Równocześnie z budową naczelnych władz wojskowych Wojska Polskiego rozpoczęto tworzenie służb wywiadowczych i kontrwywiadowczych.
Utworzenie wywiadu wojskowego II Rzeczypospolitej poprzedziła kilkuletnia działalność siatek konspiracyjnych polskich organizacji niepodległościowych. Zdobywało w nich doświadczenie wielu późniejszych oficerów polskiego wywiadu wojskowego.
W końcu października 1918 roku Rada Regencyjna utworzyła Sztab Generalny, którego pierwszym szefem został gen. Tadeusz Jordan-Rozwadowski.
W jego strukturze utworzono Wydział Informacyjny, do zadań należało „studium armii obcych i ich literatury wojskowej. Służba wywiadowcza ofensywna i defensywna. Oddziały polskie za granicami. Biuletyny mocarstw obcych. Podawanie do wiadomości kompetentnych władz informacji wojskowych i politycznych o ościennych państwach. Attaches wojskowi. Szyfry”. Pierwszym szefem wydziału został mjr Mieczysław Mackiewicz. Pierwszymi pracownikami wywiadu wojskowego byli m.in. rtm. Władysław Anders, por. Bronisław Witecki i por. Józef Wróblewski.
Ponadto powołano do życia oddzielny Wydział Prasowy, który miał spełniać funkcje ewidencyjno-studyjne. Ze względu na zbieżność zadań obydwu wydziałów, w początkach listopada 1918 roku zostały one połączone.
W końcu listopada 1918 roku Wydział Informacyjny przekształcił się w Oddział VI Informacyjny SG z następującą wewnętrzną strukturą: sekcja IIa – wywiad na Zachodzie (rtm. Władysław Anders), sekcja IIb – wywiad na Wschodzie (kpt. Aleksander Myszkowski), sekcja IIc – kontrwywiad (por. Bronisław Witecki), sekcja IId – informowanie kompetentnych władz o ważnych problemach wojskowych i politycznych ościennych państw (ppor. Stefan Michalski).
Po przejęciu władzy Józef Piłsudski stanął przed dylematem właściwego doboru kadr wywiadu wojskowego. Sprawą zasadniczą była odpowiedź na pytanie czy lojalność wobec odrodzonego państwa można pogodzić z niedawnym udziałem w różnych strukturach zaborców zwalczających polski ruch niepodległościowy. W rezultacie przyjmowano do służby z reguły jedynie niższych i średnich rangą byłych oficerów wywiadu armii państw zaborczych.
W dniu 12 grudnia 1918 roku Piłsudski powierzył kierownictwo Oddziału Informacyjnego doświadczonemu oficerowi wywiadu austriackiego płk. Józefowi Rybakowi, który przed i w czasie I wojny światowej pośredniczył w kontaktach między przedstawicielami armii austro-węgierskiej a Józefem Piłsudskim. Jego zastępcą został – cieszący się zaufaniem Józefa Piłsudskiego – mjr Ignacy Matuszewski, dawny oficer armii rosyjskiej, równocześnie szef wywiadu Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej nr 3. Istotną rolę w formowaniu struktur wywiadu odegrał również kpt. Walery Sławek, wcześniej szef pionu wywiadowczego Polskiej Organizacji Wojskowej. Przystąpili oni natychmiast do prac nad reorganizacją oddziału. Nowy schemat organizacyjny wprowadzono w połowie stycznia 1919 roku.
Na czele Oddziału VI Informacyjnego stał szef (płk Józef Rybak), który miał jednego zastępcę (mjr Ignacy Matuszewski). Oddział składał się z następujących komórek: sekcja szczególnych poruczeń, spraw organizacyjnych i szyfrów (kpt. F. Chitarski), sekcja spraw Wschodu (kpt. Aleksander Myszkowski), sekcja spraw Zachodu i attaché wojskowych (kpt. R. Wiedman), sekcja spraw politycznych (kpt. Walery Sławek), sekcja spraw wojskowo-policyjnych (mjr Karol Bołdeskuł), sekcja adiutantury (mjr J. Bogdański), Oddział Wywiadowczy (mjr Ignacy Matuszewski), Biuro Prasowe (por. Juliusz Kaden-Bandrowski), oficer łącznikowy z MSZ (por. Ludwik Morstin), oficer łącznikowy z żandarmerią WP (por. Bronisław Witecki).
Po przyjeździe Józefa Piłsudskiego do Warszawy, w dniu 11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna przekazała mu naczelne dowództwo Polskich Sił Zbrojnych, któremu podlegało zarówno Ministerstwo Spraw Wojskowych jak i Sztab Generalny. Wkrótce dokonano podziału obowiązków - Sztab Generalny miał kierować działaniami wojennymi, a MSWojsk. administrować wojskiem.
Wzrastająca pozycja Naczelnego Dowództwa WP w strukturze najwyższych władz państwowych powodowała, że zakres kompetencji organu wywiadowczego ND WP wydatnie się powiększył, wykraczając znacznie poza ramy obszaru działań wojskowych. Wśród pracowników Oddziału VI dominowali oficerowie związani z obozem belwederskim. Stało się to jeszcze bardziej widoczne, gdy referat spraw Polskiej Organizacji Wojskowej wraz z jego obsadą personalną (kpt. Aleksander Koc, mjr Wacław Jędrzejewicz, por. Janusz Gaładyk) został włączony do Oddziału VI ND WP. Zajmował się on wykorzystywaniem organizacji POW i związków kresowych do działalności wywiadowczej i dywersyjnej.
W kolejnych miesiącach służba wywiadowcza ND WP uległa dalszym przekształceniom organizacyjnym oraz zmianom kadrowym. W marcu 1919 roku odszedł z Oddziału VI płk Rybak. Stanowisko szefa oddziału na krótko objął ppłk Mieczysław Domański, a od kwietnia 1919 roku mjr Karol Bołdeskuł.
Po reorganizacji ND WP przeprowadzonej w maju 1919 roku Oddział VI przemianowano na II oraz znacznie zwiększono w nim liczbę etatów oficerskich z 7 do 40.
W czerwcu 1919 roku do MSWojsk. przekazano dwie sekcje: polityczną i wojskowo- -policyjną, wykonującą zadania defensywne, a kompetencje kontrwywiadowcze znalazły się w gestii Biura Wywiadowczego ND WP.
W wydanych w październiku 1919 roku tymczasowych przepisach o prowadzeniu służby wywiadowczej w Wojsku Polskim potwierdzono zasadę, że całość prac wywiadowczych została skupiona w Naczelnym Dowództwie WP. Szef Oddziału II ND WP, przy pomocy podwładnych pracowników pełniących służbę w centrali i agendach terenowych, organizował i kierował wojskową służbą wywiadowczą.
Kompetencje zaś z zakresu służby defensywnej zostały rozdzielone pomiędzy ND WP (na obszarze frontowym) i MSWojsk. (w kraju). W instrukcji przedstawiono również formy i metody pracy wywiadowczej: „a) bezpośrednia służba operacyjna oparta na pracy pracowników ideowych i płatnych konfidentów, b) badanie jeńców i dezerterów, c) analiza dokumentów, d) wywiad radiotelegraficzny, e) wywiad lotniczy, f) wywiad podsłuchowy”.
Podstawowe znaczenie w pracy wywiadowczej miało zbieranie informacji oraz ich analiza i opracowanie, stąd też w zreorganizowanym w październiku 1919 roku Oddziale II ND WP decydującą rolę odgrywały nowo powołane komórki: Biuro Ewidencyjne i Biuro Wywiadowcze. Pierwsze z nich wchłonęło agendy sekcji wojskowo-dyplomatycznej, do spraw Wschodu i do spraw Zachodu. Na jego czele stanął kpt. Wiedman.
W dniu 22 czerwca 1920 roku sprawy kontrwywiadowcze (defensywne) ponownie zostały wyłączone i przekazane samodzielnej sekcji defensywnej. Oprócz tych typowych dla pracy wywiadowczej agend Oddziału II ND WP utworzono komórki organizacyjne zajmujące się oddziaływaniem propagandowym oraz kulturalno-oświatowym: Wydział Propagandy Zewnętrznej składający się z referatów: prasowego, propagandy pozafrontowej i kancelarii (kpt. Adam Koc, a od 1 lutego 1920 roku kpt. Konrad Libicki), Wydział Wewnętrzny – referaty: registratura, kasowy, personalny (ppor. Wrotnowski), a także sekcja III Biuro Prasowe. Ponadto istniały jeszcze: Biuro Szyfrów, Biuro Polityczne oraz wspomniana wcześniej sekcja defensywy.
Biuro Szyfrów odegrało wielką rolę w czasie wojny polsko-bolszewickiej, informując polskie dowództwo, m.in. o organizacji, dyslokacji, uzbrojeniu wojsk przeciwnika i jego planach. Najcenniejsze informacje uzyskano dzięki pracy radiowywiadu, którego twórcą był por. Jan Kowalewski, inicjator i szef komórki zajmującej się w Sztabie Generalnym kryptoanalizą. Zaangażował on do współpracy wybitnych polskich matematyków, profesorów: Wacława Sierpińskiego, Stanisława Leśniewskiego i Stefana Mazurkiewicza.
CDN.
Utworzenie wywiadu wojskowego II Rzeczypospolitej poprzedziła kilkuletnia działalność siatek konspiracyjnych polskich organizacji niepodległościowych. Zdobywało w nich doświadczenie wielu późniejszych oficerów polskiego wywiadu wojskowego.
W końcu października 1918 roku Rada Regencyjna utworzyła Sztab Generalny, którego pierwszym szefem został gen. Tadeusz Jordan-Rozwadowski.
W jego strukturze utworzono Wydział Informacyjny, do zadań należało „studium armii obcych i ich literatury wojskowej. Służba wywiadowcza ofensywna i defensywna. Oddziały polskie za granicami. Biuletyny mocarstw obcych. Podawanie do wiadomości kompetentnych władz informacji wojskowych i politycznych o ościennych państwach. Attaches wojskowi. Szyfry”. Pierwszym szefem wydziału został mjr Mieczysław Mackiewicz. Pierwszymi pracownikami wywiadu wojskowego byli m.in. rtm. Władysław Anders, por. Bronisław Witecki i por. Józef Wróblewski.
Ponadto powołano do życia oddzielny Wydział Prasowy, który miał spełniać funkcje ewidencyjno-studyjne. Ze względu na zbieżność zadań obydwu wydziałów, w początkach listopada 1918 roku zostały one połączone.
W końcu listopada 1918 roku Wydział Informacyjny przekształcił się w Oddział VI Informacyjny SG z następującą wewnętrzną strukturą: sekcja IIa – wywiad na Zachodzie (rtm. Władysław Anders), sekcja IIb – wywiad na Wschodzie (kpt. Aleksander Myszkowski), sekcja IIc – kontrwywiad (por. Bronisław Witecki), sekcja IId – informowanie kompetentnych władz o ważnych problemach wojskowych i politycznych ościennych państw (ppor. Stefan Michalski).
Po przejęciu władzy Józef Piłsudski stanął przed dylematem właściwego doboru kadr wywiadu wojskowego. Sprawą zasadniczą była odpowiedź na pytanie czy lojalność wobec odrodzonego państwa można pogodzić z niedawnym udziałem w różnych strukturach zaborców zwalczających polski ruch niepodległościowy. W rezultacie przyjmowano do służby z reguły jedynie niższych i średnich rangą byłych oficerów wywiadu armii państw zaborczych.
W dniu 12 grudnia 1918 roku Piłsudski powierzył kierownictwo Oddziału Informacyjnego doświadczonemu oficerowi wywiadu austriackiego płk. Józefowi Rybakowi, który przed i w czasie I wojny światowej pośredniczył w kontaktach między przedstawicielami armii austro-węgierskiej a Józefem Piłsudskim. Jego zastępcą został – cieszący się zaufaniem Józefa Piłsudskiego – mjr Ignacy Matuszewski, dawny oficer armii rosyjskiej, równocześnie szef wywiadu Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej nr 3. Istotną rolę w formowaniu struktur wywiadu odegrał również kpt. Walery Sławek, wcześniej szef pionu wywiadowczego Polskiej Organizacji Wojskowej. Przystąpili oni natychmiast do prac nad reorganizacją oddziału. Nowy schemat organizacyjny wprowadzono w połowie stycznia 1919 roku.
Na czele Oddziału VI Informacyjnego stał szef (płk Józef Rybak), który miał jednego zastępcę (mjr Ignacy Matuszewski). Oddział składał się z następujących komórek: sekcja szczególnych poruczeń, spraw organizacyjnych i szyfrów (kpt. F. Chitarski), sekcja spraw Wschodu (kpt. Aleksander Myszkowski), sekcja spraw Zachodu i attaché wojskowych (kpt. R. Wiedman), sekcja spraw politycznych (kpt. Walery Sławek), sekcja spraw wojskowo-policyjnych (mjr Karol Bołdeskuł), sekcja adiutantury (mjr J. Bogdański), Oddział Wywiadowczy (mjr Ignacy Matuszewski), Biuro Prasowe (por. Juliusz Kaden-Bandrowski), oficer łącznikowy z MSZ (por. Ludwik Morstin), oficer łącznikowy z żandarmerią WP (por. Bronisław Witecki).
Po przyjeździe Józefa Piłsudskiego do Warszawy, w dniu 11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna przekazała mu naczelne dowództwo Polskich Sił Zbrojnych, któremu podlegało zarówno Ministerstwo Spraw Wojskowych jak i Sztab Generalny. Wkrótce dokonano podziału obowiązków - Sztab Generalny miał kierować działaniami wojennymi, a MSWojsk. administrować wojskiem.
Wzrastająca pozycja Naczelnego Dowództwa WP w strukturze najwyższych władz państwowych powodowała, że zakres kompetencji organu wywiadowczego ND WP wydatnie się powiększył, wykraczając znacznie poza ramy obszaru działań wojskowych. Wśród pracowników Oddziału VI dominowali oficerowie związani z obozem belwederskim. Stało się to jeszcze bardziej widoczne, gdy referat spraw Polskiej Organizacji Wojskowej wraz z jego obsadą personalną (kpt. Aleksander Koc, mjr Wacław Jędrzejewicz, por. Janusz Gaładyk) został włączony do Oddziału VI ND WP. Zajmował się on wykorzystywaniem organizacji POW i związków kresowych do działalności wywiadowczej i dywersyjnej.
W kolejnych miesiącach służba wywiadowcza ND WP uległa dalszym przekształceniom organizacyjnym oraz zmianom kadrowym. W marcu 1919 roku odszedł z Oddziału VI płk Rybak. Stanowisko szefa oddziału na krótko objął ppłk Mieczysław Domański, a od kwietnia 1919 roku mjr Karol Bołdeskuł.
Po reorganizacji ND WP przeprowadzonej w maju 1919 roku Oddział VI przemianowano na II oraz znacznie zwiększono w nim liczbę etatów oficerskich z 7 do 40.
W czerwcu 1919 roku do MSWojsk. przekazano dwie sekcje: polityczną i wojskowo- -policyjną, wykonującą zadania defensywne, a kompetencje kontrwywiadowcze znalazły się w gestii Biura Wywiadowczego ND WP.
W wydanych w październiku 1919 roku tymczasowych przepisach o prowadzeniu służby wywiadowczej w Wojsku Polskim potwierdzono zasadę, że całość prac wywiadowczych została skupiona w Naczelnym Dowództwie WP. Szef Oddziału II ND WP, przy pomocy podwładnych pracowników pełniących służbę w centrali i agendach terenowych, organizował i kierował wojskową służbą wywiadowczą.
Kompetencje zaś z zakresu służby defensywnej zostały rozdzielone pomiędzy ND WP (na obszarze frontowym) i MSWojsk. (w kraju). W instrukcji przedstawiono również formy i metody pracy wywiadowczej: „a) bezpośrednia służba operacyjna oparta na pracy pracowników ideowych i płatnych konfidentów, b) badanie jeńców i dezerterów, c) analiza dokumentów, d) wywiad radiotelegraficzny, e) wywiad lotniczy, f) wywiad podsłuchowy”.
Podstawowe znaczenie w pracy wywiadowczej miało zbieranie informacji oraz ich analiza i opracowanie, stąd też w zreorganizowanym w październiku 1919 roku Oddziale II ND WP decydującą rolę odgrywały nowo powołane komórki: Biuro Ewidencyjne i Biuro Wywiadowcze. Pierwsze z nich wchłonęło agendy sekcji wojskowo-dyplomatycznej, do spraw Wschodu i do spraw Zachodu. Na jego czele stanął kpt. Wiedman.
W dniu 22 czerwca 1920 roku sprawy kontrwywiadowcze (defensywne) ponownie zostały wyłączone i przekazane samodzielnej sekcji defensywnej. Oprócz tych typowych dla pracy wywiadowczej agend Oddziału II ND WP utworzono komórki organizacyjne zajmujące się oddziaływaniem propagandowym oraz kulturalno-oświatowym: Wydział Propagandy Zewnętrznej składający się z referatów: prasowego, propagandy pozafrontowej i kancelarii (kpt. Adam Koc, a od 1 lutego 1920 roku kpt. Konrad Libicki), Wydział Wewnętrzny – referaty: registratura, kasowy, personalny (ppor. Wrotnowski), a także sekcja III Biuro Prasowe. Ponadto istniały jeszcze: Biuro Szyfrów, Biuro Polityczne oraz wspomniana wcześniej sekcja defensywy.
Biuro Szyfrów odegrało wielką rolę w czasie wojny polsko-bolszewickiej, informując polskie dowództwo, m.in. o organizacji, dyslokacji, uzbrojeniu wojsk przeciwnika i jego planach. Najcenniejsze informacje uzyskano dzięki pracy radiowywiadu, którego twórcą był por. Jan Kowalewski, inicjator i szef komórki zajmującej się w Sztabie Generalnym kryptoanalizą. Zaangażował on do współpracy wybitnych polskich matematyków, profesorów: Wacława Sierpińskiego, Stanisława Leśniewskiego i Stefana Mazurkiewicza.
CDN.
(2)