blogi

Komunistyczni agitatorzy dążyli do wywołania zamętu w szeregach odrodzonego Wojska Polskiego.
 
 
           Wraz z rozbudową Wojska Polskiego coraz więcej żołnierzy nie miało związku z  formacjami legionowymi czy korpusowymi ani ugrupowaniami paramilitarnymi tworzonymi pod auspicjami narodowych demokratów czy piłsudczyków.
 
 
           W pierwszej kolejności komuniści kierowali swój przekaz do tych „nowych” żołnierzy, nawołując ich do tworzenia rad żołnierskich. Udało im się pozyskać kilku żołnierzy w stacjonującym w Zamościu 35 Pułku Piechoty. Ten sukces zachęcił KPRP do podjęcia próby wywołania ich zbrojnego wystąpienia przeciwko lokalnym władzom państwowym i samorządowym.
 
 
           28 grudnia 1918 roku zrewoltowanych żołnierzy pod dowództwem kpr. Grabczaka wyprowadzono z koszar. Uzbrojeni i z przypiętymi do płaszczy czerwonymi kokardami,  pomaszerowali pod ratusz .
 
 
            Tak rozpoczynało się największe wywołane przez KPRP wystąpienie rewolucyjne z udziałem żołnierzy Wojska Polskiego. Wbrew oczekiwaniom w piętnastotysięcznym Zamościu odzew społeczny na podjęte działania był więcej niż skromny. Do zrewoltowanych żołnierzy przyłączyło się zaledwie kilkudziesięciu cywili. Powołana Czerwona Gwardia była jednak zbyt słaba by przejąć kontrolę nad miastem. Nie udało się zdobyć magazynu broni i amunicji, a jedynym początkowym sukcesem było zajęcie więzienia, z którego uwolniono kilku komunistycznych agitatorów.
 
 
           W kolejnych godzinach rebelii udało się aresztować komendanta miasta mjr. Stanisława Zosika-Tessaro oraz  rozbić miejscowy oddział żandarmerii. Utworzono także Komitet Rewolucyjny i Radę Robotniczo-Żołnierską.
 
 
          Zaalarmowane Dowództwo Okręgu Generalnego Lublin wysłało do Zamościa dodatkowe oddziały pod dowództwem mjr. Leopolda Lisa-Kuli, które rozbiły oddziały Czerwonej Gwardii i przystąpiły do pacyfikacji miasta. Do 3 stycznia 1919 roku rozstrzelano 20 żołnierzy i aresztowano 312  aktywnych uczestników rebelii. W grupie aresztowanych cywili dominowali przedstawiciele lokalnej społeczności żydowskiej, głównie członkowie Bundu.
 
 
           Klęska próby wywołania rewolucji w izolowanym ośrodku miejskim uświadomiła kierownictwu KPRP że posługując się zrewoltowanymi żołnierzami, a nie posiadając szerszego poparcia społecznego, nie było szansy na przejęcie władzy w Polsce.
 
 
           Polskie władze wyciągnęły wnioski z tej rebelii intensyfikując działania skierowane przeciwko komunistom. „Nie należy lekceważyć propagandy, - napisano w analizie II Oddziału Sztabu Generalnego - jaką szerzą komuniści wśród wojska i Milicji Ludowej, na co nie szczędzą pieniędzy i sił ludzkich. Biuro Wywiadowcze MSW nadmienia, że jedynie internowanie wszystkich przywódców komunistycznych oraz zamknięcie „Sztandaru Socjalizmu” może zapobiec do pewnego stopnia katastrofie. (…) należy obawiać się wybuchu rewolucji, która ma wielkie szanse powodzenia”.
 
 
           Duże znaczenie komunistyczni agenci przykładali także do dezorganizacji podległej PPS Milicji Ludowej . Działania komunistów doprowadziły do pogłębienie stopnia radykalizacji w szeregach bojowców. Skutkowało to wzmocnieniem wśród nich nastrojów przeciwnych tworzącemu się Wojsku Polskiemu. „Często dochodziło – napisał Artur Leinwand -  do starć między Milicją a będącą pod wpływem endecji Strażą Bezpieczeństwa Publicznego i wojskiem, wobec których milicjanci zajmowali aktywne, a niekiedy wręcz agresywne stanowisko, rozbrajając żołnierzy i członków straży”.
 
 
           Dalsze tolerowanie tego stanu rzeczy przez polskie władze doprowadzić mogło do wybuchu konfliktu wewnętrznego. Przeciwdziałając temu niebezpieczeństwu, rząd Jędrzeja Moraczewskiego, działając w porozumieniu z Naczelnikiem Państwa, zdecydował w grudniu 1918 roku o faktycznej pacyfikacji wszystkich ochotniczych oddziałów utworzonych przez partie polityczne i samorządy.  Szczególnie zdecydowane kroki podjęto w kierunku „neutralizacji elementów bolszewickich” w strukturach Milicji Ludowej. Milicja Ludowa została upaństwowiona, a jej członkowie poddani procesowi weryfikację. Organem powołującym komendanta Państwowej Milicji Ludowej stawał się Naczelnik Państwa
 
 
           Weryfikacja nie ujawniła wszystkich „dotkniętych gorączką rewolucyjną” bojowców, stąd też niektórzy z nich trafili potem do Wojska Polskiego.
 
 
           W raporcie Biura Wywiadowczego MSW z 29 stycznia 1919 roku zwracano uwagę, że  „komuniści robią obecnie szalone wysiłki w celu rozszerzenia agitacji w wojsku. W kierowniczych kołach komunistów obmyślane są najskuteczniejsze środki, aby doprowadzić do wrzenia wśród wojska. W ostatnich czasach wyprawiono na front galicyjski dwudziestu najzdolniejszych agitatorów - Polaków zaopatrzonych w duże sumy pieniędzy, którzy mają tam zorganizować ośrodek agitacyjny. Ulotne broszury i proklamacje, wobec trudności transportu, mają być drukowane w jakimś małym miasteczku w pobliżu frontu. Poza tym specjalnie zaufanym towarzyszom polecono zapisywać się do różnych oddziałów wojsk w charakterze rzemieślników w warsztatach wojskowych”.
 
 
           Problem komunistycznej agitacji w wojsku był dostrzegany przez organa bezpieczeństwa państwa, ale przez ówczesną prasę, która opisywała przypadku konfliktów w jednostkach WP, do których dochodziło w wyniku agitacji aktywistów KPRP. Powszechnie domagano się: „Niech strajkują, niech wiecują, niech robią, co im się podoba, ale wara od agitacji w wojsku”.
 
 
           W odpowiedzi komunistyczna prasa podkreślała: „ (…) Nasza propaganda poszybuje ponad wszelkie mury i trafi do serca żołnierskiego . Nie wyzujecie nas z prawa do propagandy rewolucyjnej (…) bo to prawo proletariat sam sobie bierze. Nikt nie może odebrać nam prawa do rewolucji”.
 
 
           Komunistyczne działania obliczone na osłabienie morale „wroga klasowego” miały pogłębić społeczny defetyzm, wzmocnić wrażenie nieuchronności wybuchu rewolucji nad Wisłą, a więc finalnie doprowadzić do takiego rozkładu struktur i instytucji dopiero co odrodzonego państwa, aby Armia Czerwona z marszu mogła opanować Polskę i niezwłocznie wyruszyć na pomoc niemieckim towarzyszom.
 
 
           Jednocześnie komunistyczna propaganda przekonywała, iż „nie wojny nam trzeba, która przynosi nam głód, nędzę, cmentarze i poniewierkę, lecz chleba i wolności. Trzeba obalić panów, wydrzeć im fabryki, ziemię i władzę. Nie wojny trzeba z sąsiadami, lecz solidarności międzynarodowej, by wspólnymi siłami obalić despotów i kapitalistów, którzy jednakowi są w każdym kraju”.
 
 
           Wzmożona czujność Biura Wywiadowczego MSW oraz powołanych do zabezpieczenia przed zewnętrzną infiltracją Wojska Polskiego komórek sztabowych zmusiła agentów KPRP do szukania sposobów zabezpieczenia się przed aresztowaniem. Jednym z nich było wyręczanie się dziećmi przy prowadzeniu akcji ulotkowych. Sądzono bowiem, że siły porządkowe z racji wieku małoletnich i ewentualnych reakcji społecznych nie będą skłonne ich zatrzymywać, obawiając się publicznego napiętnowania.
 
 
           Poza dziećmi komuniści do agitacji wśród żołnierzy angażowano także partyjne towarzyszki. Jedną z nich była Maria Maciejowska, która wcześniej indoktrynowała żołnierzy armii rosyjskiej oraz polskich żołnierzy I Korpusu Polskiego.
 
 
           W przypadku zatrzymania agitatorów jego towarzysze prowokowali w ich obronie wywoływali demonstracje zrewoltowanych robotników. Nagminne były sytuacje, kiedy przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości lub policji z obawy przed wybuchem zamieszek na większą skalę decydowali się spełnić żądanie tłumu i zwolnić zatrzymanego lub sądzonego agitatora.
 
 
           I tak np. zatrzymany w Kutnie za prowadzenie agitacji wśród żołnierzy aktywista partyjny o nazwisku Warda, jeszcze zanim sędzia śledczy zdołał postawić mu zarzuty, doczekał się „odsieczy” ze strony robotników folwarcznych z pobliskich majątków. Pomimo interwencji oddziału wojska, fornale wymogli zwolnienie aresztowanego. Ochraniany przez swych „obrońców” bez przeszkód mógł opuścić Kutno i przeniósłszy się w inne okolice, gdzie prawdopodobnie kontynuował „robotę polityczną”.
 
 
           Pomimo stosowania takich wybiegów szeregi rekrutujących się z krajowych komórek partii agitatorów systematycznie topniały. Zaalarmowani towarzysze z Rosji zmuszeni zostali do wysłania uzupełnień.
 

Samego gen. Józefa Dowbor- Muśnickiego wyjęto spod prawa, a oficerów i żołnierzy wezwano do złożenia broni.
 
 
           W celu dezintegracji oddziałów korpusowych bolszewicy ogłosili, iż te jednostki korpusowe, które poddadzą się „demokratyzacji” nie tylko nie zostaną rozbrojone, ale dodatkowo uzyskają gwarancję skoszarowania w dobrych  warunkach lokalowych i zagwarantuje im się regularne zaopatrzenie w żywność. Równocześnie zapewniano polskich żołnierzy, iż po złożeniu broni nic im nie grozi. Natomiast polskim oficerom ujętym z bronią w ręku grożono aresztowaniem i postawieniem przed Trybunałem Rewolucyjnym.
 
 
           Bolszewicy zamierzali w ten sposób doprowadzić do rozdźwięków pomiędzy kadrą oficerską oraz żołnierzami, a także wzmocnienia tendencji pacyfistycznych. Wszystko to miało wywołać na tyle silny konflikt wewnętrzny, by ułatwić komisarzom ludowym unicestwienie I Korpusu Polskiego.
 
 
           Przeprowadzono w tym czasie demobilizacja armii rosyjskiej sprawiła, iż  bolszewicy nie dysponowali odpowiednimi siłami, aby doprowadzić w wymiarze militarnym do likwidacji formacji korpusowych. Stefan Heltman stwierdził wprost: „Armii nie było. Władza sowiecka w istocie była prawie bezbronna. Dowbor zaś zagrażał takim dwóm punktom, jak Mohylew - kwatera głównodowodzącego i Mińsk, gdzie mieściło się dowództwo Frontu Zachodniego i rząd zachodniego okręgu”.
 
 
           W tych warunkach I Korpus Polski zdołał osiągnąć kilka znaczących sukcesów. Wykorzystując moment zaskoczenia, zdołano opanować miasto i twierdzę Bobrujsk, staczając również szereg drobniejszych pomyślnych potyczek. Z czasem jednak sytuacja zmieniła się i położenie jednostki stało się bardzo trudne.
 
 
           Próby mediacji podjęte w lutym 1918 roku przez komunistów polskich zakończyły się fiaskiem – gen. Dowbor-Muśnicki nie tylko nie zgodził się na podporządkowanie się władzom bolszewickim, ale także sprzeciwił się prowadzeniu swobodnej agitacji wśród żołnierzy.
 
 
           W tych warunkach rozmowy z bolszewikami podjął Jerzy Zdziechowski, członek Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego.  Bolszewicy wyrazili gotowość zapewnienia korpusowi na obszarze Białorusi dalszego swobodnego pobytu, pod warunkiem uczestnictwa w działaniach przeciwko Niemcom oraz dymisji dowódcy.
 
 
           Gen. Dowbor-Muśnicki odniósł się lekceważąco do misji mediacyjnej Zdziechowskiego, który zorganizował w Bobrujsku poufną naradę, w   której uczestniczyli czołowi organizatorzy polskiego wojska w Rosji, mianowicie: chor. Władysław Raczkiewicz, ppor. Henryk Bagiński, płk Andrzej Tupalski, płk Edward Malewicz, płk Lucjan Żeligowski, Kazimierz Załuska, por. Lechnicki i rtm. Żółkiewski.
 
 
          Zgodnie z ustaleniami narady Raczkiewicz, szef Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej, miał zażądać od Dowbora złożenia dymisji. Jednak  w rozmowie z generałem sprawę jego ustąpienia przedstawił nie jako kategoryczne żądanie, lecz swego rodzaju sugestię, którą generał zbagatelizował.  Pewność siebie Dowbora wynikała z tego, iż zdecydował się na  współdziałanie z armią niemiecką, z pomocą której zamierzał utrzymać dalszą egzystencję korpusu.
 
 
           Wobec zdecydowanej postawy dowództwa korpusu i mniejszej, niż oczekiwano, skali dezercji służących w nim żołnierzy bolszewicy musieli zadowolić się unicestwieniem tej formacji jedynie w wymiarze formalno-prawnym. Na mocy rozkazu dowódcy Frontu Zachodniego gen. Aleksandra Miasnikowa z 2 lutego 1918 roku I Korpus Polski został rozwiązany.
 
 
           Równocześnie polskojęzyczni sojusznicy bolszewików – Stanisław Berson, który stał na czele Komisariatu do spraw Narodowościowych Zachodniego Okręgu i Frontu, oraz Stefan Heltman kierującym Komisariatem do spraw Polskich Zachodniego Okręgu i Frontu – w odezwie do żołnierzy korpusu opluli jego dowódcę, pisząc: „Pachołek i siepacz Mikołaja II, carski policjant Dowbor-Muśnicki, za przykładem zdrajcy Korniłowa ( ... ) stanął otwarcie po stronie kontrrewolucji i dnia 12 stycznia zawiadomił telegraficznie głównodowodzącego armii zachodniego frontu, iż uważa, że Korpus Polski znajduje się z ludem rosyjskim w stanie wojny. I nie byłoby w tym fakcie buntu spodlałego najmity carskiego nic nie oczekiwanego, gdyż wiedzieliśmy o czynionych przez niego w tym celu krokach, gdyby nie to, że rosyjski generał pozwala sobie przemawiać w imieniu żołnierzy Polaków. Zdrajca narodu polskiego, który poszedł na służbę do krwawego cara i za judaszowe srebrniki rozstrzeliwał na czele Kozaków polskich robotników, dziś przekupiony przez wrogów ludu chce Was użyć za narzędzie do mordowania Waszych rosyjskich braci. Ale lud rosyjski wierzy, że Wy za nim nie pójdziecie.(...).  Pamiętajcie, że tylko zwycięstwo rewolucji może wyzwolić Was z tych kajdan, w które Wy w Korpusie Polskim jeszcze jesteście skuci”.
 
 
           Z kolei na mityngu politycznym w Mińsku Stefan Cieśliński określił Korpus mianem  „czarnosecińców i prowokatorów”, a oceniając motywacje polskich żołnierzy, którzy zasilili jego szeregi, uznał, że zaciągnęli się do tej formacji „tylko dlatego, żeby uchronić się od służby w okopach i mieć ładne mundury, buty i żywność”. Wkrótce ten polski zdrajca zasilił szeregi  Armii Czerwonej.
 
 
           Niestety z czasem kampania prodemobilizacyjna prowadzona wśród żołnierzy I Korpusu przyniosła rezultaty, a kilkuset żołnierzy jednostki zgłosiło się do bolszewickich punktów demobilizacyjnych. U części z nich pod wpływem indoktrynacji odwołującej się do idei internacjonalistycznych zanikło niemal całkowicie poczucie patriotyzmu, honoru i wierności złożonej przysiędze.
 
 
           W obliczu groźby postępującej bolszewickiej indoktrynacji swych żołnierzy gen. Dowbor-Muśnicki zdecydował się na współdziałanie ze stroną niemiecką. Stwarzało to cień szansy na uratowanie korpusu i jego powrót do kraju jako zwartej formacji.
 
 
           Ostatecznie decyzja ta doprowadziła do rozbrojenia Korpusu, demobilizacji, a następnie reewakuacji dowborczyków do kraju. W ocenie Generała było mniej brzemiennym w skutki rozwiązaniem niż zgoda na „demokratyzację” Korpusu.
 
 
           Tak więc rękami Niemców polskojęzycznym sojusznikom bolszewików udało się wreszcie doprowadzić do  unicestwienia polskich formacji wschodnich.

Od początku polskojęzyczni sojusznicy bolszewików, wywodzący się z SDKPiL i PPS-Lewicy, dążyli do storpedowania inicjatywy utworzenia polskich oddziałów w Rosji.
 
 
       Po rewolucji lutowej środowiska polskie w Rosji podjęły inicjatywę zorganizowania polskiego wojska w Rosji.
 
 
        Ważną rolę odegrał w tym, utworzony w marcu 1917 roku, Związek Wojskowych Polaków. Na zjeździe delegatów  Moskiewskiego Okręgu Wojskowego ZWP w maju 1917 roku podjęto uchwałę, w której podkreślono, iż „,( ... ) wskazane jest natychmiastowe wydzielenie się żołnierstwa polskiego z garnizonów tyłowych i w miarę możliwości z armii czynnej w oddziały polskich korpusów".
 
 
         Przedstawiciele SDKPiL oraz PPS-Lewicy przedstawili się formowaniu polskiego, strasząc, że Rosjanie, przygotowując kolejną ofensywę, zapewne zechcą stworzyć spośród Polaków tzw. bataliony szturmowe, co skutkować gigantycznymi stratami wśród Polaków.
 
 
        W rzeczywistości przedstawiciele ww. partii, podzielali zdanie bolszewików, że tocząca się wojna posiada naturę „imperialistyczną”, a organizowanie polskich oddziałów byłoby „służeniem światowemu imperializmowi” .  Widzieli oni  w tej inicjatywie wyłącznie próbę izolacji wojskowych Polaków od wpływów rewolucji.
 
 
         Bolszewicy niemal nazajutrz po abdykacji Mikołaja II wszczęli działalność agitacyjną w jednostkach wojskowych. Lenin w „Odezwie do żołnierzy wszystkich krajów wojujących” podkreślił znaczenie pozyskania wpływów w kręgach żołnierskich dla powodzenia procesu przechwytywania instrumentów władzy państwowej.
 
 
        W celu koordynacji tej akcji  bolszewicy powołali specjalną strukturę organizacyjną działającą pod potoczną nazwą „Wojenka” . Kierownictwo tej agendy ulokowano przy KC SDPRR(b) i powierzono jej zadanie przeszczepienia na grunt wojskowy podstawowych komórek partyjnych. W efekcie pomiędzy kwietniem a sierpniem 1917 roku zdołano zorganizować około 45 tego typu struktur w formacjach wojskowych. Równolegle powołano do życia blisko 30 sekcji wojskowych przy komitetach rejonowych i miejskich partii socjaldemokratycznej. W ten sposób położono podwaliny pod bolszewicką organizację wojskową.
 
 
           Równocześnie bolszewicy dążyli do przeprowadzenia w jednostkach frontowych głosowania – za kontynuacją wojny pod kierownictwem Rządu Tymczasowego, czy też za jej zakończeniem. Wybór drugiej opcji wiązać się miał z przekazaniem pełni władzy Radzie Delegatów Robotnych i Żołnierskich.  
 
 
          Inicjatywa bolszewików wpisywała się też w ciąg działań mających na celu dezintegrację struktur rodzących się na gruncie armii rosyjskiej etnicznych związków wojskowych, takich np. jak ZWP. Nic dziwnego, iż  SDKPiL i PPS-Lewica natychmiast poparły tę propozycję, szczególnie, iż trwały przygotowania do zwołania Ogólnego Zjazdu Wojskowych Polaków.

 
           W ramach podjętych działań propagandowych aktywiści obu ugrupowań oprócz wystąpień  „w terenie” na masową skalę kolportowali pośród wojskowych Polaków przeróżne apele i odezwy. W jednej z nich, sygnowanej w czerwcu 1917 roku przez CKW PPS Lewicy, wskazywano, iż „tylko utrwalenie zdobyczy rewolucji, uderzenie w podstawy kapitalizmu i imperializmu przynieść może wolność narodową ludowi polskiemu i innym (...). Pokawałkowanie armii, wprowadzenie przegródek narodowych i religijnych, przeciwstawienie Polaka Rosjaninowi i Rosjaninowi Ukraińca jest to stworzenie pierwiastka niezgody, jest to (…) narażenie na szwank rewolucyjnej jedności mas żołnierskich (...) oddanych niepodzielnie w ręce kapelanów wojskowych, polskich oficerów i generałów”.
 
 
          W ślad za rosyjskimi bolszewikami z „Wojenki” również agitatorzy z PPS Lewicy, SDKPiL nawiązali kontakty z polskimi żołnierzami rozproszonymi w armii rosyjskiej, jak i już służącymi w Dywizji Strzelców Polskich. Głównym celem podjętych działań indoktrynacyjnych było zdyskredytowanie idei organizacji polskiego wojska w Rosji oraz bolszewizacja dywizyjnych struktur ZWP.
 
 
          Znikome efekty ich działań wpłynęły na zmianę frazeologii, zamiast głoszenia haseł rewolucyjnych, skoncentrowano się na hasłach antywojennych.
 
 
           W ramach przygotowań do obrad Ogólnego Zjazdu Wojskowych Polaków przedstawiciele obu radykalnie lewicowych partii podkreślali wprawdzie konieczność bezwzględnej walki z Niemcami, ale głosili jednocześnie, że „polskie masy pracujące”, w których imieniu, jak twierdzili, występowali, sprzeciwiają się formowaniu polskich jednostek wojskowych. Twierdzono przy tym, że powodem niechęci społeczeństwa była obawa przed przekształceniem tych korpusów w „narzędzie nacisku społecznego” .  W zamian proponowali podjęcie współpracy z „antywojennym i rewolucyjnym ruchem proletariatu i mas żołnierskich Rosji" .
 
 
           Julian Leszczyński potępiając rzekome plany  użycia już istniejących polskich formacji wschodnich do „obrony dóbr obszarników polskich na Ukrainie" przed napaściami miejscowych włościan, nawoływał do  związanie sprawy polskiej z „rewolucją międzynarodową”.
 
 
           Z kolei przemawiający z ramienia PPS-Lewicy Feliks Kon zwracał uwagę, iż  „w powodzi powitań apoteozujących wojnę oraz patriotyczno-wojowniczych przemówień zatopiona została całkowicie myśl o rewolucji, która pierwsza rzuciła hasło wolności, w szczególności wolności narodowej, rewolucja, która pierwsza w obliczu świata całego jasno i bez zastrzeżeń, nie nakładając na Polskę żadnych zobowiązań wobec Rosji, proklamowała niepodległość Polski”.
 
 
           Wobec braku szans na przeforsowanie własnych rozwiązań, przedstawiciele obu ww. partii zdecydowali się na opuszczenie zjazdu, oskarżając jego organizatorów o doprowadzenie do tego, że  „(…) zjazd przybrał charakter antydemokratyczny, antyspołeczny i reakcyjny (...). My socjaliści polscy i demokraci oświadczyliśmy, że z przedsięwzięciem tego rodzaju nic wspólnego nie mamy. Porzucając zjazd odwołujemy się do opinii publicznej, do ludu polskiego i wzywamy do protestu przeciw zakusom wstecznictwa i ciemnej grze politycznej" .

 
           Opuszczających zjazd dwunastu delegatów z frakcji radykalnej lewicy sala pożegnała okrzykami: „Hańba! Prowokatorzy! Agenci niemieccy! Leninowcy!”.
 
 
           Oba ugrupowania, zorientowawszy się, że ze względu na dominację na zjeździe nurtu liberalno-demokratycznego i propiłsudczykowskiego, nie mogąc wykorzystać go do propagowania własnych haseł politycznych , powołali własne byty - zwołali Pierwszy Zjazd Wojskowych Polaków Lewicy, na którym powołano  Komitet Główny Związków Wojskowych Polaków Lewicy, uznający  partię bolszewicką za  „naturalnego sprzymierzeńca sprawy polskiej”.
 
 
            Już 17 czerwca 1917 r. we współpracy z rosyjskimi bolszewikami zwołała w Piotrogrodzie, w cyrku Cinisellego, „ogólnomiejskie zgromadzenie robotników i żołnierzy", dla którego jako motto przyjęto następujące hasła - pytania: "Dlaczego socjaliści opuścili zjazd wojskowych Polaków? Czy potrzebna jest armia polska?”.
 
 
           Z jednej strony polscy sojusznicy bolszewików głosili, iż „ani jedna kropla krwi ludowej nie powinna być więcej przelana w tej wojnie. Wysiłkiem rewolucyjnym proletariatu wszystkich krajów należy jej położyć kres w imię walki o całkowite zdruzgotanie kajdan wyzysku i niewoli”, z drugiej zaś włączyli się w realizację bolszewickich projektów utworzenia „rewolucyjnych oddziałów wojskowych”.
 
 
           Przedstawiciele obu probolszewickich organizacji utworzyli także Polski Związek Robotniczy "Promień" oraz Polskie Rewolucyjne Kluby Żołnierskie.
 
 
           Koordynacją aktywności wszystkich tych struktur zajmować się miał powołany 25 czerwca 1917 roku Zarząd Centralny PRKŻ. Pod pozorem prowadzenia działalności kulturalno-oświatowej wśród żołnierzy, kierownictwo klubów zamierzało realizować wytyczne sformułowane przez bolszewików, przede wszystkim likwidację  „stałej armii burżuazyjnej”.
 
 
           Prowadząc akcję antywerbunkową przeciwko wstępowaniu do polskich jednostek, nie ograniczano się wyłącznie do indoktrynacji, ale do denucjacji.  I tak np.  działacze KG ZWPL i PRKŻ, wykorzystując psychozę strachu wywołaną po puczu gen. Ławra Korniłowa, wmówili Piotrogrodzkiej RDRiŻ,  iż współuczestnikami zamachu byli rzecznicy stworzenia polskiego wojska. Rada, dając wiarę tym oskarżeniom, nakazała swojemu organowi, tj. Komisji Prawno-Śledczej do Walki z Kontrrewolucją, podjęcie stosownych działań odwetowych. W nocy z 13 na 14 września 1917 roku przeprowadzono rewizję w stołecznym lokalu NPKW, rekwirując dokumenty oraz legalnie posiadaną przez NPKW broń, przekazaną wcześniej przez sztab Piotrogrodzkiego Okręgu Wojskowego. W powyższych działaniach u boku Rosjan uczestniczyło dwóch przedstawicieli PRKŻ.
 
 
          Oskarżenia o współudział NPKW w puczu ostatecznie nie potwierdziły się, co zresztą zostało stwierdzone w piśmie Centralnego Komitetu Wykonawczego Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
 
 
         W terenie niejednokrotnie sięgano po środki znacznie bardziej radykalne, tj. aresztowania. Przykładem był komitet żołnierski Pułku Biełgorodzkiego ideowo związany z KG ZWPL. Ww. komitet  polecił aresztować dowódcę pułku płk. Jakuba Bohusz-Szyszko oraz ośmioosobową grupę oficerów tworzących kierownictwo „Placówki” . Aresztowanym postawiono zarzut kontrrewolucyjności. Kiedy w obronie uwięzionych wystąpił gen. Józef Dowbor-Muśnicki, zwracając się w tej sprawie o pomoc do władz rosyjskich, KG ZWPL wziął biełgorodczyków w opiekę, stwierdzając na łamach swego organu prasowego "Sprawa Żołnierska", że ich działania zostały podjęte w ramach walki z „reakcją” polską.
 
 
CDN.

Narastający od lata 1917 roku chaos w Rosji sprzyjał planom Lenina zagarnięcia władzy.
 
 
           Od początku swych rządów Kiereński całkowicie był niezdolny do panowania nad wydarzeniami. Jego współpracownicy potwierdzają jego rosnącą izolację, słabość woli, obezwładniający strach przed lewicą oraz fatalny brak zdecydowania w podejmowaniu odpowiednich kroków przeciwko niej. Nieustanne napięcie i bezsenne noce 1917 roku sprawiły, iż  żył, wspomagając się morfiną i kokainą.
 
 
            Rząd nie był w stanie zahamować wzrostu inflacji w Rosji . Z tego powodu od września 1917 roku wybuchało coraz więcej strajków, które paraliżowały kraj. Ponieważ strajki  zamiast zahamować wzrost inflacji doprowadzały do jej przyspieszenia, często towarzyszyły im szersze żądania polityczne zrestrukturyzowania całej gospodarki.
 
 
           Związki zawodowe i komitety fabryczne, które wywierały z reguły wpływ łagodzący, wkrótce utraciły kontrolę nad tymi gwałtownymi protestami. Rozszerzały się one na ulice, a niejednokrotnie kończyły krwawymi konfliktami między robotnikami - uzbrojonymi, wyszkolonymi i zorganizowanymi przez Czerwoną Gwardię - a milicją rządową.
 
 
           Niektóre strajki rozlewały się na całe dzielnice i dotykając ich mieszkańców, przeradzając się w napady na piekarnie i sklepy, rewizje mieszkań i aresztowania „burżujów”, których tłum podejrzewał o magazynowanie żywności.
 
 
           Na jesieni 1917 roku nastąpił gwałtowny wzrost liczby włamań i przestępstw, pijaństwa i wandalizmu, konfliktów etnicznych – ostatnie tygodnie przez zagarnięciem władzy przez bolszewików jawiły się jako pogrążanie się kraju w anarchię.
 
 
           Strajkom towarzyszyły walki chłopów z właścicielami majątków ziemskich. Rzezie oraz brutalne grabieże majątków przez motłoch stały się szeroko rozpowszechnionym zjawiskiem w centralnych regionach czarnoziemu. I tak np. w guberni tambowskiej spalono i zdewastowano setki dworów - rzekomo po to, by, jak mawiali chłopi, „wykurzyć dziedziców”. Ta dzika fala zniszczenia zaczęła się od zamordowania księcia Borisa Wiaziemskiego, właściciela kilku tysięcy hektarów w regionie Usman w guberni tambowskiej. Rezydencję wiejską Wiaziemskiego zdewastowano, podzielono się żywym inwentarzem i narzędziami, które odwieziono wozami do wsi, a chłopi zaorali jego ziemię.
 
 
           Podobne rzezie odbyły się w dziesiątkach innych posiadłości, nie tylko w Tambowie, lecz również w sąsiednich guberniach: penzeńskiej, woroneskiej, saratowskiej, kazańskiej, orłowskiej, tulskiej i riazańskiej. W guberni penzeńskiej tylko we wrześniu i w październiku spalono lub spustoszono 250 dworów (jedną piątą wszystkich).
 
 
           Gdy pod koniec lipca 1917 roku lipca przywódcy bolszewików zebrali się w Piotrogrodzie na VI Zjeździe Partii Jekatierina Breszko-Breszkowska, weteranka partii eserowców błagała go, aby ich aresztował. Według Davida Soskice’a, prywatnego sekretarza Kiereńskiego, siwowłosa kobieta „skłoniła się przed Kiereńskim do samej ziemi i kilkakrotnie powtarzała uroczystym, błagalnym tonem: „Błagam cię, Aleksandrze Fiodorowiczu, rozpędź zjazd, zdław bolszewików. Błagam cię, uczyń to, w przeciwnym razie zrujnują nasz kraj i rewolucję”. Scena była doprawdy przejmująca. Widok babki rosyjskiej rewolucji, która walcząc o wolność, spędziła trzydzieści osiem lat w więzieniach i na syberyjskiej zsyłce, widok tej wielce kulturalnej i szlachetnej kobiety kłaniającej się do ziemi pradawnym zwyczajem przed młodym Kiereńskim... był czymś, co na zawsze utkwiło mi w pamięci. Spojrzałem na Kiereńskiego. Jego blade oblicze pobladło jeszcze bardziej. Oczy wyrażały straszliwą toczącą się w nim walkę. Długo milczał, a wreszcie odezwał się cicho: „Jak mam to zrobić?” „Uczyń to, A. F., błagam cię” i Babuszka znów zgięła się w głębokim ukłonie. Kiereński nie mógł tego dłużej znieść. Zerwał się na nogi i chwycił za telefon. „Muszę najpierw się dowiedzieć, gdzie odbywa się zjazd i skonsultować z Awksientjewem”, po czym zadzwonił do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Awksientjewa nie zastał i sprawę trzeba było przełożyć na później. Ku wielkiej uldze Kiereńskiego, jak mniemam”.
 
 
           Zjazd obradował dalej bez przeszkód - a trzy miesiące później bolszewicy doszli do władzy.
 
 
           Jednym z wielu zdumiewających faktów wokół bolszewickiego przejęcia władzy było to, że spodziewano się tego od tak dawna, a mimo to nikt nie podjął kroków niezbędnych, by do tego nie dopuścić: tak głęboki był bezwład Rządu Tymczasowego.
 
 
         W ostatnich tygodniach Rządu Tymczasowego zachowanie Kiereńskiego zaczęło przypominać zachowanie ostatniego cara: obaj nie chcieli uznać rewolucyjnego zagrożenia dla swojej władzy. W wypadku Mikołaja taka postawa brała się z beznadziejnej rozpaczy i fatalistycznej rezygnacji, lecz w wypadku Kiereńskiego była raczej owocem jego niemądrego optymizmu. Kiereńskiemu uderzyła do głowy ogólnokrajowa popularność w początkowej fazie rewolucji.


           Zaczął wierzyć we własne „opatrznościowe powołanie” do poprowadzenia „narodu” ku wolności i, jak car zamknięty w Pałacu Zimowym, był na tyle oderwany od rzeczywistości, by nie kwestionować tego przeświadczenia. Podobnie jak Mikołaj otaczał się oddanymi sprzymierzeńcami, którzy nie śmieli mówić tego, co myślą. W efekcie nie miał pojęcia o prawdziwej skali własnej niepopularności.
 

           Zapewne nie słyszał dowcipu krążącego po kraju w ostatnich tygodniach jego reżimu:
„ - Jaka jest różnica między Rosją dzisiaj a na koniec zeszłego roku? - Wtedy mieliśmy Aleksandrę Fiodorowną [carycę], a teraz mamy Aleksandra Fiodorowicza [Kiereńskiego]”.
 
 
           Wieczorem 29 października, gdy ministrowie Rządu Tymczasowego siedzieli w Pałacu Zimowym, oczekując końca, wielu odczuwało pokusę przeklęcia Kiereńskiego za to, że nie rozbił partii bolszewickiej po dniach lipcowych. Legalny zakaz jej działalności z pewnością nie zdołał cofnąć jej rosnących wpływów.
 
 
           Zobojętnienie znacznej części społeczeństwa sprawiło, iż w jesiennych wyborach do rad frekwencja  spadła o prawie jedną drugą w stosunku do majowej. To ułatwiło zadanie bolszewikom, którzy byli dużo lepiej zorganizowani oraz posiadali znacznie większe fundusze, pochodzące od Niemców. Z kolei  apatia szeregowych członków partii pozbawiła mienszewików i eserowców ich wcześniejszej przewagi.
 
 
           Sprawę bolszewików wydatnie umocniło wstąpienie Trockiego do partii. Żaden z członków jej kierownictwa nie dorównywał mu jako mówca, a ta umiejętność czyniła Trockiego, chyba nawet bardziej niż Lenina, najlepiej znanym bolszewickim przywódcą w całym kraju. Podczas gdy Lenin działał głównie zakulisowo, Trocki stał się jej głównym źródłem publicznej inspiracji. W tygodniach poprzedzających przejęcie władzy przemawiał niemal co wieczór przed wypełnioną po brzegi salą w Cirque Moderne.
 
 
            O ile w propagandzie bolszewicy domagali się oddania całej władzy w ręce rad, to Lenin  porzucił wszelką nadzieję dojścia do władzy poprzez rady: w jego opinii Rząd Tymczasowy zdominowała „dyktatura wojskowa” tocząca „wojnę domową” z proletariatem; rady utraciły swój rewolucyjny potencjał i są prowadzone „jak owce na rzeż” przez grupę przywódców pragnących za wszelką cenę przypodobać się „kontrrewolucji”.
 
 
           W tej sytuacji uważał, iż jedyną możliwością, jaka pozostała, było porzucenie hasła „Cała władza w ręce rad!” i zorganizowanie zbrojnego powstania w celu przeniesienia władzy na konkurencyjne proletariackie organy pod przewodnictwem partii bolszewickiej.
 
 
           W jego koncepcji Rady miały być zawsze podporządkowane partii. Nawet w „Państwie a rewolucji” - podobno najbardziej „liberalnym” z jego dzieł wykładających teorię polityczną - Lenin podkreślał potrzebę silnego i represyjnego państwa partyjnego, dyktatury proletariatu. O radach prawie nie napomknął
 
 
           Gdy znaczna część przywódców bolszewickich chciała odwlec przejęcie władzy do Zjazdu Rad, który miał się odbyć 20 października, Lenin wysmażył gniewną epistołę, w której otwarcie oskarżył bolszewickich przywódców jako „żałosnych zdrajców proletariackiej sprawy”.  Robotnicy, twierdził uparcie Lenin, stoją murem za bolszewicką sprawą; chłopi rozpoczynają własną wojnę z dworami, wykluczając tym samym niebezpieczeństwo 18 brumaire’a, czy też „drobnomieszczańskiej” kontrrewolucji, takiej jak w 1849 roku; tymczasem strajki i bunty w pozostałej części Europy są „bezspornymi symptomami... że znajdujemy się w przededniu światowej rewolucji”. „Przeoczenie takiego momentu i czekanie na Zjazd Rad byłoby skończonym idiotyzmem lub też czystą zdradą”, a gdyby bolszewicy tak postąpili, „okryliby się hańbą i unicestwiliby siebie jako partię”.
 
 
           Ostateczne zagroził nawet odejściem z Komitetu Centralnego, zapewniając sobie tym samym swobodę przeniesienia swej kampanii o zbrojne powstanie na szeregowych członków partii bolszewickiej, którzy zgodnie z planem mieli spotkać się na zjeździe partii 17 października. „Jestem bowiem głęboko przekonany, że jeśli będziemy czekać na Zjazd Rad i pozwolimy obecnej chwili przeminąć, zaprzepaścimy rewolucję”.
 
 
CDN.

Sergiej Eisenstein do końca życia pozostał propagandzistą w służbie Stalina.
 
 
       W nakręconym w 1928 roku filmie „Październik”, powstałym dla uczczenia dwudziestej rocznicy Eisenstein zadbał o efekty, przedstawienie wielkiej symboliki „dni, które wstrząsnęły światem”.
 
 
        Upadek starego ustroju pokazany jest efektownie w scenie zburzenia przez robotników pomnika cara Mikołaja II.  Zacofane - wedle reżysera - religie, wspierające stare porządki, symbolizowały w filmie figurki bogów z różnych stron świata, a carskie imperium - medale i ordery spoczywające na poduszkach. Zegar symbolizował nowe czasy.
 

           „Październik” był swoistym rewolucyjnym poematem, skierowanym bardziej do rozumu niż do emocji, mimo agitacyjnej żarliwości twórcy.
 
 
          „Jedynie nam spośród wszystkich mieszkańców globu ziemskiego – napisał reżyser - przypadło w udziale rzeczywiste współuczestnictwo (...) w budowie nowej historii ludzkości i możliwość życia w okresie jej momentów zwrotnych. Przeżywanie historycznych wydarzeń! Jakim ogromnym patosem przepojona jest świadomość ścisłego związku z tym procesem, świadomość wspólnego marszu i kolektywnego uczestnictwa w walce”.


         Wdowa po Leninie, Nadieżda Krupska zwracała uwagę, że film jest przeładowany mało zrozumiałymi dla zwykłych zjadaczy chleba symbolami. Za dużo w nim fascynacji masami, za mało ludzkich przeżyć „Niedobrze pokazany jest Lenin. Jest jakoś zanadto zapędzony. On nigdy taki nie był” - mówiła Krupska. Eisenstein oczywiście pokazywał Iljicza... w ekstazie!


       Film trzeba było wielokrotnie przerabiać, bo jeden z bohaterów rewolucji, Lew Trocki, stał się wrogiem Stalina.
 
 
          Jednak Siergiej Eisenstein nie tracił rewolucyjnego zapału i w nowym obrazie „Linia generalna” (inny tytuł: „Stare i nowe”) starał się przedstawić problemy kolektywizacji wsi. Zgodnie z koncepcjami Stalina podkreślał wyższość wspólnej własności nad prywatną, zwalczał „kułaków”, czyli bogatych chłopów, którzy nie chcieli oddać swej ziemi i krów do kołchozu, pokazywał nowe techniki uprawy roli.
 

           Mniej było w tym filmie symboli, więcej ludzkich twarzy, dlatego obraz odegrał znaczną rolę w propagandzie Stalina.
 
 
          W roku 1929 reżyser wyjechał do Berlina, entuzjastycznie witany przez Alberta Einsteina oraz Stefana Zweiga, Fritza Langa i  Bertolta Brechta. Wiosną 1930 roku na zaproszenie wytwórni Paramount udał się do Hollywood. Miał tam nakręcić adaptację „Tragedii amerykańskiej” Theodore’a Dreisera.


         Zgodnie ze swoim światopoglądem chciał przedstawić powieściowe wydarzenia jako obraz degeneracji kapitalizmu. Producenci się na to nie zgodzili. Eisenstein wyjechał więc do Meksyku, by tam realizować inny projekt, filmową rekonstrukcję historii meksykańskiej. Nie liczył się z czasem i kosztami, dlatego w końcu musiał zrezygnować i z tego pomysłu.
 
 
           Po powrocie do ZSRS Eisenstein nakręcił film „Łąki Bieżyńskie”, poświęcony życiu Pawlika Morozowa, który doniósł na własnego ojca kiedy uznał, że chce on zaszkodzić wielkiej sprawie komunizmu.
 
 
          Donoszenie na rodzica trudno uznać za czyn chwalebny, jednak Eisenstein, geniusz propagandy, był w stanie przekonać widzów, że w pewnych sytuacjach należy to robić bez wahania. Dlatego z ojca donosiciela zrobił potwora. Już w pierwszych scenach bogaty chłop maltretuje swoją żonę i matkę bohatera filmu. Matka umiera. Kułak nie ma żadnych wyrzutów sumienia. Chce teraz podpalić wspólną własność biednych chłopów, ich mały kołchoz. Syn  ostrzega kołchoźników. Postępuje więc słusznie. W dodatku sam ginie z ręki ojca-potwora podczas obrony kołchozu.
 
 
          Mimo tego film spotkał się z krytyką wytwórni „Mosfim”, której przedstawiciele zarzucili mu  m. in. brak zasad „realizmu socjalistycznego”. Krytycy powtarzali słowa Stalina, który uznał, iż film był zbyt „formalistyczny”. Ostatecznie Eisenstein nie dokończył filmu. Po rekonstruowaniu materiałów został on pokazany dopiero w 1967 roku.
 
 
           W obliczu zbliżającej się konfrontacji komunizmu z nazizmem filmowym propagandowym przygotowaniem ludzi sowieckich do wojny miał być wielki fresk historyczny „Aleksander Newski” o walkach niemieckiego Zakonu Kawalerów Mieczowych z wojskami Rusi w 1242 roku.
 
 
          Reżyserię powierzono wracającemu do łask Eisensteinowi, który stworzył wizualne i dźwiękowe arcydzieło - prawdziwą operę filmową z muzyką Prokofiewa. Otrzymał za swą pracę zaszczytny Order Lenina, jednak... nieoczekiwany sojusz sowiecko-niemiecki i pakt Ribbentrop - Mołotow sprawiły, że anty-germański film wycofano z ekranów.
 
 
         Twórca „Pancernika Potiomkina” otrzymał nowe niezwykłe zadanie: wystawienia w Teatrze Wielkim w Moskwie opery Wagnera „Walkiria”. Na premierze wygłosił przemówienie o konieczności serdecznej współpracy między bratnimi ludami Niemiec i Kraju Rad.


            Stalin był zadowolony ze swojego czołowego propagandzisty i zlecił mu zadanie nakreślenia portretu wielkiego władcy, który go od dawna: Iwana Groźnego. Pierwsza część filmu, nakręcona w latach wojny w Ałma Acie, podobała się czerwonemu dyktatorowi. Przyznał nawet twórcy Nagrodę Stalinowską.
 
 
          W drugiej części, realizowanej już po wojnie, pojawiły się czytelne porównania krwawych rządów szalonego cara i samego Stalina. Zdjęcia przerwano. Reżyser i wykonawca roli Iwana Groźnego, znakomity aktor Nikołaj Czerkasow zostali wezwani w lutym 1947 roku „na dywanik” do gabinetu Stalina.
 
 
        Stalin zażądał wprowadzenia zasadniczych zmian w filmie. W trakcie realizacji filmu reżyser zmarł w lutym 1948 roku, a film został pokazany dopiero w 1958 roku.
 

Niemiecka kinematografia, nadzorowana przez Goebbelsa, odegrała wielką rolę w propagowaniu politycznych planów Hitlera.
 
 
         Zgodnie z koncepcjami Hitlera należało stopniowo eliminować „podludzi”, by stworzyć przestrzeń życiową dla rasowych Niemców. W pierwszej kolejności mieli zostać zlikwidowani Żydzi.
 
 
           Przygotowaniem propagandowym do tej akcji była seria sugestywnych filmów antysemickich, które powstały w 1940 roku. W ciągu kilku miesięcy odbyły się premiery „Rotszyldów”, „Wiecznego Żyda” i Żyda Sussa”.
 

           Popularna gazeta „Deutsche Allegemeine Zeitung” zachwycała się po premierze „Wiecznego Żyda”: „Widzimy demaskatorskie sceny z polskich gett, sceny w synagogach, gdzie Żydzi uprawiają handel, brudy w synagogach, zbliżenia żydowskich twarzy. Potem film z pomocą fotografii trickowej przedstawia rozprzestrzenianie się Żydów na cały świat w formie migracji szczurów. Pokazany jest zręczny wybór fotografii z żydowskich filmów i rewii. Najstraszliwszy rozdział przychodzi na końcu: okrutne, nieludzkie, barbarzyńskie zarzynanie zwierząt”.
 

           Sceny żydowskiego uboju rytualnego były tak odrażające, że Goebbels zażądał dwóch wersji. „Łagodniejsza” była przeznaczona dla kobiet i dzieci.
 

           Szczytowym dziełem antysemickiej propagandy był „Żyd Suss” zrealizowany pod nadzorem Goebbelsa przez reżysera Veita Harlana. Akcja filmowej wersji powieści Liona Feuchtwangera toczy się w Wirtembergii, w XVIII wieku. Ministrem finansów księcia Aleksandra jest żydowski bankier Izaak Suss -  wyjątkowo odrażający, pazerny typ, powszechnie znienawidzony, bo ściągający od ludności coraz wyższe podatki. Pieniądze nie trafiały do szkatuły księcia ale do skarbca Sussa.
 

           Kulminacyjnym punktem filmu jest scena zgwałcenia przez Sussa młodej, pięknej dziewczyny niemieckiej, która niedawno poślubiła cnotliwego Niemca. W roli ofiary wystąpiła ulubienica niemieckiej publiczności Kristina Soderbaum. Zgwałcona dziewczyna popełnia samobójstwo. Jej śmierć staje się hasłem do buntu ludności. Żyd Suss staje przed sądem i zostaje skazany na śmierć. Zapada też decyzja, że wszyscy Żydzi muszą opuścić Wirtembergię.


          Podobno gdy film pokazano strażnikom obozu koncentracyjnego w Dachau, natychmiast po ostatniej scenie wtargnęli z bronią do baraków i zakatowali ponad pięciuset żydowskich więźniów.
 
 
          Film obowiązkowo mieli oglądać funkcjonariusze SS i policji (w towarzystwie rodzin). Organizowano także specjalne pokazy dla młodzieży szkolnej.


          Inny propagandowy film Goebbelsa „Oskarżam” przekonywał Niemców, że powinni humanitarnie uśmiercać ludzi niedołężnych fizycznie i chorych psychicznie; usprawiedliwiał tym samym aktualną akcję gestapo.
 
 
           Nieoczekiwane zbliżenie niemiecko-sowieckie w roku 1939 zaskoczyło nawet Goebbelsa, który musiał zawiesić kilka przygotowywanych z rozmachem produkcji antysowieckich.
 
 
           Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej Goebbels polecił sforsować ambasady sowieckie w Berlinie i w Paryżu. Znaleziono tam między innymi prawdziwe sale tortur dla przeciwników Stalina, krematoria do palenia zwłok i laboratoria do produkcji egzotycznych trucizn. Wszystko to starannie sfotografowali filmowcy Goebbelsa i pokazywali światu, kompromitując czerwony reżim.
 
 
           Minister propagandy był zwolennikiem „wyzwalania” narodów sowieckich spod przemocy komunistów. Chciał zjednać Ukraińców, Białorusinów, narody nadbałtyckie do współpracy z Niemcami, jednak wygrała koncepcja traktowania ich jako niewolników Rzeszy.
 
 
          Nie udało się także Goebbelsowi doprowadzić do rozbicia koalicji antyhitlerowskiej po odkryciu grobów pomordowanych przez Sowietów polskich oficerów w Katyniu.  Goebbels kazał sfilmować ekshumację zwłok polskich żołnierzy. Niemiecka propaganda nadała rozgłos tej sowieckiej zbrodni, jednak zarówno Londyn jak i Waszyngton wyciszyli sprawę - żołnierze Stalina byli potrzebni i Anglikom, i Amerykanom.
 
 
           Gdy w roku 1943 Niemcy ponosiły klęskę za klęską na wszystkich frontach Goebbels podjął decyzję o nakręceniu wielkiego filmu historycznego „Kołobrzeg”, który przedstawiać dzieje obrony tego pruskiego miasta przed wojskami Napoleona, w latach 1806 - 1807. „Ten film będzie znakomicie pasować do sytuacji politycznej i wojskowej, w obliczu której zapewne staniemy, gdy wejdzie na ekrany. – przekonywał - Powinien przekonać wątpiących, że zjednoczony naród pokona każdego wroga”.
 

           Zdjęcia powstawały przez cały rok 1944. Reżyserował niezawodny Veit Harlan. Wśród statystów było 187 tysięcy żołnierzy i 6 tysięcy koni. Dawny Kołobrzeg odtworzono w atelier pod Berlinem.
 
 
          Ostatecznie do premiery filmu doszło dopiero 30 stycznia 1945 roku. „Za sto lat będzie się pokazywało inny, piękny kolorowy film o strasznych dniach, w których żyjemy – Goebbels mówił podczas premiery. - Czy chcecie otrzymać rolę w tym filmie, by po stu latach wrócić do życia? Każdy ma teraz okazję wybrać sobie rolę, którą chce zagrać w filmie za sto lat od tej chwili. Mogę was zapewnić, że będzie to piękny i budujący obraz. Wobec tej perspektywy warto się starać. Trzymajcie się więc, żeby za sto lat widzowie was nie wygwizdali, gdy się ukażecie na ekranie”.
 
 
          W tym czasie Goebbels wygłaszał nieustanne przemówienia radiowe, nawołujące do walki w obronie zagrożonych Niemiec. Zapewniał także Hitlera, iż los się odwróci. Przypominał historię twórcy potęgi Prus, króla Fryderyka Wielkiego, który był bliski klęski podczas wojny siedmioletniej.  W najbardziej odpowiednim momencie umarła jego groźna przeciwniczka, caryca Rosji Elżbieta. Na tron wstąpił życzliwy Fryderykowi Piotr, a u jego boku fantastyczną karierę zrobiła pruska księżniczka, znana w świecie jako Katarzyna II.
 

           Po nieudanym zamachu na Hitlera nakazał sfilmowanie procesu i egzekucji spiskowców. W ten sposób powstał film „Verrater von dem Volksgericht”. Część pierwsza zawierała pięć ujęć i trwała 105 minut, część druga - identycznie, zaś część trzecia, uwieczniająca scenę egzekucji skazańców trwała 20 minut.
 
 
            Po wojnie film zaginął, a Brytyjczycy wyprodukowali „fałszywkę”, w której ukazano Hitlera rozkazującego  wieszać skazańców na hakach rzeźniczych, by cierpieli wielogodzinne męki, który potem sam z lubością oglądał sfilmowane sceny w domowym kinie.
 
 
            Możliwe, że Brytyjczycy pomścili w ten sposób królową Wiktorię i Churchilla, zniesławionych w karykaturalnym „Wujaszku Kruegerze”.
 
 
 
 
Wybrana literatura:
 
 
 
J. Kochańczyk - Filmowe kłamstwa i manipulacje czyli sposób na pranie mózgu
 
R. Grunberger - Historia społeczna Trzeciej Rzesz

E. Król -  Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania
 
P. Longerich – Goebbels. Apostoł diabła

J. Goebbels – Dzienniki
 
J. Płażewski - Historia filmu

Niezwykle ważną rolę w wykreowaniu Polaków jako rzekomych brutalnych morderców Niemców odegrały niemieckie filmy.
 
 
       Akcja „Z tamtej strony Wisły”, powstałego już w czasach Goebbelsa,  w okresie odprężenia w stosunkach Berlina z Warszawą, toczyła się na pograniczu niemiecko-polskim wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Polscy okupanci byli odrażający, brzydcy i źli, którzy gwałcą, palą, mordują - nie zasługiwali więc na niepodległość.
 
 
      Z kolei „Podróż do Tylży” to historia niemieckiego małżeństwa, zagrożonego przez podstępną polską ladacznicę. Dopiero chłosta przywołuje do porządku paskudną Polkę.
 
 
        W przeddzień ataku wojsk niemieckich na Polskę wszedł na niemieckie ekrany film „Wrogowie”., w którym polscy chłopi zostali przedstawieni jako rozpijaczeni degeneraci, palący domy porządnych Niemców, znęcający się nad niemieckimi kobietami i dziećmi, dewastujący niemieckie groby.
 
 
         Niemieccy widzowie zaciskali pięści na widok takich bezeceństw i zachęcali swoich żołnierzy do walki ze słowiańską zarazą.


           Po zdobyciu Polski w 1939 roku nadal produkowano antypolskie filmy.
 
 
        W roku 1940 na okupowanych ziemiach reżyser Gustaw Ucicky nakręcił na zlecenie Goebbelsa propagandowy film „Powrót” z udziałem aktorów niemieckich i polskich. Akcja rozgrywała się w 1939 roku na ziemiach zamieszkiwanych przez mniejszość niemiecką. Niemieccy mieszkańcy małego miasteczka, czyści, schludni, pracowici, porządni, prześladowani byli w okrutny sposób przez obdartych, brudnych i wiecznie pijanych Polaków. Jasnowłose niemieckie dzieci - niewinne aniołki - były bite i poniżane przez polskich chuliganów.


        Urocza germańska nauczycielka, grana przez ulubienicę publiczności Paulę Wessely, stara się interweniować w obronie uciśnionych u polskiego burmistrza, ale ten tylko wyraża swą pogardę dla Niemców i odprawia ją z kwitkiem.  Ojciec nauczycielki, postrzelony przez polskiego zbrodniarza traci wzrok, a pijane polskie wyrostki próbują zgwałcić główną bohaterkę filmu, potem zaś pijana banda dobiera się do kolejnej młodej, czystej i niewinnej Niemki. Do gwałtu nie dochodzi tylko dlatego, że jeden z kamieni rzuconych w dziewczynę zabija ją. Kamera pokazuje jej umęczoną twarz i piękny łańcuszek na szyi. Łańcuszek ze swastyką.
 

           Po wybuchu wojny polscy policjanci aresztują Niemców, zamykając ich w więzieniu. Dzielna niemiecka nauczycielka nie straciła ducha. Zaczyna śpiewać patriotyczną pieśń niemiecką. Podejmują ją jej towarzysze niedoli. Gdy polscy policjanci przygotowywali się do zabicia  więźniów dochodzi odgłosów walki. Niemieccy żołnierze uratowali swych rodaków.


           Obraz Polski i Polaków, przedstawiony w „Powrocie”, był upowszechniany we wszystkich krajach pozostających pod wpływem reżimu Hitlera. Na festiwalu w Wenecji w roku 1941 otrzymał nagrodę specjalną włoskiego ministra kultury, a Niemiecka Izba Filmowa przyznała mu zaszczytny tytuł „Filmu narodu”.


           Niemcy uwierzyli w konieczność swej misji cywilizacyjnej na Wschodzie. Z mieszkającą tam plugawą hołotą nie trzeba się było cackać. Tak jak nie patyczkowali się realizatorzy filmu z polskimi statystami „Powrotu”. Reżyser kazał im grać... prześladowanych Niemców! Natomiast aktorzy niemieccy grali złośliwych Polaków. Przy takim odwróceniu ról na planie Niemcy nie markowali ciosów, ale autentycznie pastwili się nad ofiarami. Podczas realizacji zdjęć zginęło kilku Polaków, wielu zostało ciężko rannych, a krytycy filmowi w Niemczech zachwycali się „porażającym realizmem” poszczególnych scen.
 
 
        Wkrótce potem powstał  jeszcze jeden bardzo ważny film propagandowy, mający ogromne znaczenie dla przyszłych podbojów Hitlera. Pełnometrażowy dokument „Chrzest ogniowy” o błyskawicznym podboju Polski przez Hitlera miał być dowodem militarnej potęgi Niemiec. Obrazom zrujnowanej Warszawy towarzyszył złośliwy komentarz wyszydzający angielskiego premiera i puste obietnice wspierania Polaków w ich walce z Niemcami.
 
 
          Goebbels nakazał organizowanie specjalnych pokazów tego filmu w ambasadach niemieckich we wszystkich krajach europejskich. Miały one skłonić potencjalne, kolejne ofiary Hitlera do poddawania się bez walki. Kopie filmu nieodpłatnie przekazywano wszystkim chętnym w Europie.
 
 
         Film miał być przede wszystkim propagandowym przygotowaniem ataku na Francję. Podczas kampanii francuskiej Joseph Goebbels stoczył prawdziwą wojnę psychologiczną z przeciwnikami Hitlera. Darmowym pokazom „Chrztu ogniowego” towarzyszyły różnego rodzaju radiowe sztuczki ministra propagandy. Panikę wśród ludności wywołały fałszywe informacje radiowe o blokowaniu kont bankowych, fikcyjne hasła dla rzekomej „piątej kolumny” we Francji, wskazówki, jak przetrwać nieistniejącą epidemię cholery.  Agenci niemieccy występowali w roli „żydowskich uchodźców”, co dodatkowo pogłębiało zamieszanie.


       Operatorzy Goebbelsa filmowali oczywiście także kolejne działania wojsk hitlerowskich i po udanej kampanii francuskiej powstał kolejny obraz propagandowy: „Zwycięstwo na Zachodzie”. Migawkom z wojny towarzyszyła patetyczna muzyka Wagnera, grzmiąca nad coraz większymi połaciami Europy.
 
 
           Po pokonaniu Francji wrogiem została Wielka Brytania. W 1941 roku powstał antybrytyjski „Wujaszek Krueger” w reżyserii Hansa Steinhoffa, ukazując wojnę Burów z Anglikami w Afryce Południowej. Film przedstawiał między innymi angielskie obozy koncentracyjne i ich okrutnego komendanta  młodego Winstona Churchilla! Królowa Wiktoria była ucharakteryzowana na czarownicę.
 
 
      W finale rozbrzmiewały słowa, skierowane do widzów w kinach całego świata:
- „Oto jak Anglia uczyniła naszych ludzi [naszych - podbitych Burów] niewolnikami. Jesteśmy małym narodem. Ale powstaną wielkie i potężne narody i zbiją Anglię na miazgę. Wtedy świat będzie wolny i zapanuje lepsze życie!”.
 

           Oprócz Anglików wrogami Trzeciej Rzeszy w roku 1941 zostały także Stany Zjednoczone.  Zrealizowano natychmiast film „Spacerkiem przez Amerykę”, pokazujący prezydenta Roosevelta i jego „żydowskich współpracowników”, strajki, marsze głodowe, plagę kidnaperstwa i zdegenerowaną, murzyńską muzykę jazzową.
 
 
         Wykorzystano i odpowiednio zmanipulowano fragmenty autentycznych kronik amerykańskich. Oficjalnie krytykowano wszystko, co amerykańskie, jednocześnie Goebbels doceniał hollywoodzkie filmy muzyczne. „Mają tylko parę murzyńskich pieśni, - podkreślał - ale przedstawiają je w sposób tak aktualny, że zdobywają tym wielkie obszary nowoczesnego świata”.
 

           Pod wpływem tych doświadczeń zaczęto produkować własne musicale. Przebojem roku 1942 był film „Wielka miłość” z Zarah Leander. W momencie pożegnania przez bohaterkę pilota Luftwaffe ruszającego na front, rozbrzmiewała wzruszająca piosenka: „Wiem, pewnego dnia stanie się cud”.
 
 
         Jednocześnie minister propagandy marzył o przejęciu kontroli nad całym europejskim przemysłem filmowym. Miał zamiar zaangażować najlepszych fachowców Starego Kontynentu. Cenił filmy francuskie, powstające w okupowanym kraju, jako „lekkie i eleganckie”. „Postaram się, by szczególnie utalentowanych filmowców francuskich ściągano stopniowo do niemieckich filmów” - pisał w „Dziennikach”.
 
 
CDN.