Czas i jego historia - zaginione technologie

Czas jest naszym sprzymierzeńcem ale i wrogiem.

Czas jest wiel­kim nau­czy­cielem, który bezlitośnie za­bija swoich uczniów,

Żyje­my w wiel­kich cza­sach, lecz cza­su co­raz mniej.

Czas to pieniądz.

Czas leczy rany.

Czas najcichszym z zabójców jest ...






Największym przekleństwem naszych czasów i naszej cywilizacji jest czas.
Ciągły bieg i pośpiech.
Zaczęliśmy go mierzyć dawno, dawno temu, bo w około 2.500 roku p.n.e.
Może, nie tyle my co mieszkańcy ówczesnych Chin.
Niektóre źródła przesuwają tą datę aż do 4.000r.p.n.e
Wtedy był odmierzany za pomocą zegarów słonecznych a raczej ich wczesnych wersji tzw. gnomonów.
Gnomon był pionowym słupem ustawionym na publicznym placu, wokół którego oznaczone były godziny.

  



Zegary takie były zawodne i niedoskonałe ponieważ nie uwzględniały zmian pór roku a przez to różnego nachylenia słońca.
Dopiero w Egipcie w 2 tysiącleciu p.n.e. zostało to rozwiązane.
Wtedy też Egipcjanie stworzyli przenośne zegary słoneczne i zegary gwiezdne do określania czasu w nocy.
Zegary słoneczne są "tworzone" po dziś dzień i po wielu wiekach modyfikacji są niemal tak dokładne mimo swojej prostoty jak zegary mechaniczne.
Zegary takie posiadają szerokie grono wielbicieli.




Następnym wynalazkiem odmierzającym czas był zegar wodny, który najprawdopodobniej powstał w Egipcie lecz czas jego powstania jest bliżej nieznany. Przez setki lat był udoskonalany w swej formie aż do XIV w. do postaci zegara piaskowego - klepsydry, w którym wodę zastąpił drobnoziarnisty piasek.
Klepsydry były dokładniejsze od zegarów wodnych i spotykane są aż do czasów obecnych .



W międzyczasie w Chinach powstał zegar ogniowy który odmierzał czas w miarę spalania się woskowej świeczki z podziałką.
Oczywiście w tym wynalazku o dokładności nie było mowy .



Następnym (równoległym z zegarem wodnym) wynalazkiem było astrolabium,
gdzie czas stwierdzało się porównując model stworzony z układem nieba.

W XIV wieku rozpoczęła się historia zegarów mechanicznych, o wiele dokładniejszych i niezawodnych.
Pierwszymi zegarami mechanicznymi były zegary wieżowe, które nie posiadały wskazówek
a czas określano po ilości uderzeń w gong. Na początku XV wieku zegary "otrzymały" wskazówki, najpierw godzinową potem minutową.
Choć zegary z jedną wskazówką godzinową występowały aż do XIX w.



Jako napęd zegarów ożywano obciążenia (stalowe bloki, kamenie, ołowiane obciążniki, mosiężne obciążniki ...)
Potem dołączyły do tego sprężyny oraz silniki elektryczne.

Od początku XVIII wieku polepszano i dopracowywano konstrukcje zegarów co również wiązało się z miniaturyzowaniem.
Tak powstał pierwszy zegarek na rękę w 1810r. W drugiej połowie XIX w zegarki na rękę produkowano masowo.

Potem w raz z rozwojem technologii w XX weku produkowano zegary kwarcowe, atomowe, radiowe ( a w zasadzie to sterowane falami radiowymi) i atmosferyczne.
Wszystkie z powyższych to nadal zegary mechaniczne, przy czym posiadają różny napęd (kwarcowe i atmosferyczne) lub sposób sterowana (atomowe, radiowe).

     

Tak oto wygląda oficjalna wersja pomiaru czasu przez ostatnie kilka tysięcy lat.

W 1901 r. w nurkowie w okolicy Greckiej wyspy Antykithira na morzu Egejskim odkryli wrak Rzymskiego galeonu z okresu przed Chrystusem,
Wśród cennych eksponatów natrafiono również na bryłę skorodowanego brązu. Początkowo odkrycie uznane za resztki uszkodzonej rzeźby.
W 1902 roku jeden z archeologów dopatrzył się w bryle wyraźnie zarysów mechanizmu i kół zębatych zaawansowanego zegara.
Ponieważ ówczesna nauka zakładała że taki skomplikowany mechanizm nie mógł powstać 2000 lat wcześniej założono że dostał się tam przez przypadek w wieku XV lub później z innego statku.
Artefakt zaległ na lata w muzealnych magazynach.



Derek Price po ponad 20 latach badań opublikował w 1974 roku pracę, w której napisał, że urządzenie służyło antycznym Grekom do określania pozycji Słońca i Księżyca. Odrzucono wówczas jego argumenty nie wierząc, że Grecy mogli stworzyć takie urządzenie.

Kolejny wielki krok w poznawaniu tajemnic mechanizmu wykonał kilka lat temu Michael Wright z Muzeum Nauki w Londynie. Dzięki zastosowaniu tomografu komputerowego mógł lepiej zajrzeć w głąb skorodowanych bryłek. Obalił wiele założeń Price’a dotyczących budowy mechanizmu, m.in. że była w nim przekładnia różnicowa (dyferencjał), którą w rzeczywistości wynaleziono dopiero w XIX w. Zdaniem Wrighta urządzenie wskazywało nie tylko położenie Słońca i Księżyca, ale też pięciu znanych wówczas planet. By przekonać niedowiarków zbudował w oparciu o mechanizm z Antykithiry urządzenie, które wykonywało wszystkie te funkcje.

W listopadzie 2006 r. magazyn Nature opublikował wyniki najnowszych badań mechanizmu. Brytyjscy, greccy i amerykańscy specjaliści pod kierunkiem profesora Mike’a Edmundsa i Tony’ego Freetha  mieli nad poprzednikami technologiczną przewagę gdyż do Narodowego Muzeum Archeologii w Atenach ściągnęli blisko 8 tonowy supernowoczesny tomograf komputerowy, który tworzy trójwymiarowy obraz prześwietlanego obiektu.
Zespół Freetha i Edmundsa m.in. dokładniej obliczył ile zębów mają zachowane często tylko we fragmentach kółka. Odczytał też większość pokrywających urządzenie napisów.
Dotychczas znaliśmy tylko tysiąc liter. Nowe badania podwoiły tę liczbę. Dokładna analiza kształtu użytych liter pozwoliła ustalić, że mechanizm powstał pod koniec II wieku p.n.e., czyli kilkadziesiąt lat wcześniej niż dotąd sądzono.

Uzyskane przez naukowców dane pozwoliły odtworzyć budowę znacznej części mechanizmu. Całego odtworzyć wiernie się nie da, gdyż część kółek w ogóle się nie zachowała. Mechanizm był "skrzynką" o wymiarach 31,5 na 19 na 10 centymetrów, którą można było otwierać z dwóch stron. Według badaczy tarcza wskazywała ruch Słońca i Księżyca na tle znaków zodiaku oraz egipskiego kalendarza, którego używali Grecy. Z tyłu były dwie tarcze. Jedna pozwalała synchronizować kalendarz słoneczny z księżycowym, a druga przewidywać zaćmienia Słońca i Księżyca. Całe urządzenie miało zdaniem Freetha i Edmundsa 37 kółek zębatych. Brakujące kółka prawdopodobnie służyły m.in. do pokazywania ruchu planet (na przedniej tarczy), o czym świadczy m.in. odczytana nazwa planety Wenus.
Według badaczy mechanizm napędzano korbką wystająca z boku skrzynki z czym ja nie zgadzam się. Sam mechanizm narobił w dzisiejszej nauce nie lada zamieszanie a przyznanie, że przed 2 tysiącam lat używano innych niezależnych napędów jak silniki lub sprężyny było by kolejnym krokiem - "szokiem"

W 2008 r. naukowcy odczytali kolejne napisy. Ujawniły one m.in., że mechanizm pokazywał jakie igrzyska miały być rozgrywane w danym roku.

Naukowcy są zachwyceni precyzją i pomysłowością greckich mistrzów. Potrafili oni nawet odtworzyć nieregularny ruch Księżyca po eliptycznej orbicie, a stopniem miniaturyzacji niektórych elementów dorównali zegarmistrzom z XVIII wieku. – Gdy to widzisz, szczęka opada – powiedział BBC Edmunds.

Zachwycony mechanizmem Price nazwał go komputerem. Edmunds i Freeth wolą raczej mówić o skomplikowanym kalkulatorze astronomicznym, gdyż urządzenia nie dało się w żaden sposób programować. Niestety media dalej używają terminu komputer, bo jak wiadomo jest dużo atrakcyjniejszy. Ja natomiast skierowałbym się w nieco innym kierunku. Uważam, że mechanizm z Antykithiry z powodzeniem mógłby być modułem zegara astronomicznego (posiadającego własny napęd). Dlaczego mamy zakładać, że Grecy nie stworzyli napędu np. grawitacyjnego (obciążniki + elementy precyzyjnego odmierzania czasu jak koło wychwytowe wraz z kotwicą). Przecież jeszcze niedawno zakładaliśmy że prosty zegar mechaniczny powstał w XIV wieku, a możliwości wykonania elementów mechanizmu w takiej samej skali były by możliwe dopiero w XVIII - XIX weku ! Do tego wszystkiego należy doliczyć wiedzę na tematy ruchu księżyca po orbicie eliptycznej !!!

Nasza wiedza o pochodzeniu mechanizmu jest bardzo słaba. Prawdopodobnie zbudowano go na wyspie Rodos, która była wówczas obok Aleksandrii najważniejszym centrum badań astronomicznych. Wskazuje na to kilka poszlak. Przy budowie mechanizmu zastosowano teorię rocznego ruchu Słońca i Księżyca Hipparcha, który żył na Rodos. Niewykluczone nawet, że to on był jego konstruktorem (żył w latach ok. 190-120 p.n.e.). Cyceron wspomina zaś, że jego nauczyciel Posejdonios z Rodos (ok. 130-50 p.n.e.) skonstruował urządzenie, które pokazywało ruch Słońca, Księżyca i pięciu planet. Poza tym statek na którym znaleziono mechanizm, płynął najpewniej właśnie z Rodos.

Możliwe jednak, że to nie na Rodos i nie w II wieku p.n.e. narodziły się takie urządzenia. Budowę małego przenośnego planetarium przypisuje się też Archimedesowi, który żył w Syrakuzach na Sycylii w III wieku p.n.e. Warto wspomnieć, że przez długi czas relacje Cycerona o urządzeniu Posejdoniosa i planetarium Archimedesa uznawano za bujdy. Nie odpowiadały założeniom nauki.

Mechanizm z Antykithiry już dawno zmusił świat nauki do zrewidowania poglądów na grecką technikę. W swoim szczytowym okresie stała ona na dużo wyższym poziomie niż sądziliśmy jeszcze 30-40 lat temu. Mechanizm nie jest tego jedynym dowodem. Heron, aleksandryjski uczony z I wieku n.e., skonstruował automat, który po wrzuceniu monety uruchamiał na chwilę kran z wodą, oraz prostą maszynę parową , dla której jednak nie znalazł żadnego praktycznego zastosowania.

Poniżej zegarki firmy Hublot stworzone w oparciu o mechanizm z Antykithiry

Większość wiedzy zdobytej przez greckich uczonych niestety zaginęła. Winą za to obarcza się zazwyczaj Cesarstwo Rzymskie, które nie było zbytnio zainteresowane rozwojem techniki (z wyjątkiem wojskowej). Główną przyczyną były ogromne zasoby darmowej (niewolnicy) lub bardzo taniej siły roboczej. Szczątki wiedzy o konstruowaniu astronomicznych kalkulatorów przetrwały jednak przez wiele stuleci. Budowali je Bizantyjczycy i Arabowie, ale były to konstrukcje straszliwie ubogie w porównaniu z mechanizmem z Antykithiry. Egzemplarz z Iranu z XIII wieku, który znajduje się w muzeum w Oksfordzie, ma "zaledwie" osiem kół zębatych. Mechanizmy o podobnym stopniu komplikacji jak ten z Antykithiry pojawiły się ponownie dopiero w renesansie, a pierwsze przenośne planetarium zbudował George Graham w 1704 roku.

Mamy więc do czynienia z kolejnym dowodem na naszą niewiedzę na temat naszej stosunkowo niedalekiej historii.

Homo sapiens sapiens (człowiek rozumny właściwy), czyli człowiek o budowie dokładnie takiej samej jak współczesny pojawił się ok 40 tyś. lat temu (jeśli przyjmiemy za prawidłowe obecne osiągnięcia badaczy tematu) , a około 30 tyś lat temu był już na wszystkich kontynentach i posiadał takie wynalazki jak łuk, miotacz oszczepu, bumerang itp., można mówić też o początkach sztuki. Od tego czasu do powstania mechanizmu z Antykithiry minęło około 28 tyś. lat, w czasie których człowiek nie tylko polował i walczył o kobiety. Niestety Europa średniowieczna była bardzo "zacofana" w wielu dziedzinach, w stosunku do antyku czy nawet starszych okresów, wiele wiedzy w tym czasie wymazano, bo nie pasowała do doktryn religijnych lub zwyczajnie zapomniano z powodu braku praktycznego zastosowania lub innych nieznanych nam przyczyn. Później wiedza ta była w Europie jakby odkrywana od nowa, co daje nam złudzenie, że 2000 lat temu człowiek był zwyczajnie ciemny. Ale zagłębiając się w zdobycze wiedzy starożytnych, również na innych kontynentach np. Chińczyków, Arabów czy Indian, szybko stwierdzimy, że przez te 40 tyś. lat Homo Sapiens Sapiens nie próżnował.

Doba ma dwadzieścia cztery godziny. Ale czy zastanawialiście się kiedyś dlaczego tak jest?
We wszystkich innych dziedzinach życia codziennego stosujemy system dziesiętny.
Świetnie się sprawdza i wypiera wszystkie inne systemy (na przykład dwunastkowy z systemu pieniężnego).
Otóż podział doby na 24 godziny jest kolejną ważną rzeczą, którą zawdzięczamy Sumerom (poza pismem, kołem garncarskim, kołem do wozu, stopem brązu, i cyfrze 0).
W odróżnieniu od nas, Sumerowie do liczenia używali stawów we wszystkich palcach oprócz kciuka. W każdym z czterech wyróżnianych przez nich palcach mamy 3 stawy, co daje nam 24 w obu dłoniach. System został później przejęty i rozpowszechniony przez Egipcjan. Warto dodać, że nie jest to jedyny system podziału doby.
W Chinach obowiązywał podział na 96 okresów "ke" ( do I poł. XVII w. - 100).  8 "ke" stanowiło podwójną godzinę, których 12 składało się na dobę.
 

Zegar Francuski z podziałem 10-cio godzinnym.
 

Inną koncepcję wprowadzono we Francji okresu rewolucji. Dobę podzielono na 10 godzin,które dzieliły się na 100 minut (1 minuta=100 sekund).
Zmiany te wraz z rewolucyjnym kalendarzem niezwykle zreorganizowały życie Francuzom i zostały zniesione przez Napoleona w 1806 roku.

Wiedza jaką można zdobyć analizując teksty klinowe jest wręcz oszałamiająca.
Gdy zapozna się z treścią sumeryjskich wierzeń,  podań i mitów jasne staje się, że Stary Testament powstał w oparciu o te historie.
Przykładem jest na przykład historia o potopie, ale także o stworzeniu człowieka.
W testach  można odnaleźć również dzieje człowieka oraz dzieje bogów, którzy przybyli na naszą planetę prawie pół miliona lat temu.

Ale pozostawmy sumeryjskich bogów Erichowi von Dänikenowi , choć warto wspomnieć przy okazji o przedstawieniach sumeryjskich bogów, którzy na swoich rękach mają "zegarek" gdzie wyraźnie widać tarcze i pasek.

Być może była to biżuteria lub jeden z atrybutów władzy ale mi bardziej podoba się fakt, iż mógł to być przyrząd do mierzenia czasu i dziś historia koło zatacza .

Pozdrawiam serdecznie !