blogi

Narastający od lata 1917 roku chaos w Rosji sprzyjał planom Lenina zagarnięcia władzy.
 
 
           Od początku swych rządów Kiereński całkowicie był niezdolny do panowania nad wydarzeniami. Jego współpracownicy potwierdzają jego rosnącą izolację, słabość woli, obezwładniający strach przed lewicą oraz fatalny brak zdecydowania w podejmowaniu odpowiednich kroków przeciwko niej. Nieustanne napięcie i bezsenne noce 1917 roku sprawiły, iż  żył, wspomagając się morfiną i kokainą.
 
 
            Rząd nie był w stanie zahamować wzrostu inflacji w Rosji . Z tego powodu od września 1917 roku wybuchało coraz więcej strajków, które paraliżowały kraj. Ponieważ strajki  zamiast zahamować wzrost inflacji doprowadzały do jej przyspieszenia, często towarzyszyły im szersze żądania polityczne zrestrukturyzowania całej gospodarki.
 
 
           Związki zawodowe i komitety fabryczne, które wywierały z reguły wpływ łagodzący, wkrótce utraciły kontrolę nad tymi gwałtownymi protestami. Rozszerzały się one na ulice, a niejednokrotnie kończyły krwawymi konfliktami między robotnikami - uzbrojonymi, wyszkolonymi i zorganizowanymi przez Czerwoną Gwardię - a milicją rządową.
 
 
           Niektóre strajki rozlewały się na całe dzielnice i dotykając ich mieszkańców, przeradzając się w napady na piekarnie i sklepy, rewizje mieszkań i aresztowania „burżujów”, których tłum podejrzewał o magazynowanie żywności.
 
 
           Na jesieni 1917 roku nastąpił gwałtowny wzrost liczby włamań i przestępstw, pijaństwa i wandalizmu, konfliktów etnicznych – ostatnie tygodnie przez zagarnięciem władzy przez bolszewików jawiły się jako pogrążanie się kraju w anarchię.
 
 
           Strajkom towarzyszyły walki chłopów z właścicielami majątków ziemskich. Rzezie oraz brutalne grabieże majątków przez motłoch stały się szeroko rozpowszechnionym zjawiskiem w centralnych regionach czarnoziemu. I tak np. w guberni tambowskiej spalono i zdewastowano setki dworów - rzekomo po to, by, jak mawiali chłopi, „wykurzyć dziedziców”. Ta dzika fala zniszczenia zaczęła się od zamordowania księcia Borisa Wiaziemskiego, właściciela kilku tysięcy hektarów w regionie Usman w guberni tambowskiej. Rezydencję wiejską Wiaziemskiego zdewastowano, podzielono się żywym inwentarzem i narzędziami, które odwieziono wozami do wsi, a chłopi zaorali jego ziemię.
 
 
           Podobne rzezie odbyły się w dziesiątkach innych posiadłości, nie tylko w Tambowie, lecz również w sąsiednich guberniach: penzeńskiej, woroneskiej, saratowskiej, kazańskiej, orłowskiej, tulskiej i riazańskiej. W guberni penzeńskiej tylko we wrześniu i w październiku spalono lub spustoszono 250 dworów (jedną piątą wszystkich).
 
 
           Gdy pod koniec lipca 1917 roku lipca przywódcy bolszewików zebrali się w Piotrogrodzie na VI Zjeździe Partii Jekatierina Breszko-Breszkowska, weteranka partii eserowców błagała go, aby ich aresztował. Według Davida Soskice’a, prywatnego sekretarza Kiereńskiego, siwowłosa kobieta „skłoniła się przed Kiereńskim do samej ziemi i kilkakrotnie powtarzała uroczystym, błagalnym tonem: „Błagam cię, Aleksandrze Fiodorowiczu, rozpędź zjazd, zdław bolszewików. Błagam cię, uczyń to, w przeciwnym razie zrujnują nasz kraj i rewolucję”. Scena była doprawdy przejmująca. Widok babki rosyjskiej rewolucji, która walcząc o wolność, spędziła trzydzieści osiem lat w więzieniach i na syberyjskiej zsyłce, widok tej wielce kulturalnej i szlachetnej kobiety kłaniającej się do ziemi pradawnym zwyczajem przed młodym Kiereńskim... był czymś, co na zawsze utkwiło mi w pamięci. Spojrzałem na Kiereńskiego. Jego blade oblicze pobladło jeszcze bardziej. Oczy wyrażały straszliwą toczącą się w nim walkę. Długo milczał, a wreszcie odezwał się cicho: „Jak mam to zrobić?” „Uczyń to, A. F., błagam cię” i Babuszka znów zgięła się w głębokim ukłonie. Kiereński nie mógł tego dłużej znieść. Zerwał się na nogi i chwycił za telefon. „Muszę najpierw się dowiedzieć, gdzie odbywa się zjazd i skonsultować z Awksientjewem”, po czym zadzwonił do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Awksientjewa nie zastał i sprawę trzeba było przełożyć na później. Ku wielkiej uldze Kiereńskiego, jak mniemam”.
 
 
           Zjazd obradował dalej bez przeszkód - a trzy miesiące później bolszewicy doszli do władzy.
 
 
           Jednym z wielu zdumiewających faktów wokół bolszewickiego przejęcia władzy było to, że spodziewano się tego od tak dawna, a mimo to nikt nie podjął kroków niezbędnych, by do tego nie dopuścić: tak głęboki był bezwład Rządu Tymczasowego.
 
 
         W ostatnich tygodniach Rządu Tymczasowego zachowanie Kiereńskiego zaczęło przypominać zachowanie ostatniego cara: obaj nie chcieli uznać rewolucyjnego zagrożenia dla swojej władzy. W wypadku Mikołaja taka postawa brała się z beznadziejnej rozpaczy i fatalistycznej rezygnacji, lecz w wypadku Kiereńskiego była raczej owocem jego niemądrego optymizmu. Kiereńskiemu uderzyła do głowy ogólnokrajowa popularność w początkowej fazie rewolucji.


           Zaczął wierzyć we własne „opatrznościowe powołanie” do poprowadzenia „narodu” ku wolności i, jak car zamknięty w Pałacu Zimowym, był na tyle oderwany od rzeczywistości, by nie kwestionować tego przeświadczenia. Podobnie jak Mikołaj otaczał się oddanymi sprzymierzeńcami, którzy nie śmieli mówić tego, co myślą. W efekcie nie miał pojęcia o prawdziwej skali własnej niepopularności.
 

           Zapewne nie słyszał dowcipu krążącego po kraju w ostatnich tygodniach jego reżimu:
„ - Jaka jest różnica między Rosją dzisiaj a na koniec zeszłego roku? - Wtedy mieliśmy Aleksandrę Fiodorowną [carycę], a teraz mamy Aleksandra Fiodorowicza [Kiereńskiego]”.
 
 
           Wieczorem 29 października, gdy ministrowie Rządu Tymczasowego siedzieli w Pałacu Zimowym, oczekując końca, wielu odczuwało pokusę przeklęcia Kiereńskiego za to, że nie rozbił partii bolszewickiej po dniach lipcowych. Legalny zakaz jej działalności z pewnością nie zdołał cofnąć jej rosnących wpływów.
 
 
           Zobojętnienie znacznej części społeczeństwa sprawiło, iż w jesiennych wyborach do rad frekwencja  spadła o prawie jedną drugą w stosunku do majowej. To ułatwiło zadanie bolszewikom, którzy byli dużo lepiej zorganizowani oraz posiadali znacznie większe fundusze, pochodzące od Niemców. Z kolei  apatia szeregowych członków partii pozbawiła mienszewików i eserowców ich wcześniejszej przewagi.
 
 
           Sprawę bolszewików wydatnie umocniło wstąpienie Trockiego do partii. Żaden z członków jej kierownictwa nie dorównywał mu jako mówca, a ta umiejętność czyniła Trockiego, chyba nawet bardziej niż Lenina, najlepiej znanym bolszewickim przywódcą w całym kraju. Podczas gdy Lenin działał głównie zakulisowo, Trocki stał się jej głównym źródłem publicznej inspiracji. W tygodniach poprzedzających przejęcie władzy przemawiał niemal co wieczór przed wypełnioną po brzegi salą w Cirque Moderne.
 
 
            O ile w propagandzie bolszewicy domagali się oddania całej władzy w ręce rad, to Lenin  porzucił wszelką nadzieję dojścia do władzy poprzez rady: w jego opinii Rząd Tymczasowy zdominowała „dyktatura wojskowa” tocząca „wojnę domową” z proletariatem; rady utraciły swój rewolucyjny potencjał i są prowadzone „jak owce na rzeż” przez grupę przywódców pragnących za wszelką cenę przypodobać się „kontrrewolucji”.
 
 
           W tej sytuacji uważał, iż jedyną możliwością, jaka pozostała, było porzucenie hasła „Cała władza w ręce rad!” i zorganizowanie zbrojnego powstania w celu przeniesienia władzy na konkurencyjne proletariackie organy pod przewodnictwem partii bolszewickiej.
 
 
           W jego koncepcji Rady miały być zawsze podporządkowane partii. Nawet w „Państwie a rewolucji” - podobno najbardziej „liberalnym” z jego dzieł wykładających teorię polityczną - Lenin podkreślał potrzebę silnego i represyjnego państwa partyjnego, dyktatury proletariatu. O radach prawie nie napomknął
 
 
           Gdy znaczna część przywódców bolszewickich chciała odwlec przejęcie władzy do Zjazdu Rad, który miał się odbyć 20 października, Lenin wysmażył gniewną epistołę, w której otwarcie oskarżył bolszewickich przywódców jako „żałosnych zdrajców proletariackiej sprawy”.  Robotnicy, twierdził uparcie Lenin, stoją murem za bolszewicką sprawą; chłopi rozpoczynają własną wojnę z dworami, wykluczając tym samym niebezpieczeństwo 18 brumaire’a, czy też „drobnomieszczańskiej” kontrrewolucji, takiej jak w 1849 roku; tymczasem strajki i bunty w pozostałej części Europy są „bezspornymi symptomami... że znajdujemy się w przededniu światowej rewolucji”. „Przeoczenie takiego momentu i czekanie na Zjazd Rad byłoby skończonym idiotyzmem lub też czystą zdradą”, a gdyby bolszewicy tak postąpili, „okryliby się hańbą i unicestwiliby siebie jako partię”.
 
 
           Ostateczne zagroził nawet odejściem z Komitetu Centralnego, zapewniając sobie tym samym swobodę przeniesienia swej kampanii o zbrojne powstanie na szeregowych członków partii bolszewickiej, którzy zgodnie z planem mieli spotkać się na zjeździe partii 17 października. „Jestem bowiem głęboko przekonany, że jeśli będziemy czekać na Zjazd Rad i pozwolimy obecnej chwili przeminąć, zaprzepaścimy rewolucję”.
 
 
CDN.

Sergiej Eisenstein do końca życia pozostał propagandzistą w służbie Stalina.
 
 
       W nakręconym w 1928 roku filmie „Październik”, powstałym dla uczczenia dwudziestej rocznicy Eisenstein zadbał o efekty, przedstawienie wielkiej symboliki „dni, które wstrząsnęły światem”.
 
 
        Upadek starego ustroju pokazany jest efektownie w scenie zburzenia przez robotników pomnika cara Mikołaja II.  Zacofane - wedle reżysera - religie, wspierające stare porządki, symbolizowały w filmie figurki bogów z różnych stron świata, a carskie imperium - medale i ordery spoczywające na poduszkach. Zegar symbolizował nowe czasy.
 

           „Październik” był swoistym rewolucyjnym poematem, skierowanym bardziej do rozumu niż do emocji, mimo agitacyjnej żarliwości twórcy.
 
 
          „Jedynie nam spośród wszystkich mieszkańców globu ziemskiego – napisał reżyser - przypadło w udziale rzeczywiste współuczestnictwo (...) w budowie nowej historii ludzkości i możliwość życia w okresie jej momentów zwrotnych. Przeżywanie historycznych wydarzeń! Jakim ogromnym patosem przepojona jest świadomość ścisłego związku z tym procesem, świadomość wspólnego marszu i kolektywnego uczestnictwa w walce”.


         Wdowa po Leninie, Nadieżda Krupska zwracała uwagę, że film jest przeładowany mało zrozumiałymi dla zwykłych zjadaczy chleba symbolami. Za dużo w nim fascynacji masami, za mało ludzkich przeżyć „Niedobrze pokazany jest Lenin. Jest jakoś zanadto zapędzony. On nigdy taki nie był” - mówiła Krupska. Eisenstein oczywiście pokazywał Iljicza... w ekstazie!


       Film trzeba było wielokrotnie przerabiać, bo jeden z bohaterów rewolucji, Lew Trocki, stał się wrogiem Stalina.
 
 
          Jednak Siergiej Eisenstein nie tracił rewolucyjnego zapału i w nowym obrazie „Linia generalna” (inny tytuł: „Stare i nowe”) starał się przedstawić problemy kolektywizacji wsi. Zgodnie z koncepcjami Stalina podkreślał wyższość wspólnej własności nad prywatną, zwalczał „kułaków”, czyli bogatych chłopów, którzy nie chcieli oddać swej ziemi i krów do kołchozu, pokazywał nowe techniki uprawy roli.
 

           Mniej było w tym filmie symboli, więcej ludzkich twarzy, dlatego obraz odegrał znaczną rolę w propagandzie Stalina.
 
 
          W roku 1929 reżyser wyjechał do Berlina, entuzjastycznie witany przez Alberta Einsteina oraz Stefana Zweiga, Fritza Langa i  Bertolta Brechta. Wiosną 1930 roku na zaproszenie wytwórni Paramount udał się do Hollywood. Miał tam nakręcić adaptację „Tragedii amerykańskiej” Theodore’a Dreisera.


         Zgodnie ze swoim światopoglądem chciał przedstawić powieściowe wydarzenia jako obraz degeneracji kapitalizmu. Producenci się na to nie zgodzili. Eisenstein wyjechał więc do Meksyku, by tam realizować inny projekt, filmową rekonstrukcję historii meksykańskiej. Nie liczył się z czasem i kosztami, dlatego w końcu musiał zrezygnować i z tego pomysłu.
 
 
           Po powrocie do ZSRS Eisenstein nakręcił film „Łąki Bieżyńskie”, poświęcony życiu Pawlika Morozowa, który doniósł na własnego ojca kiedy uznał, że chce on zaszkodzić wielkiej sprawie komunizmu.
 
 
          Donoszenie na rodzica trudno uznać za czyn chwalebny, jednak Eisenstein, geniusz propagandy, był w stanie przekonać widzów, że w pewnych sytuacjach należy to robić bez wahania. Dlatego z ojca donosiciela zrobił potwora. Już w pierwszych scenach bogaty chłop maltretuje swoją żonę i matkę bohatera filmu. Matka umiera. Kułak nie ma żadnych wyrzutów sumienia. Chce teraz podpalić wspólną własność biednych chłopów, ich mały kołchoz. Syn  ostrzega kołchoźników. Postępuje więc słusznie. W dodatku sam ginie z ręki ojca-potwora podczas obrony kołchozu.
 
 
          Mimo tego film spotkał się z krytyką wytwórni „Mosfim”, której przedstawiciele zarzucili mu  m. in. brak zasad „realizmu socjalistycznego”. Krytycy powtarzali słowa Stalina, który uznał, iż film był zbyt „formalistyczny”. Ostatecznie Eisenstein nie dokończył filmu. Po rekonstruowaniu materiałów został on pokazany dopiero w 1967 roku.
 
 
           W obliczu zbliżającej się konfrontacji komunizmu z nazizmem filmowym propagandowym przygotowaniem ludzi sowieckich do wojny miał być wielki fresk historyczny „Aleksander Newski” o walkach niemieckiego Zakonu Kawalerów Mieczowych z wojskami Rusi w 1242 roku.
 
 
          Reżyserię powierzono wracającemu do łask Eisensteinowi, który stworzył wizualne i dźwiękowe arcydzieło - prawdziwą operę filmową z muzyką Prokofiewa. Otrzymał za swą pracę zaszczytny Order Lenina, jednak... nieoczekiwany sojusz sowiecko-niemiecki i pakt Ribbentrop - Mołotow sprawiły, że anty-germański film wycofano z ekranów.
 
 
         Twórca „Pancernika Potiomkina” otrzymał nowe niezwykłe zadanie: wystawienia w Teatrze Wielkim w Moskwie opery Wagnera „Walkiria”. Na premierze wygłosił przemówienie o konieczności serdecznej współpracy między bratnimi ludami Niemiec i Kraju Rad.


            Stalin był zadowolony ze swojego czołowego propagandzisty i zlecił mu zadanie nakreślenia portretu wielkiego władcy, który go od dawna: Iwana Groźnego. Pierwsza część filmu, nakręcona w latach wojny w Ałma Acie, podobała się czerwonemu dyktatorowi. Przyznał nawet twórcy Nagrodę Stalinowską.
 
 
          W drugiej części, realizowanej już po wojnie, pojawiły się czytelne porównania krwawych rządów szalonego cara i samego Stalina. Zdjęcia przerwano. Reżyser i wykonawca roli Iwana Groźnego, znakomity aktor Nikołaj Czerkasow zostali wezwani w lutym 1947 roku „na dywanik” do gabinetu Stalina.
 
 
        Stalin zażądał wprowadzenia zasadniczych zmian w filmie. W trakcie realizacji filmu reżyser zmarł w lutym 1948 roku, a film został pokazany dopiero w 1958 roku.
 

Niemiecka kinematografia, nadzorowana przez Goebbelsa, odegrała wielką rolę w propagowaniu politycznych planów Hitlera.
 
 
         Zgodnie z koncepcjami Hitlera należało stopniowo eliminować „podludzi”, by stworzyć przestrzeń życiową dla rasowych Niemców. W pierwszej kolejności mieli zostać zlikwidowani Żydzi.
 
 
           Przygotowaniem propagandowym do tej akcji była seria sugestywnych filmów antysemickich, które powstały w 1940 roku. W ciągu kilku miesięcy odbyły się premiery „Rotszyldów”, „Wiecznego Żyda” i Żyda Sussa”.
 

           Popularna gazeta „Deutsche Allegemeine Zeitung” zachwycała się po premierze „Wiecznego Żyda”: „Widzimy demaskatorskie sceny z polskich gett, sceny w synagogach, gdzie Żydzi uprawiają handel, brudy w synagogach, zbliżenia żydowskich twarzy. Potem film z pomocą fotografii trickowej przedstawia rozprzestrzenianie się Żydów na cały świat w formie migracji szczurów. Pokazany jest zręczny wybór fotografii z żydowskich filmów i rewii. Najstraszliwszy rozdział przychodzi na końcu: okrutne, nieludzkie, barbarzyńskie zarzynanie zwierząt”.
 

           Sceny żydowskiego uboju rytualnego były tak odrażające, że Goebbels zażądał dwóch wersji. „Łagodniejsza” była przeznaczona dla kobiet i dzieci.
 

           Szczytowym dziełem antysemickiej propagandy był „Żyd Suss” zrealizowany pod nadzorem Goebbelsa przez reżysera Veita Harlana. Akcja filmowej wersji powieści Liona Feuchtwangera toczy się w Wirtembergii, w XVIII wieku. Ministrem finansów księcia Aleksandra jest żydowski bankier Izaak Suss -  wyjątkowo odrażający, pazerny typ, powszechnie znienawidzony, bo ściągający od ludności coraz wyższe podatki. Pieniądze nie trafiały do szkatuły księcia ale do skarbca Sussa.
 

           Kulminacyjnym punktem filmu jest scena zgwałcenia przez Sussa młodej, pięknej dziewczyny niemieckiej, która niedawno poślubiła cnotliwego Niemca. W roli ofiary wystąpiła ulubienica niemieckiej publiczności Kristina Soderbaum. Zgwałcona dziewczyna popełnia samobójstwo. Jej śmierć staje się hasłem do buntu ludności. Żyd Suss staje przed sądem i zostaje skazany na śmierć. Zapada też decyzja, że wszyscy Żydzi muszą opuścić Wirtembergię.


          Podobno gdy film pokazano strażnikom obozu koncentracyjnego w Dachau, natychmiast po ostatniej scenie wtargnęli z bronią do baraków i zakatowali ponad pięciuset żydowskich więźniów.
 
 
          Film obowiązkowo mieli oglądać funkcjonariusze SS i policji (w towarzystwie rodzin). Organizowano także specjalne pokazy dla młodzieży szkolnej.


          Inny propagandowy film Goebbelsa „Oskarżam” przekonywał Niemców, że powinni humanitarnie uśmiercać ludzi niedołężnych fizycznie i chorych psychicznie; usprawiedliwiał tym samym aktualną akcję gestapo.
 
 
           Nieoczekiwane zbliżenie niemiecko-sowieckie w roku 1939 zaskoczyło nawet Goebbelsa, który musiał zawiesić kilka przygotowywanych z rozmachem produkcji antysowieckich.
 
 
           Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej Goebbels polecił sforsować ambasady sowieckie w Berlinie i w Paryżu. Znaleziono tam między innymi prawdziwe sale tortur dla przeciwników Stalina, krematoria do palenia zwłok i laboratoria do produkcji egzotycznych trucizn. Wszystko to starannie sfotografowali filmowcy Goebbelsa i pokazywali światu, kompromitując czerwony reżim.
 
 
           Minister propagandy był zwolennikiem „wyzwalania” narodów sowieckich spod przemocy komunistów. Chciał zjednać Ukraińców, Białorusinów, narody nadbałtyckie do współpracy z Niemcami, jednak wygrała koncepcja traktowania ich jako niewolników Rzeszy.
 
 
          Nie udało się także Goebbelsowi doprowadzić do rozbicia koalicji antyhitlerowskiej po odkryciu grobów pomordowanych przez Sowietów polskich oficerów w Katyniu.  Goebbels kazał sfilmować ekshumację zwłok polskich żołnierzy. Niemiecka propaganda nadała rozgłos tej sowieckiej zbrodni, jednak zarówno Londyn jak i Waszyngton wyciszyli sprawę - żołnierze Stalina byli potrzebni i Anglikom, i Amerykanom.
 
 
           Gdy w roku 1943 Niemcy ponosiły klęskę za klęską na wszystkich frontach Goebbels podjął decyzję o nakręceniu wielkiego filmu historycznego „Kołobrzeg”, który przedstawiać dzieje obrony tego pruskiego miasta przed wojskami Napoleona, w latach 1806 - 1807. „Ten film będzie znakomicie pasować do sytuacji politycznej i wojskowej, w obliczu której zapewne staniemy, gdy wejdzie na ekrany. – przekonywał - Powinien przekonać wątpiących, że zjednoczony naród pokona każdego wroga”.
 

           Zdjęcia powstawały przez cały rok 1944. Reżyserował niezawodny Veit Harlan. Wśród statystów było 187 tysięcy żołnierzy i 6 tysięcy koni. Dawny Kołobrzeg odtworzono w atelier pod Berlinem.
 
 
          Ostatecznie do premiery filmu doszło dopiero 30 stycznia 1945 roku. „Za sto lat będzie się pokazywało inny, piękny kolorowy film o strasznych dniach, w których żyjemy – Goebbels mówił podczas premiery. - Czy chcecie otrzymać rolę w tym filmie, by po stu latach wrócić do życia? Każdy ma teraz okazję wybrać sobie rolę, którą chce zagrać w filmie za sto lat od tej chwili. Mogę was zapewnić, że będzie to piękny i budujący obraz. Wobec tej perspektywy warto się starać. Trzymajcie się więc, żeby za sto lat widzowie was nie wygwizdali, gdy się ukażecie na ekranie”.
 
 
          W tym czasie Goebbels wygłaszał nieustanne przemówienia radiowe, nawołujące do walki w obronie zagrożonych Niemiec. Zapewniał także Hitlera, iż los się odwróci. Przypominał historię twórcy potęgi Prus, króla Fryderyka Wielkiego, który był bliski klęski podczas wojny siedmioletniej.  W najbardziej odpowiednim momencie umarła jego groźna przeciwniczka, caryca Rosji Elżbieta. Na tron wstąpił życzliwy Fryderykowi Piotr, a u jego boku fantastyczną karierę zrobiła pruska księżniczka, znana w świecie jako Katarzyna II.
 

           Po nieudanym zamachu na Hitlera nakazał sfilmowanie procesu i egzekucji spiskowców. W ten sposób powstał film „Verrater von dem Volksgericht”. Część pierwsza zawierała pięć ujęć i trwała 105 minut, część druga - identycznie, zaś część trzecia, uwieczniająca scenę egzekucji skazańców trwała 20 minut.
 
 
            Po wojnie film zaginął, a Brytyjczycy wyprodukowali „fałszywkę”, w której ukazano Hitlera rozkazującego  wieszać skazańców na hakach rzeźniczych, by cierpieli wielogodzinne męki, który potem sam z lubością oglądał sfilmowane sceny w domowym kinie.
 
 
            Możliwe, że Brytyjczycy pomścili w ten sposób królową Wiktorię i Churchilla, zniesławionych w karykaturalnym „Wujaszku Kruegerze”.
 
 
 
 
Wybrana literatura:
 
 
 
J. Kochańczyk - Filmowe kłamstwa i manipulacje czyli sposób na pranie mózgu
 
R. Grunberger - Historia społeczna Trzeciej Rzesz

E. Król -  Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania
 
P. Longerich – Goebbels. Apostoł diabła

J. Goebbels – Dzienniki
 
J. Płażewski - Historia filmu

Niezwykle ważną rolę w wykreowaniu Polaków jako rzekomych brutalnych morderców Niemców odegrały niemieckie filmy.
 
 
       Akcja „Z tamtej strony Wisły”, powstałego już w czasach Goebbelsa,  w okresie odprężenia w stosunkach Berlina z Warszawą, toczyła się na pograniczu niemiecko-polskim wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Polscy okupanci byli odrażający, brzydcy i źli, którzy gwałcą, palą, mordują - nie zasługiwali więc na niepodległość.
 
 
      Z kolei „Podróż do Tylży” to historia niemieckiego małżeństwa, zagrożonego przez podstępną polską ladacznicę. Dopiero chłosta przywołuje do porządku paskudną Polkę.
 
 
        W przeddzień ataku wojsk niemieckich na Polskę wszedł na niemieckie ekrany film „Wrogowie”., w którym polscy chłopi zostali przedstawieni jako rozpijaczeni degeneraci, palący domy porządnych Niemców, znęcający się nad niemieckimi kobietami i dziećmi, dewastujący niemieckie groby.
 
 
         Niemieccy widzowie zaciskali pięści na widok takich bezeceństw i zachęcali swoich żołnierzy do walki ze słowiańską zarazą.


           Po zdobyciu Polski w 1939 roku nadal produkowano antypolskie filmy.
 
 
        W roku 1940 na okupowanych ziemiach reżyser Gustaw Ucicky nakręcił na zlecenie Goebbelsa propagandowy film „Powrót” z udziałem aktorów niemieckich i polskich. Akcja rozgrywała się w 1939 roku na ziemiach zamieszkiwanych przez mniejszość niemiecką. Niemieccy mieszkańcy małego miasteczka, czyści, schludni, pracowici, porządni, prześladowani byli w okrutny sposób przez obdartych, brudnych i wiecznie pijanych Polaków. Jasnowłose niemieckie dzieci - niewinne aniołki - były bite i poniżane przez polskich chuliganów.


        Urocza germańska nauczycielka, grana przez ulubienicę publiczności Paulę Wessely, stara się interweniować w obronie uciśnionych u polskiego burmistrza, ale ten tylko wyraża swą pogardę dla Niemców i odprawia ją z kwitkiem.  Ojciec nauczycielki, postrzelony przez polskiego zbrodniarza traci wzrok, a pijane polskie wyrostki próbują zgwałcić główną bohaterkę filmu, potem zaś pijana banda dobiera się do kolejnej młodej, czystej i niewinnej Niemki. Do gwałtu nie dochodzi tylko dlatego, że jeden z kamieni rzuconych w dziewczynę zabija ją. Kamera pokazuje jej umęczoną twarz i piękny łańcuszek na szyi. Łańcuszek ze swastyką.
 

           Po wybuchu wojny polscy policjanci aresztują Niemców, zamykając ich w więzieniu. Dzielna niemiecka nauczycielka nie straciła ducha. Zaczyna śpiewać patriotyczną pieśń niemiecką. Podejmują ją jej towarzysze niedoli. Gdy polscy policjanci przygotowywali się do zabicia  więźniów dochodzi odgłosów walki. Niemieccy żołnierze uratowali swych rodaków.


           Obraz Polski i Polaków, przedstawiony w „Powrocie”, był upowszechniany we wszystkich krajach pozostających pod wpływem reżimu Hitlera. Na festiwalu w Wenecji w roku 1941 otrzymał nagrodę specjalną włoskiego ministra kultury, a Niemiecka Izba Filmowa przyznała mu zaszczytny tytuł „Filmu narodu”.


           Niemcy uwierzyli w konieczność swej misji cywilizacyjnej na Wschodzie. Z mieszkającą tam plugawą hołotą nie trzeba się było cackać. Tak jak nie patyczkowali się realizatorzy filmu z polskimi statystami „Powrotu”. Reżyser kazał im grać... prześladowanych Niemców! Natomiast aktorzy niemieccy grali złośliwych Polaków. Przy takim odwróceniu ról na planie Niemcy nie markowali ciosów, ale autentycznie pastwili się nad ofiarami. Podczas realizacji zdjęć zginęło kilku Polaków, wielu zostało ciężko rannych, a krytycy filmowi w Niemczech zachwycali się „porażającym realizmem” poszczególnych scen.
 
 
        Wkrótce potem powstał  jeszcze jeden bardzo ważny film propagandowy, mający ogromne znaczenie dla przyszłych podbojów Hitlera. Pełnometrażowy dokument „Chrzest ogniowy” o błyskawicznym podboju Polski przez Hitlera miał być dowodem militarnej potęgi Niemiec. Obrazom zrujnowanej Warszawy towarzyszył złośliwy komentarz wyszydzający angielskiego premiera i puste obietnice wspierania Polaków w ich walce z Niemcami.
 
 
          Goebbels nakazał organizowanie specjalnych pokazów tego filmu w ambasadach niemieckich we wszystkich krajach europejskich. Miały one skłonić potencjalne, kolejne ofiary Hitlera do poddawania się bez walki. Kopie filmu nieodpłatnie przekazywano wszystkim chętnym w Europie.
 
 
         Film miał być przede wszystkim propagandowym przygotowaniem ataku na Francję. Podczas kampanii francuskiej Joseph Goebbels stoczył prawdziwą wojnę psychologiczną z przeciwnikami Hitlera. Darmowym pokazom „Chrztu ogniowego” towarzyszyły różnego rodzaju radiowe sztuczki ministra propagandy. Panikę wśród ludności wywołały fałszywe informacje radiowe o blokowaniu kont bankowych, fikcyjne hasła dla rzekomej „piątej kolumny” we Francji, wskazówki, jak przetrwać nieistniejącą epidemię cholery.  Agenci niemieccy występowali w roli „żydowskich uchodźców”, co dodatkowo pogłębiało zamieszanie.


       Operatorzy Goebbelsa filmowali oczywiście także kolejne działania wojsk hitlerowskich i po udanej kampanii francuskiej powstał kolejny obraz propagandowy: „Zwycięstwo na Zachodzie”. Migawkom z wojny towarzyszyła patetyczna muzyka Wagnera, grzmiąca nad coraz większymi połaciami Europy.
 
 
           Po pokonaniu Francji wrogiem została Wielka Brytania. W 1941 roku powstał antybrytyjski „Wujaszek Krueger” w reżyserii Hansa Steinhoffa, ukazując wojnę Burów z Anglikami w Afryce Południowej. Film przedstawiał między innymi angielskie obozy koncentracyjne i ich okrutnego komendanta  młodego Winstona Churchilla! Królowa Wiktoria była ucharakteryzowana na czarownicę.
 
 
      W finale rozbrzmiewały słowa, skierowane do widzów w kinach całego świata:
- „Oto jak Anglia uczyniła naszych ludzi [naszych - podbitych Burów] niewolnikami. Jesteśmy małym narodem. Ale powstaną wielkie i potężne narody i zbiją Anglię na miazgę. Wtedy świat będzie wolny i zapanuje lepsze życie!”.
 

           Oprócz Anglików wrogami Trzeciej Rzeszy w roku 1941 zostały także Stany Zjednoczone.  Zrealizowano natychmiast film „Spacerkiem przez Amerykę”, pokazujący prezydenta Roosevelta i jego „żydowskich współpracowników”, strajki, marsze głodowe, plagę kidnaperstwa i zdegenerowaną, murzyńską muzykę jazzową.
 
 
         Wykorzystano i odpowiednio zmanipulowano fragmenty autentycznych kronik amerykańskich. Oficjalnie krytykowano wszystko, co amerykańskie, jednocześnie Goebbels doceniał hollywoodzkie filmy muzyczne. „Mają tylko parę murzyńskich pieśni, - podkreślał - ale przedstawiają je w sposób tak aktualny, że zdobywają tym wielkie obszary nowoczesnego świata”.
 

           Pod wpływem tych doświadczeń zaczęto produkować własne musicale. Przebojem roku 1942 był film „Wielka miłość” z Zarah Leander. W momencie pożegnania przez bohaterkę pilota Luftwaffe ruszającego na front, rozbrzmiewała wzruszająca piosenka: „Wiem, pewnego dnia stanie się cud”.
 
 
         Jednocześnie minister propagandy marzył o przejęciu kontroli nad całym europejskim przemysłem filmowym. Miał zamiar zaangażować najlepszych fachowców Starego Kontynentu. Cenił filmy francuskie, powstające w okupowanym kraju, jako „lekkie i eleganckie”. „Postaram się, by szczególnie utalentowanych filmowców francuskich ściągano stopniowo do niemieckich filmów” - pisał w „Dziennikach”.
 
 
CDN.

27 września 1939 roku skapitulowały ostatnie oddziały Frontu Północnego, walczące z Niemcami w okolicach Tomaszowa Lubelskiego.
 
 
           Inne jednostki Frontu Północnego walczyły jednak zaciekle osiągając nawet lokalne sukcesy. I tak np.  resztki Wileńskiej BK, wchodzące w skład zgrupowania płk. Zakrzewskiego uderzyły na Niemców, znajdujących się w miejscowości Cześniki. Mimo sporej przewagi przeciwnika po ponad półgodzinnych walkach Polakom udało się otoczyć sztab niemieckiego pułku. Mimo przybycia posiłków Niemcy zostali zmuszeni do bezładnego odwrotu, pozostawiając w Cześnikach wielu rannych i sporo sprzętu motorowego.
 
 
           „Pod wsią Cześniki niespodziewanie napotykamy niemieckie czołgi  - wspominał jeden z ułanów -  […] Ruszamy do natarcia. […] Szybko wypieramy Niemców […]. Szwadron pionierów niszczy cztery czołgi, cysternę z benzyną i kilkanaście motocykli. […] Kilku moich zuchów z satysfakcją kopie doły dla zabitych Niemców. Walka ta była prowadzona w całkowitym odosobnieniu, z żołnierzem krańcowo wyczerpanym, pozostającym w nieustannym odwrocie, świadomym druzgocącej przewagi wroga i otoczenia przez pancerne i zmechanizowane wojska niemieckie”.
 

           W innym przypadku w czasie natarcia niemieckiego płk Duch zebrał doraźną grupkę żołnierzy, złożoną m.in. z artylerzystów, piechurów, gońców i obsługi taborów, uderzając nią w sam środek niemieckiego natarcia. Zaskoczony przeciwnik, nie zdając sobie sprawy ze słabości polskiego zgrupowania, wycofał się w popłochu, zostawiając na polu walki wielu rannych.
 
 
            Wkrótce jednak niemieckie natarcie w innym miejscu odniosło sukces,  Niemcy wyparli polską piechotę z miejscowości Łabunie.  W szeregach WP doszło do załamania morale, w konsekwencji rozpadła się znaczna część oddziału ppłk. Gołkowskiego. Sytuacja stała się na tyle poważna, że  zdecydowano o sformowaniu oddziału zaporowego, by nie dopuścić do dalszych przypadków dezercji.
 
 
           Po kapitulacji Armii gen. Piskora oraz poddaniu się garnizonu Lwowa, dowódca Frontu Północnego postanowił przebijać się przez niemieckie linie w kierunku pogranicza rumuńsko-węgierskiego.  „Wydane przezeń rozkazy nacierania we wszystkich kierunkach, bez żadnej myśli przewodniej, - napisał gen. Anders -  uważam za całkowicie chybione. Proponuję większe skoncentrowanie i przebicie się przez linię niemiecką, a dalej na jej tyłach marsz na południe. Niestety, nie zgadza się na zmianę wydanych już rozkazów. […] Widzę, że dywizje Dąb-Biernackiego są przemęczone i niezdolne do twardej walki. Jestem przekonany, że brygada nowogródzka otworzy lukę, którą można będzie przeprowadzić resztę woj ska. Generał
Dąb-Biernacki w to nie wierzy” .
 

           Tymczasem  w dowództwie niemieckiej 14. Armii zapadła decyzja o skoordynowanym natarciu na Polaków w rejonie Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego , którego celem  rozbicie polskiego zgrupowania, tak by móc we względnym spokoju dokończyć proces ewakuowania oddziałów Wehrmachtu za linię demarkacyjną, ustaloną w układzie Ribbentrop-Mołotow.
 

           Rozpoczęte 23 września niemieckie natarcie sprawiło, iż położenie polskich oddziałów stało się coraz bardziej dramatyczne. Zagładzie uległa elitarna 1. DPLeg., której straty sięgały 75 proc. jej stanu. Większość oficerów poległo, odniosło rany bądź dostało się do niewoli.
 

           Frontalny szturm Wołyńskiej BK na umocnione pozycje niemieckie zakończył się fiaskiem. Dowódcy Wołyńskiej BK oraz Kresowej B podjęli decyzję o rozwiązaniu swoich jednostek, nakazując żołnierzom małymi grupami przebijać w stronę Węgier.
 

           W obliczu porażek prób przebicia się przez niemieckie gen. Dąb-Biernacki podjął decyzję o rozwiązaniu dowództwa Frontu Północnego, przekazując komendę nad resztkami  wojsk gen. Krukowiczowi-Przedrzymirskiemu i obarczając go ewentualną kapitulacją.  Sam zaś  wraz z członkami jej sztabu zamierzał przedostać się w cywilnym przebraniu do Węgier. Udało się to jedynie generałowi i pięciu jego oficerom, reszta dostała się do sowieckiej niewoli.
 

           Oddziały polskie prowadziły nadal walkę. 24 września w bitwie pod Suchowolą doszło do zagłady Mazowieckiej BK. Z drugiej strony Polakom udało się zdobyć Krasnobród, utrudniając Niemcom odwrót za linię demarkacyjną.
 
 
           W tym samym czasie  oddziały sowieckich dywizji z 8. Korpusu Strzeleckiego 5. Armii zmierzały w kierunku Zamościa.  Na prośbę Niemców z sowieckiej 44. Dywizji Strzeleckiej wydzielono zmotoryzowane zgrupowanie, które miało jak najszybciej dotrzeć w okolice Krasnobrodu, aby odciążyć niemieckie wojska w walce z Polakami.
 
 
           25 września gen. Krukowicz-Przedrzymirski podjął decyzję o jeszcze jednej próbie przebicia się przez niemieckie linie. Także  i ta zakończyła się porażką.
 
 
           W tej sytuacji podjęto decyzję o zaprzestaniu walk oraz rozpoczęciu rozmów kapitulacyjnych.   „Wobec wytworzonej sytuacji, spowodowanej szybkim zbliżaniem się wojsk sowieckich, - napisał ppłk. Kokoszka- dowódca armii zarządził […] kapitulację oddziałów. Kapitulacja została przyjęta […]. […] Pieniądze i żywność rozdać między żołnierzy, jak najwięcej majątku oddać ludności cywilnej, broń i materiały zdewastowane oddać w ręce wroga na punkcie składania broni”.
 
 
          27 września pozostałości Frontu Północnego pod dały się Niemcom. Do niewoli trafiło pięciu generałów (Krukowicz-Przedrzymirski, Kruszewski, Piekarski, Dindorf-Ankowicz i Olbrycht) oraz nieco ponad 6 tys. żołnierzy.
 
 
         Walki w rejonie Zamościa i Tomaszowa, znane też jako bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, stanowiły drugie największe starcie wojny polsko-niemieckiej w 1939 roku. 
 
 
           Walki zakończyły się klęską polskich żołnierzy, jedną z głównych jej przyczyn był  brak współdziałania generałów Piskora i Dąb-Biernackiego. Na przegraną wpłynęły także niewystarczające rozpoznanie sił przeciwnika, słaba łączność, niezgranie ze sobą poszczególnych rodzajów broni, błędne decyzje dowództwa oraz demoralizacja (zwłaszcza w szeregach Frontu Północnego). Nie bez znaczenia pozostawało również zaopatrzenie, które od drugiej połowy września 1939 roku de facto nie funkcjonowało.
 
 
          Przed poddaniem się polscy żołnierze masowo ukrywali broń w okolicznych lasach bądź dawali ją na  przechowanie miejscowej ludności. Wielu oficerów nie chcących iść do niewoli lub próbujących przedostać się na Węgry, zaczynało tworzyć zalążki zbrojnego konspiracji. Ukryta broń została wykorzystania przez powstające oddziały partyzanckie.

Próby wydostania się z okrążenia pod Tomaszowem Lubelskim zakończyły się porażkami.
 
 
        Około godz. 6  ruszyło natarcie brygady płk. Roweckiego. Po zdobyciu pierwszej linii niemieckich okopów polskie natarcie w ogniu niemieckiej artylerii załamało się.  W związku z pogarszającą się sytuacją taktyczną, ok. godz. 15  dowódca brygady nakazał wycofanie się. Dowódca jednego ze szwadronów wspomniał: „Odwrót […] zupełnie odmienił żołnierzy. O ile, mimo ciężkiego zmęczenia, szli wszyscy do przodu z samo zaparciem i wielką zaciętością, o tyle pod czas marszu w kierunku odwrotnym w postawie i na twarzach ludzi malowało się nie tylko zmęczenie, ale jakaś złość, przeradzająca się w zobojętnienie, apatię”.
 
 
          Zmasowany ogień niemieckiej artylerii zniszczył większość słabo opancerzonych wozów rozpoznawczych oraz wiele tankietek.  Dramat załóg tankietek opisał sierż. pchor. Janusz Hryniewicz: „Ogień niemiecki wzmaga się. […] Walka […] była twarda, a śmierć straszna. Jadący z lewej strony […] czołg nagle skręcił w prawo, zakołysał się i zarył w ziemi. Pocisk rozerwał gąsienice. Załoga żyła, chcieli wyskoczyć z tej nieruchomej trumny, lecz w tym momencie słup dymu i ziemi zasłonił ich widok. […] Bezwładnie zwisało ciało kierowcy […], a ciało dowódcy nienaturalnie i tragicznie skręcone leżało obok na ziemi. Czołg mojego zastępcy wyleciał w powietrze. Załoga nie próbowała wyskoczyć […]. Czołg z prawej nagle stanął, nie wiedziałem zrazu, co było powodem. […] Po chwili dojrzałem w pancerzu dwie ogromne dziury, zdolne pomieścić czołgającego się człowieka, a wewnątrz dym i języki ognia. […] I znowu spostrzegam […] zagładę załogi, to chyba czołg dowódcy II plutonu. […] W pewnej sekundzie obraca się w kółko, robi dziwny piruet dookoła swojej osi […]. Czołg próbuje jeszcze ruszyć, szarpie się i zmaga się ze swoją niemocą […]. Parę prawie równoczesnych wybuchów […] uspokaja go na zawsze. […] W najbliższym sąsiedztwie pusto, mój czołg jedzie zupełnie sam, jesteśmy chyba ostatnią […] załogą z mojego plutonu i jedną z ostatnich kompanii”.
 
 
        Jednak lepiej uzbrojone i silniej opancerzone czołgi 7TP, wspierana przez dwie kompanie strzelców pieszych opanowały południową część Tomaszowa. Gdy polscy czołgiści bliscy byli rozbicia części 4. DLek. pod Tomaszowem, wczesnym popołudniem z kierunku Bełżca nadciągnęła znaczna liczba niemieckich czołgów z 2. BPanc. (II/3. i 4. ppanc.).  Polacy dysponujący ok. 20 sprawnymi wozami 7TP, nie byli w stanie powstrzymać nacierających Niemców.
 
 
         W trakcie odwrotu kompanie strzelców pieszych poniosły dotkliwe straty, a w mieście porzucono kilka wozów 7TP.
 
 
        W starciu z częścią 4. DLek., a następnie z większością 2. BPanc WBPM poniosła duże straty w ludziach, a przede wszystkim w sprzęcie. Poważne straty ponieśli także Niemcy, a 4DLek. Straciła najwięcej żołnierzy od .rozpoczęcia działań wojennych w Polsce.
 
 
         Równocześnie z natarciem brygady, do szturmu ruszyła  GO „Boruta” gen. Boruty-Spiechowicza. Także to i natarcie załamało się, a Polacy zostali okrążeni. W czasie nocnej próby wydostania się z kotła, jedynie nielicznym polskim żołnierzom udało się przebić.
 
 
         Gen. Piskor nie zamierzał zrezygnować z prób przebicia się. Wobec znacznych strat WBPM, następny atak miała przeprowadzić piechota z GO „Jagmin”, Cel pozostał niezmieniony: opanować Tomaszów Lubelski i otworzyć drogę w kierunku Rawy Ruskiej.
 
 
       Uderzenie na miasteczko miało być wspierane przez całość artylerii. Zadaniem Krakowskiej BK było zabezpieczenie natarcia od północy,
 
 
       Główną rolę w natarciu miały odegrać oddziały 23. DP pod dowództwem płk. Władysława Powierzy.
 
 
         Mimo iż w rozkazie nie było mowy o samodzielnym natarciu WBPM, dowódcy jej poszczególnych oddziałów planowali uderzyć na niemieckie pozycje nocą z 18 na 19 września, aby wykorzystać efekt zaskoczenia. W tym celu ppłk Wzacny, dowódca psp, postanowił uderzyć w kierunku Tomaszowa, uzasadniając to tym, że „nie mogłem pozostać […] stłoczony w niedużym lesie […], w którym znalazły się teraz i moje tabory […], i jakieś obce kolumny samochodowe, i część 55. DP. Montowanie natarcia na dzień następny wydawało się niecelowe. […] Pozostała tylko jedna droga do wykonania otrzymanego zadania – próba uderzenia nocnego. […] Uważałem poza tym, że moje natarcie powinno ułatwić również 1. psk wyjście na Tomaszów. O moim zamiarze meldowałem przez oficera łącznikowego dowódcy brygady”.
 

           Polski atak załamał się - Niemcy byli dobrze przygotowani do obrony – wznieśli umocnienia polowe,  w okolicznych lasach rozmieścili zasadzki ogniowe oraz ściągnęli ciężką artylerię. Po ponadgodzinnych walkach załogi polskich pojazdów bojowych, pozbawione osłony piechoty i wsparcia artyleryjskiego, zostały zmuszone do wycofania się.
 

           Zgrupowanie ppłk. Wzacnego poniosło dotkliwe straty zarówno w ludziach, jak i sprzęcie. Bój przetrwały: siedem czołgów 7TP oraz dwie tankietki, niemal bez paliwa. Ponad 200 polskich żołnierzy poległo lub odniosło rany, a 70 dostało się do niewoli.
 
 
           Późnym wieczorem 11. pp płk. Henryka Gorgonia przystąpił do planowanego uderzenia nocnego na Tomaszów. Wsparcie miały zapewnić cztery czołgi Vickers E i cztery tankietki z północnego zgrupowania WBPM, mające otworzyć drogę piechurom.
 
 
             Szturm na Rogóźno załamał się wskutek twardego oporu Niemców. W trakcie walk utracono  czołg Vic kers E, dwa kolejne, poważnie uszkodzone, zostały porzucone na polu bitwy. Polska artyleria nie była w stanie – z braku łączności – udzielić skutecznego wsparcia polskim czołgom.
 
 
           Skutki walk 19 września były katastrofalne dla wojsk gen. Piskora – poniesiono duże straty, a kontrolowany obszar znacząco się skurczył. Zgrupowanie zostało stłoczone na obszarze 10 na 12 kilometrów, znajdując się pod nieustannym ostrzałem niemieckiej artylerii. Brakowało żywności, lekarstw, map, paliwa oraz amunicji. Nastroje były tak pesymistyczne, że niektórzy oficerowie proponowali rozwiązanie oddziałów i przebicie się przez niemieckie pozycje na własną rękę.
 

           Późnym popołudniem gen. Piskor zwołał naradę, na której postanowił po raz ostatni zaatakować Tomaszów. Główną siłą uderzeniową miała stanowić 23. DP, wzmocniona ostatnimi
pojazdami pancernymi WBPM.
 
 
             Atak zaplanowano na godz. 20. Okoliczności przygotowania się do ostatniego natarcia tak opisał gen. Szylling: „Godzina 20 minęła, gen. Piskor nie zjawił się, a więc przypuszczałem – co się potem potwierdziło – że nie odnalazł miejsca postoju dywizji, a natarcie zostało odłożone. […] Poleciłem płk. Powierzy przesunąć swoje miejsce postoju bliżej natarcia, a sam, […] przepychając się, posuwałem się dalej. Ostatni to raz odczułem bliskość żołnierza. Słyszałem rozmowy i pogodne gawędy, śmiechy i okrzyki. […] Były to oddziały dobrej, śląskiej 23. DP. […] Dalej posuwaliśmy się pieszo. Tak dotarłem do […] płk. Roweckiego. Przy złamanym mostku, na którym tworzył się zator […], niewprawni kierowcy tłukli maszyny niemiłosiernie. […] Płk Rowecki […] przesuwał swoją brygadę w kierunku Tomaszowa, o wyruszeniu natarcia nic nie wiedział. […] Nikt nie wie, gdzie jest jakieś dowództwo. Godzina 24 mija – ciemności. Wtem zrywa się gwałtowny ogień. Ogień!” .


           Zaplanowane na godz. 20 natarcie Armii gen. Piskora opóźniło się, z braku łączności oraz ogromnych zatorów na drogach. Ostatecznie  polskie natarcie ruszyło 20 września między godz. 1 a 3. W pierwszej kolejności poruszały się czołgi, a za nimi piechurzy z 11. pp. Nacierające polskie pojazdy pancerne zostały ostrzelane z armat przeciwpancernych w odległości kilku set metrów od pierwszych domostw Rogożna. Dodatkowo przybyłe na pole bitwy niemieckie czołgi odrzuciły Polaków z zajętej zachodniej części osady.


          O świcie dowodzący 11. pp., płk Gorgoń zameldował dowódcy armii, że jego oddział poniósł ogromne straty i nie jest zdolny do dalszych działań. Generał Piskor zgodził się przerwać natarcie na tym kierunku i nakazał wycofać się na pozycje wyjściowe.
 
 
          Po tym niepowodzeniu gen. Piskor zaczął rozważać kapitulację, jednak płk. Powierza przekonał go, iż istnieje jeszcze możliwość przebicia się na innych odcinkach frontu.
 
 
          Ostatnie desperackie polskie ataki dostały odparte skutecznym ogniem niemieckiej artylerii i karabinów maszynowych. Polacy ponieśli bardzo wysokie straty.
 
 
 
CDN.

 
Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim była drugą co do wielkości bitwą w wojnie niemiecko-polskiej w 1939 roku.
 
 
           Po szybkim załamaniu głównych linii obronnych na zachodzie Polski  w Naczelnym Dowództwie zaczęto rozważać zorganizowanie doraźnej ochrony przepraw na Wiśle. Już 3 września wydano odpowiednie dyrektywy, z których wynikało, iż linia rzeki od Dęblina aż po San do mierz miała zostać zabezpieczona przez DOK II, jednak wykonanie tego zadania przekraczało jego zdolności organizacyjne.
 
 
            Wobec tego 4 września Naczelny Wódz WP wezwał do swojej kwatery gen. dyw. Tadeusza Piskora, nakazując mu utworzenie nowego związku operacyjnego – Armii „Lublin”. Jej głównym celem było zapewnienie właściwej obrony przepraw i mostów na odcinku Wisły od Sandomierza aż do Garwolina.
 
 
           W chwili utworzenia armii gen. Piskor miał do dyspozycji jedynie Warszawską Brygadę Pancerno-Motorową, dowodzoną przez ppłk. Stefana Roweckiego, która wciąż była w trakcie organizacji. Z czasem armia miała zostać zasilona nowo sformowanymi jednostkami z garnizonów lubelskich, a także tymi związkami taktycznymi, które zdołają przekroczyć Wisłę.
 
 
           Wobec szczupłości sił i rozległego terenu do obrony, gen. Piskor ograniczył się do ochrony mostów oraz najważniejszych przepraw. Pozostały obszar miał być dozorowany przez pododdziały patrolowe.
 
 
           Pod koniec pierwszej dekady września w pobliże stanowisk Armii „Lublin” zaczęły docierać pierwsze niemieckie pododdziały rozpoznawcze.  Armia „Lublin” była za słaba, aby skutecznie powstrzymać próby utworzenia niemieckich przyczółków na Wiśle. Już 12 września pękła obrona pod Solcem i Annopolem, a jednostki z niemieckiego IV KA utworzyły przedmościa na wschodnim brzegu.
 
 
           Wskutek załamania się linii obrony wzdłuż centralnej Wisły, a także wkroczenia sił pancernych przeciwnika na głębokie tyły Armii „Lublin” jej związki taktyczne na zachodnim skraju Lubelszczyzny mogły zostać okrążone.
 
 
           Jednocześnie na mocy rozkazu NW gen. Piskorowi podporządkowano Armię „Kraków”, z którą miał się wycofać na Lwów. Gen. Szylling nie widząc o tym postanowił wykorzystać lukę pomiędzy niemieckimi oddziałami i samodzielnie ruszyć w kierunku Lwowa.
 
 
            W następnych dniach gen. Piskor przesunął część swojego związku operacyjnego w okolice Janowa Lubelskiego i Frampola, aby jak najprędzej dołączyć do Armii „Kraków”. Oprócz Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej gen. Piskor dysponował Grupa „Sandomierz” ppłk. Antoniego Sikorskiego.
 
 
           Odwrót przebiegał w trudnych warunkach terenowych, pojazdy WBPM grzęzły na nieutwardzonych trasach, które były pokryte licznymi lejami po wybuchach bomb lotniczych; zaczynało też brakować paliwa. Marsz ciężko znosili piechurzy z Grupy „Sandomierz”, którzy przemierzali janowskie kompleksy leśne, natykając się po drodze na wysunięte elementy niemieckiego rozpoznania z 4. DP.
 
 
           Sztab gen. Piskora rozlokował się 15 września w okolicach Frampola. Tego dnia doszło do spotkania z gen. bryg. Janem Jagmin-Sadowskim, dowódcą GO „Jagmin”. Podczas narady gen. Piskor wydał rozkaz przejścia WBPM w rejon Zwierzyńca i obsadzenie rzeki Łada przez Grupę „Sandomierz”.
 
 
         Dopiero następnego dnia gen. Piskor dotarł do gen. Szyllinga i poinformował go o  podporządkowaniu mu jednostek Armii „Kraków”.   Generał Szylling tak opisał w swych wspomnieniach okoliczności przejęcia dowództwa przez gen. Piskora: „W trakcie podejmowania nowych decyzji i wydawania rozkazów, o godz. 10-ej rano […] wszedł niespodziewanie gen. Piskor, [który oznajmił – Godziemba] – „Obejmuję dowodzenie”. Byłem zaskoczony […] wizytą i tym oświadczeniem. Z generałem Piskorem łączyły mnie dobre, koleżeńskie stosunki. […] Przypuszczałem, że dojdzie między nami do bliższej współpracy” . Tak się jednak nie stało.
 
 
           Dzięki rozpoznaniu lotniczemu Niemcy zdali sobie sprawę z tego, że oddziały WP będą próbowały przedostać się przez Lwów do przedmościa rumuńskiego. W celu przeszkodzenia Polakom zdecydowano się wycofać oddziały 4. DLek. z okolic Włodzimierza Wołyńskiego i  skierować w rejon Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego, by utworzyć rygiel na trasie łączącej oba miasta.  Natomiast większość jednostek 2. DPanc. otrzymało rozkaz przejścia w okolice Rawy Ruskiej, by w razie konieczności móc szybko wesprzeć 4. DLek., jak również wzmocnić zaporę przed Lwowem.
 
 
           Generał Piskor został zmuszony do jak najszybszego przegrupowania wojsk i podjęcia próby wydostania się z kotła, w manewrze tym miała pomóc przede wszystkim WBPM.
 
 
           O ile gen. Szylling  zamierzał poświęcić WBPM, wysyłając jej oddziały do Tomaszowa Lubelskiego w celu odciągnięcia uwagi nieprzyjaciela od faktycznego kierunku natarcia, to gen. Piskor chciał  za wszelką cenę należy uratować wojska pancerno-motorowe, które miały stanowić trzon uderzeniowy pod czas wydostania się z niemieckiego kotła. Dowódca armii zamierzał dokonać przełamania okrążenia, uderzając WBPM na Tomaszów Lubelski, z którego biegła najkrótsza droga do Lwowa.
 
 
             Ostatecznie 16 września zatwierdzony został plan gen. Piskora.  Jednocześnie gen. Piskor nakazał GO „Boruta” oderwanie się znad Tanwi i przejście w rejon Wólka Husińska–Majdan Sopocki. Grupa Operacyjna „Jagmin”, do której włączono m.in. Grupę „Sandomierz”, miała odejść spod Biłgoraja, kierując się w okolice Krasnobrodu.  Krakowska BK miała wycofać się z zajmowanych pozycji i przejść w pobliże Kosobud.
 
 
             W przypadku niepowodzenia zamierzano zmienić zasadni czy kierunek przełamania, nacierając siłami GO „Boruta” na Bełżec.
 
 
           Brygada płk. Roweckiego nie miała wystarczająco dużo paliwa. Zdesperowany dowódca Rowecki postanowił zniszczyć niemal wszystkie pojazdy niebojowe, z których zebrano resztki paliwa, aby zasilić nim czołgi. Pułkownik Rowecki napisał: „Musiałem […] wydać drakońskie rozkazy […]. Kilkaset wozów z brygady kazałem zostawić, ściągając z nich benzynę na inne. Piękne limuzyny i inne świetne wozy poszły na drzazgi. Zostawiam tylko tyle, co konieczne dla naszego sprzętu bojowego – resztę na szmelc, nawet kolumnę pontonową. […] Dowódca batalionu saperów miał aż łzy w oczach, ale nie ma wyjścia […]. Likwidujemy też wszystkie wozy oddziałowe, ściągając z nich benzynę, wszystkie w moim rejo nie prywatne samochody, ale daje to zaledwie krople benzyny. Z trudem zdobyliśmy w sumie 3000 litrów na ogólną ilość potrzebną na dzień marszu (100 km) około 10 000 litrów”.
 
 
           Po agresji sowieckiej na Polskę dowództwo niemieckie dążyło do jak najszybszego unicestwienia oddziałów polskich na zachód od tej rzeki, wydając rozkaz 14. Armii, aby jej związki taktyczne domknęły kocioł pod Tomaszowem.
 
 
           Równocześnie niemieckie lotnictwo zameldowało o wykryciu dużej liczby oddziałów WP w lasach pomiędzy Biłgorajem a Józefowem. Przeprowadzone przez Luftwaffe bombardowania nie  wyrządzili większych szkód w szeregach Armii gen. Piskora. Zdarzyły się nawet przypadki zbombardowania własnych oddziałów.
 
 
           18 września o świcie WBPM miała rozpocząć natarcie w dwóch kolumnach – pierwsza na linii Krasnobród–Tomaszów, druga po osi Ciotusza–Tomaszów. Zadaniem GO „Jagmin” było oderwanie się od wroga i dotarcie do Kransobrodu, aby dołączyć do WBPM. Natomiast GO „Boruta” otrzymała cel zabezpieczenia głównego natarcia od południa.
 
 
          W momencie rozpoczęcia natarcia  Brygada dysponowała łącznie ponad 4 tys. ludzi, 140 karabinami maszynowymi, 10 granatnikami i moździerzami, 8 miotaczami ognia, 28 armatami przeciwpancernych kal. 37 mm, 8 armatami kal. 75 mm, 2 armatami kal. 100 bądź 105 mm, 58 czołgami (tankietki, Vickersy E oraz 7TP) oraz 3 samochodami pancernymi.
 
 
           W Tomaszowie Lubelskim i okolicach Niemcy mieli ok. 60 sztuk lekkich czołgów (PzKpfw I i II), podobną liczbę samo chodów pancernych, 12 haubic kal. 105 mm, ok. 20 armat przeciwpancernych kal. 37 mm, ok. 12 dział piechoty kal. 75 mm i  ok. 5 tys. ludzi.
 
 
CDN.

Wedle pierwotnych planów agresja niemiecka na Polskę miała rozpocząć się 26 sierpnia 1939 roku.
 
 
           Podczas gdy władze brytyjskie i ich wojskowi doradcy winni byli opracowywać konkretne plany udzielenia pomocy Polsce, lord Fairfax pozwolił na to, żeby przez całe tygodnie uwaga rządu skupiała się na incydencie z udziałem Japonii w Chinach.
 
 
           Z powodu finansowego wsparcia udzielanego Chinom przez Wielką Brytanię Japonia postanowiła 14 czerwca zablokować teren brytyjskiej koncesji w Tiencinie. Chamberlain i Fairfax nakazali wojskowym planistom przygotować projekt działań odstraszających wobec Japonii, w tym przegrupowanie znacznej części Home Fleet do Singapuru. Po niemal dwóch tygodniach bezcelowych debat rząd w końcu zrozumiał, że osłabianie sił Royal Navy na wodach europejskich jedynie zachęci Hitlera do dalszych agresji, toteż z pomysłu tego zrezygnowano. Zaprzepaszczono jednak cenne tygodnie, nie uzyskując żadnych korzyści.
 

           Brytyjscy dyplomaci, przysłuchujący się coraz ostrzejszemu tonowi wypowiedzi Hitlera w sprawie Gdańska, uznając  Gdańsk za miasto de facto niemieckie nie uważali, by mandat Ligi Narodów wart był wojny. Z brytyjskiego punktu widzenia utrata praw w Gdańsku nie zagrażała poważnie polskiej suwerenności, a wynegocjowanie umowy mogło rozładować kryzys.
 
 
           Z perspektywy polskiej utrata Gdańska prowadziłaby wprost do utraty Pomorza, co zachęciłoby Hitlera do domagania się kolejnych ziem.
 
 
           Dlatego stanowiska Wielkiej Brytanii i Polski wobec kryzysu gdańskiego latem 1939 roku były odmienne. Jedna strona skupiała się na rozwiązaniu sporu (nie ponosząc żadnych kosztów), natomiast druga starała się zapobiec jakiemukolwiek naruszeniu granic z 1921 roku.
 

           Gdyby brytyjscy i francuscy przywódcy traktowali poważnie sprawę udzielenia Polsce pomocy w obliczu niemieckiej agresji, wykorzystaliby dostępne środki, żeby zrobić wrażenie na Hitlerze.
 
 
          Warto pamiętać, że kryzys ciągnął się przez niemal osiem miesięcy, w tym czasie można było udzielić Polsce pożyczek na dozbrojenie armii, dostarczyć pewnych ilości uzbrojenia (na przykład obiecanego dywizjonu Hurricane’ów). To wskazywałoby, iż brytyjskie i francuskie gwarancje bezpieczeństwa nie są jedynie pustymi słowami.
 
 
         Bomber Command mogło zorganizować i nagłośnić wspólne ćwiczenia z francuskim lotnictwem, prowadzone w bazach w pobliżu granicy niemieckiej, co wskazałoby, że w pobliżu Zagłębia Ruhry znajdują się bombowce.
 
 
        Zapewne żaden z tych kroków nie zapobiegłyby wybuchowi wojny, jednak brak jakichkolwiek konkretnych działań na rzecz udzielenia pomocy Polsce w oczywisty sposób wystawił ją na niemiecki atak.
 
 
          Latem 1939 roku ustępstwa terytorialne ze strony Polaków – nawet gdyby byli do nich skłonni – już by nie wystarczyły; Hitler chciał wojny. W przemówieniu wygłoszonym 22 sierpnia do dowódców wyższego stopnia Hitler oświadczył, iż  „Priorytetem jest zniszczenie Polski” , dodając: „Celem jest wyeliminowanie aktywnych sił przeciwnika, nie zaś osiągnięcie konkretnej linii. Nawet jeżeli na Zachodzie wybuchnie wojna, podstawowym celem pozostaje zniszczyć Polskę”.
 
 
           Gdy 10 sierpnia 1939 roku Niemcy odwołały swojego ambasadora z Warszawy, stało się jasne, że wyczerpano możliwości dyplomatyczne rozwiązania konfliktu.   Ministerstwo Spraw Wojskowych po cichu mobilizowało kolejne jednostki, niestety szwankowało zaopatrzenia w amunicję, żywność i paliwo. Przed wybuchem wojny polskie armie delegowały większość zapotrzebowania na wsparcie logistyczne do Dowództw Okręgów Korpusów.
 
 
         Okręgi korpusów zwykle zaopatrywały lokalne jednostki podczas manewrów, ale nie gromadziły dużych zapasów amunicji i innego zaopatrzenia bez rozkazu z naczelnego dowództwa. Nie przygotowano też stosownych planów logistycznych.
 
 
        W rezultacie znaczna część polskich jednostek liniowych miała pójść na wojnę z zapasem amunicji, żywności i paliwa wystarczającym tylko na kilka dni walk. Większość zaopatrzenia znajdowała się nadal w kilku wielkich magazynach narażonych na bombardowania.
 
 
           Wieczorem 22 sierpnia szef Sztabu Głównego generał brygady Wacław Stachiewicz odbył sześciogodzinne spotkanie z Rydzem-Śmigłym, podczas którego prosił o mobilizację kolejnych oddziałów. W tym momencie tylko dziewięć z 30 polskich dywizji czynnych było w pełni zmobilizowanych.
 
 
        Rydz-Śmigły zgodził się na mobilizację etapami, by nie antagonizować ani mocarstw zachodnich, ani Niemców. 24 sierpnia nakazał tajną mobilizację alarmową. Zamiast publicznych obwieszczeń do rezerwistów wysyłano kartki odpowiedniego koloru z rozkazami stawienia się do jednostek. W ramach tego rozkazu zmobilizowano cztery kolejne brygady kawalerii i 20 dywizji czynnych.
 

           Proces mobilizacji w niektórych jednostkach przebiegał sprawniej niż w innych, zwłaszcza w kawalerii, którą zawsze utrzymywano na wyższym stopniu gotowości bojowej. Na przykład 7. Wielkopolski Pułk Strzelców Konnych pułkownika Stanisława Królickiego, stacjonujący w Biedrusku 15 kilometrów na północ od Poznania, otrzymał rozkaz mobilizacji 24 sierpnia o godzinie 5.00. Jak większość jednostek kawalerii, pułk należał do kontyngentu „żółtego”, którego zadaniem było wzmocnienie sił broniących granic. Osiągnięcie pełnej gotowości bojowej zajęło pułkowi 36 godzin, przy stanach osobowych około 80 procent. Po przybyciu drugiego dnia większości rezerwistów pułk osiągnął 100 procent stanów po 48 godzinach od rozkazu mobilizacji.
 

           Rząd polski zaczął wydawać maski gazowe i rekwirować wiele cywilnych pojazdów i koni w celu uzupełnienia zasobów wojska.
 
 
         Mimo zagrożenia wojennego nastroje w Warszawie były bardzo dobre; wielu oczekiwało, że w ostatniej chwili kryzys zostanie zażegnany, szczególnie, że Hitler zaczął wahać i wieczorem 25 sierpnia wydał rozkaz odłożenia ataku, który miał rozpocząć się 26 sierpnia.
 
 
        Większość jednostek niemieckich znajdowała się już na pozycjach wyjściowych do ataku i dostarczenie wszystkim rozkazu wstrzymania natarcia wymagało od OKW dużego wysiłku. Rozkaz ten nie dotarł do wszystkich.  Dywersanci Hippla z Kampfverband Ebbinghaus już ruszyli przez polską granicę i nie było z nimi łączności. Jeden trzydziestoosobowy oddział K porucznika Hansa-Albrechta Herznera miał rozkaz zdobyć tunel na Przełęczy Jabłonkowskiej oraz stację kolejową w pobliskiej miejscowości Mosty.
 
 
        Przed świtem 26 sierpnia dywersanci zostali dostrzeżeni koło tunelu przez żołnierzy 21. Dywizji Piechoty Górskiej i ostrzelani. Wobec wykrycia i braku wsparcia dywersanci się wycofali. Zginęło przynajmniej dwóch polskich żołnierzy i paru dywersantów.
 
 
        Dowódca polskiej dywizji, generał Józef Kustroń, zażądał wyjaśnienia. Po pewnym czasie dowódca niemieckiej 7. Dywizji Piechoty, generał major Eugen Ott, przeprosił polskiego generała za godny pożałowania „incydent wywołany przez szaloną osobę”.
 
 
       W Prusach Wschodnich patrol 2. pułku kawalerii przekroczył granicę Polski niedaleko Ostrołęki i został ostrzelany; zginął niemiecki podoficer – to był pierwszy żołnierz niemiecki poległy w II wojnie światowej.
 
 
           Grupa żołnierzy niemieckiej Landespolizei uderzyła na polski konsulat w Kwidzynie i aresztowała konsula oraz jego personel – co było aktem wojny – ale Niemcom udało się ukryć ten fakt dzięki odcięciu linii telefonicznych.
 

           Gdyby Niemcy faktycznie uderzyli rankiem 26 sierpnia, dysponowaliby znacznie większą przewagą liczebną nad Polakami.  Na dodatek polskie lotnictwo jeszcze nie rozproszyło samolotów z lotnisk z czasu pokoju, dzięki czemu Luftwaffe mogłaby o wiele łatwiej je zniszczyć.

 
           Polska mobilizacja do 1 września zmniejszyła niemiecką przewagę z 3:1 do 2:1.
 

           31 sierpnia o 6.30 Hitler rozkazał OKW skierować oddziały na pozycje wyjściowe. Wydana sześć godzin później dyrektywa Führera nr 1 głosiła, że Hitler zdecydował się na „rozwiązanie siłowe” i że Fall Weiss rozpocznie się nazajutrz o 4.45. Tym razem maszyneria poszła w ruch i nie miała się zatrzymać.
 
 
 
 
 
Wybrana literatura:
 
R. Florczyk – Fall Weiss. Najazd na Polskę 1939
 
H. Guderian – Wspomnienia żołnierza
 
A. Nawrocki -  Zabezpieczenie logistyczne wojsk lądowych sił zbrojnych II RP w latach
1936–39
 
D. Williamson – Zdradzona Polska. Napaść Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku
 
M. Kornat - Polityka zagraniczna Polski 1938–1939. Cztery decyzje Józefa Becka
 
M. Porwit - Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. Część 1: Plany i ich załamanie się

Latem 1939 roku zarówno Niemcy jak i Polska opracowywali plany zbliżającej się wojny.
 
 
         23 maja Hitler podczas spotkania z najwyższymi dowódcami wojskowymi przyznał, iż trudne położenie niemieckiej gospodarki sprawia, że wojna jest konieczna w celu zdobycia zasobów. Oświadczył, że „dalszych sukcesów nie można osiągnąć bez rozlewu krwi. Polska zawsze będzie po stronie naszych przeciwników. Mimo traktatów o przyjaźni Polska zawsze skrycie miała zamiar wykorzystać każdą okazję, by nam zaszkodzić. Temat Gdańska w ogóle nie podlega dyskusji. To jest kwestia rozszerzenia naszej przestrzeni życiowej na wschodzie i zapewnienia dostaw żywności, kwestia rozstrzygnięcia problemu bałtyckiego. Nie możemy się spodziewać powtórzenia sprawy czeskiej. Będzie wojna. Naszym zadaniem jest odizolowanie Polski. Osiągnięcie tego celu zadecyduje o wszystkim. Nie może być jednoczesnego konfliktu z mocarstwami zachodnimi. Jeśli nie będzie pewne, że konflikt niemiecko-polski nie doprowadzi do wojny z Zachodem, wówczas należy walczyć głównie przeciwko Anglii i Francji. Co więc najważniejsze: konflikt z Polską – rozpoczęty od ataku na Polskę – zakończy się sukcesem tylko wtedy, jeśli mocarstwa zachodnie się nie włączą. Jeśli to będzie niemożliwe, lepiej jest uderzyć na zachodzie i jednocześnie policzyć się z Polską”.
 
 
            Hitler oznajmił również generałom, że Niemcy muszą być gotowe na długą i ciężką wojnę. Jak zaznaczył,  „jeśli Anglia zamierza interweniować w wojnie polskiej, musimy błyskawicznie opanować Holandię. Musimy zmierzać do utworzenia nowej linii obrony na terytorium Holandii aż po Zuiderzee. Wojna z Anglią i Francją będzie starciem na śmierć i życie. Pomysł, że może nam pójść łatwo, jest niebezpieczny; nie ma takiej możliwości. Musimy spalić za sobą mosty i nie jest to już kwestia sprawiedliwości czy niesprawiedliwości, ale życia lub śmierci 80 milionów ludzi. Siły zbrojne lub rządy każdego kraju muszą starać się o szybką wojnę. Rząd jednak musi być też przygotowany na wojnę trwającą 10–15 lat”.
 

           Miesiąc później, 23 czerwca Göring zwołał spotkanie Rady Obrony Rzeszy celem koordynowania totalnej mobilizacji zasobów ludzkich i materiałowych Niemiec na nadchodzącą wojnę. W trakcie spotkania  Göring ogłosił decyzję Hitlera o powołaniu do wojska 7 milionów mężczyzn. Niedobory siły roboczej miano uzupełnić dzięki pracy przymusowej, wykonywanej między innymi przez Czechów i więźniów obozów koncentracyjnych.
 
 
          Podczas gdy Hitler spędzał czas w Obersalzbergu, sztab OKH w swej siedzibie w położonym 30 kilometrów na południe od Berlina Zossen trudził się nad dopracowaniem Fall Weiss.
 
 
           Ogólna jego koncepcja przewidywała zmasowane jednoczesne uderzenie dwustronne z północy i południa, zmierzające do szybkiego zdobycia Warszawy. Atakiem od północy kierować miał generał pułkownik Fedor von Bock; jego Grupa Armii „Północ” miała uderzać z Prus Wschodnich siłami 3. Armii i z Pomorza siłami 4. Armii. Przed mobilizacją siły Bocka nosiły nazwę Dowództwo Grupy Wojsk 1. Na dowódcę południowego ramienia wyznaczono sześćdziesięcioletniego generała pułkownika Gerda von Rundstedta, który przed Monachium przeszedł w stan spoczynku. Po mobilizacji Rundstedt miał dowodzić głównym uderzeniem prowadzonym przez Grupę Armii „Południe” ze Śląska, Moraw i Słowacji siłami 8., 10. i 14. Armii.
 
 
           Oberkommando der Luftwaffe (OKL, Dowództwo Lotnictwa) także planowało działania w ramach Fall Weiss. Luftwaffe miała wspierać ofensywę dwiema flotami powietrznymi – 1. i 4.
 
 
          Reszta Wehrmachtu miała pozostać na zachodzie w celu obrony Wału Zachodniego.
 

           Równocześnie minister propagandy Joseph Goebbels zajmował się prowadzeniem kampanii prezentującej Polskę jako złowrogiego prześladowcę mniejszości niemieckiej na pograniczu. 17 czerwca Goebbels udał się do Gdańska, gdzie podczas wojowniczego przemówienia do wielotysięcznego tłumu stwierdził, że „Gdańsk jest miastem niemieckim”, a jego powrót do Rzeszy jest przesądzony. Ostrzegł też, że każde państwo, które będzie próbowało temu przeszkodzić, popełni błąd.
 

           W Gdańsku Niemcy zaczęli tworzyć miejscową jednostkę SS, nazwaną SS Heimwehr Danzig, stanowiącą oficjalnie jednostkę policyjną. Himmler posłał do Gdańska wzmocniony batalion (III batalion 4. pułku SS) pod dowództwem Obersturmbannführera Hansa-Friedemanna Götzego, którego żołnierze batalionu przybyli do Gdańska po cywilnemu, oficjalnie po to, żeby wziąć udział w zawodach sportowych.
 
 
         Wehrmacht w tajemnicy zaopatrzył SS Heimwehr Danzig w lekką artylerię i samochody pancerne z zapasów w Prusach Wschodnich.
 
 
         Jednocześnie SA sformowały jednostkę ochrony pogranicza, Verstärkter Grenzaufsichtsdienst (VGAD), która zaczęła wznosić wokół miasta zasieki i przeszkody przeciwczołgowe. Wzmocnieni tymi oddziałami Forster i Greiser starali się ze wszystkich sił podsycać napięcia z Polską, by doprowadzić do poważnego incydentu. Gdańska SA coraz bardziej agresywnie prześladowała polskich strażników granicznych i urzędników celnych. 20 lipca polski strażnik graniczny Witold Budziewicz został zastrzelony przez członków SA. Komisarz generalny RP Marian Chodacki złożył protest w przedstawicielstwie Ligi Narodów i w gdańskim senacie, został jednak zignorowany.
 
 
          W rezultacie polscy strażnicy graniczni zostali uzbrojeni, a 25 sierpnia w kolejnym incydencie zastrzelony został SA-Rottenführer Joseph Wessel.


          Goebbels wykorzystywał to do przedstawiania Polaków jako brutalnych zbirów. Głosił przy tym, że  „tysiące [rodowitych Niemców] uciekło przed polską przemocą pod opiekę Rzeszy”.


            W tym samym czasie z inspiracji SS utworzono wśród Niemców zamieszkałych Polskę Volksdeutscher Selbstschutz (Samoobrona Niemiecka), której celem było wsparcie Wehrmachtu po przekroczeniu polskiej granicy. Członkowie Selbstschutzu prowadzili działania wywiadowcze (szpiegowskie), donosząc Berlinowi o stanie polskiej obrony.
 

           W odpowiedzi na te działania niemieckie Rydz-Śmigły oświadczył 17 lipca, że Polska nie wyrzeknie się swoich praw w Gdańsku bez walki. I zapowiedział, iż „jeśli Niemcy będą nadal forsować swój plan Anschlussu, Polska będzie walczyć, nawet jeśli będzie walczyć sama, bez sojuszników. Cały naród, do ostatniego mężczyzny i kobiety, jest gotów do walki o niepodległość Polski, ponieważ gdy mówimy, że pójdziemy na wojnę z powodu Gdańska, będziemy walczyć o niepodległość Polski. Gdańsk jest niezbędny Polsce. Kto panuje nad Gdańskiem, ten panuje nad naszym życiem gospodarczym. Zabranie Gdańska przez Niemców będzie aktem, który przywiedzie na myśl rozbiory Polski. W przypadku wojny każdy mężczyzna i każda kobieta niezależnie od wieku będzie polskim żołnierzem”.
 

           W tym czasie w bólach rodził się polski plan obrony. Logika wojskowa nakazywała stawić opór za linią Wisły, to jednak oznaczałoby porzucenie bez walki znacznej części terytorium Polski  i zachęcała Niemców do  zastosowania „taktyki salami” (zajęcia niebronionych terenów, a potem przerwania walk i domagania się negocjacji).
 
 
           W rezultacie Armia „Poznań”, składająca się z czterech dywizji piechoty i dwóch brygad kawalerii, znalazła się na eksponowanych pozycjach wzdłuż granicy. Podobnie niedogodne było rozwinięcie Armii „Pomorze”, która miała odstraszyć Niemców przed próbą zaskakującego ataku na Gdańsk lub Pomorze.
 
 
         Rydz-Śmigły obawiał się także, że obecność Niemców na Słowacji grozi oskrzydleniem pozycji obronnych w rejonie Krakowa, pozwalając na szybkie uderzenie przez Przełęcz Dukielską do Galicji i opanowanie kluczowego Centralnego Okręgu Przemysłowego. By zapobiec temu zagrożeniu, 11 lipca Rydz-Śmigły zarządził utworzenie nowej Armii „Karpaty”, która miała zabezpieczyć niemal dwustukilometrowy odcinek górski.
 
 
          Była to armia jedynie z nazwy, składała się z dwóch brygad górskich, samodzielnego pułku piechoty i pułku KOP, łącznie ledwie 10 tysięcy żołnierzy, i małej liczby rezerwistów, którzy mieli napłynąć po mobilizacji powszechnej. Tak więc w rzeczywistości Armia „Karpaty” była właściwie tylko słabym ubezpieczeniem.
 
 
          Z drugiej strony jedna z najlepszych jednostek Wojska Polskiego – 1. Dywizja Piechoty Legionów (1. DPLeg) – została w odległym Wilnie aż do wybuchu wojny, by odstraszyć Litwę od prób zajęcia miasta.
 

           W ramach przygotowań ogólnych oddziały polskie od początku lipca zaczęły budowę fortyfikacji polowych.  20. DP zbudowała szczególnie silne pozycje obronne pod Mławą, o 100 kilometrów na północ od Warszawy.
 
 
 
CDN.