odbywania długich kar, które szybko zyskało sobie sławę bardzo ciężkiego, ze względu na żelazną dyscyplinę. Jej złamanie owocowało izolacją, głodowymi racjami żywnościowymi (chleb i woda), zakuwaniem w łańcuchy, przykuwaniem do nogi żelaznej kuli i skierowaniem do najcięższych prac. Początkowo było to więzienie jedynie wojskowe, ale na początku lat trzydziestych zamieniono je w placówkę penitencjarną ministerstwa sprawiedliwości. Był to okres trwającej od dziesięciolecia prohibicji, która doprowadziła do nieznanego wcześniej w Stanach rozkwitu przestępczości zorganizowanej. Więzienia były zapełnione gangsterami, a FBI i tak wciąż miało pełne ręce roboty. Alcatraz miało funkcjonować nie tylko jako dobrze izolowane i przykładnie strzeżone miejsce odosobnienia  dla najcięższych przestępców, ale również stanowić przestrogę dla wszystkich, którzy decydowali się popaść w konflikt z amerykańskim prawem. Miało być więzieniem, z którego nie ma drogi ucieczki. Zastosowano zatem pojedyncze cele, zbrojone kraty, wyposażono gmach w galerie dla strażników, wprowadzono elektryczne zabezpieczenia i zdalne sterowanie bramami oraz  pojemnikami uwalniającymi w razie potrzeby gaz łzawiący. Ponieważ Alcatraz miało stać się wzorem, symbolem sprawności i potęgi amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości, zatrudniono tam w charakterze strażników najlepiej wyszkolonych ludzi z całego kraju. Naczelnicy innych więzień mieli z kolei za zadanie wytypować swoich najgorszych więźniów lub tych, którzy cieszyli się nadzwyczajnymi przywilejami wśród obsługi więzień, bowiem ludzie pokroju Ala Capone potrafili przekupić strażników do tego stopnia, że ich życie w więzieniu niewiele różniło się od życia na wolności. Te przywileje miały się raz na zawsze dla nich skończyć. Po remoncie, którego celem było przystosowanie Alcatraz do przyjęcia najgroźniejszych bandytów, przewieziono tu między innymi słynnych gangsterów: Al Capone, Doc Barker (ostatni żyjący syn ze słynnego gangu Mamy Barker), George „Machine Gun” Kelly, Robert "Birdman of Alcatraz" Stroud, Floyd Hamilton (kierowca Bonnie & Clyde) i Alvin "Creepy" Karpis. Al. Capone załamał się po poddaniu takiemu surowemu reżimowi. Przebywał tu cztery i pół roku, pozbawiony dotychczasowego szczególnego traktowania. Strażnicy Alcatraz okazali się nieprzekupni. Gangster odnosił rany w więziennych bójkach i powoli niszczył  go syfilis. Po wyjściu na wolność nie wrócił już nigdy do zdrowia.
O Alcatraz zaczęły krążyć mrożące krew w żyłach opowieści. Nie miał ich kto weryfikować, ponieważ mediom nie udzielano żadnych informacji, a z Alcatraz nikogo nie wypuszczano bezpośrednio na wolność, więc niektóre z nich przypominały scenariusze fimow fantastycznych. Dopiero po wielu latach, po dotarciu do byłych więźniów, dziennikarzom udało się wydobyć na światło dnia ich opowieści o zwyczajach panujących w tym więzieniu. Wiele wcześniejszych niesprawdzonych domysłów i plotek okazało się być bliskimi prawdy. Zdarzało się, że osadzeni w Alcatraz tracili zdrowe zmysły. Sprzyjał temu nakaz bezwzględnej ciszy i izolatki, do których wtrącano za najmniejsze przewinienia – stalowe, zimne pomieszczenia bez dostępu światła, w których jedynym „wyposażeniem” był nieduży otwór w podłodze. Więźniowie trafiali tam nadzy i wytrzymywali nie więcej niż dzień lub dwa. Według oficjalnej wersji wszystkie próby ucieczki z więzienia były nieudane. Wszyscy, którzy próbowali wydostać się na wolność, zostali ponownie pojmani albo zginęli. Jednak w 1962 roku trzech uciekinierów zdołało wydostać się za mury więzienia. Zdaniem władz więziennych wchłonęły ich wiry zdradzieckich i niebezpiecznych nurtów wód oblewających skałę. Poszukiwania zbiegów nie przyniosły żadnych rezultatów. Nie odnaleziono ich nigdy żywych, ani też martwych. Byli to bracia Anglin i więzień o nazwisku Morris. Pomagał im w przygotowaniach czwarty więzień – West, ale jemu nie udało się wydostać na dach o ustalonej wcześniej godzinie zbiórki i ostatecznie nie brał udziału w tej ucieczce. Ta niezwykła historia zainspirowała pisarzy i twórców filmowych, a film „Ucieczka z Alcatraz” z Clintem Eastwoodem w roli głównej jest zapewne znany wszystkim miłośnikom kina.
Słone i silnie wzburzone przy skałach wody zatoki, będące dla marzących o wolności więźniów Alcatraz przeszkodą nie do przebycia, stały się zarazem istotną przyczyną zamknięcia więzienia. Przez lata wilgoć i sól uszkodziła bowiem w wielu miejscach system zabezpieczeń do tego stopnia, że remont okazał się być całkowicie nieopłacalny. Również koszty utrzymania więźnia były tu ponad trzykrotnie wyższe niż na stałym lądzie. Ostatecznie więc 21 marca 1963 roku, po 29 latach działania, zamknięto Alcatraz. Później na skalnej wysepce pojawili się na kilka lat Indianie i grupy hippisów, a wraz z nimi alkohol i narkotyki. Alcatraz stawało się widownią brutalnych walk i kłótni, prawdziwym gniazdem nienawiści. Wreszcie w 1971 roku władze siłą usunęły „dzikich”  lokatorów wyspy, a ją samą włączono w obszar parku narodowego i otworzono dla zwiedzających, których przewija się tu od tej pory około miliona osób rocznie.