Turecka rozgrywka (2)

 |  Written by Godziemba  |  2
Tureckim narodowcom udało się w 1923 roku doprowadzić do rewizji traktatu z Sevres i zachować integralność państwa
 
 
         Okupacja Stambułu w marcu 1920 roku przekreśliła nadzieje na kompromis między umiarkowaną częścią kręgów dworskich oraz kemalistami, którzy jakkolwiek nadal deklarowali lojalność sułtanowi, ale jednocześnie w końcu kwietnia 1920 roku zwołali w  Ankarze Wielkie Zgromadzenie Narodowe (Buyuk Millet Meclisi), które w styczniu 1921 roku ogłosiło się reprezentantem narodu.
 
 
          Równocześnie w końcu kwietnia 1920 roku kemaliści zwrócili się o pomoc do Rosji bolszewickiej. Ostatecznie w marcu 1921 roku oba państwa podpisały traktat o przyjaźni, a w październiku 1921 roku traktat ustalający przebieg granicy na Zakaukaziu. Na jego mocy Turcja odzyskała  Kars i Ardahan, utracone w 1920 roku.
 
 
         Zbliżenie z Moskwą wzbudziło niepokój w Wielkiej Brytanii. W Londynie początkowo wierzono, iż  narodowcy przegrają z siłami skupionymi wokół sułtana, jednak w czerwcu 1920 roku siły kemalistów podeszły pod Stambuł, a następnie nad zatoką Izmit doszło do ich starcia z wojskami brytyjskimi.
 
 
         W tej sytuacji z inspiracji Londynu wojska greckie rozpoczęły ofensywę rozbijając oddziały kemalistów w północno-zachodniej Anatolii. To pozwoliło państwom Ententy na zmuszenie Turcji do podpisania traktatu pokojowego, potwierdzającego zdobycze terytorialne Greków.
 
 
         W październiku 1920 roku zmarł król Grecji Aleksander, a listopadzie premier Venizelos przegrał wybory parlamentarne. Pomimo nacisków ze strony Francji i Włoch, dążących do ustępstw wobec Turcji premier Lloyd George nie zgadzał się na żadne zmiany, mogące ograniczyć roszczenia Grecji.
 
 
         Na konferencji w Londynie w lutym 1921 roku delegacja tureckich narodowców zażądała rewizji traktatu z Sevres. Pomimo presji ze strony Paryża i Rzymu Grecy nie zamierzali rezygnować ze zdobyczy terytorialnych.
 
 
        W marcu 1921 roku Grecy rozpoczęli kolejną ofensywę w zachodniej Anatolii, która zakończyła się dotkliwą porażką.  W tej sytuacji Wielka Brytania, obawiając się o swoje odsłonięte  pozycje w Stambule, zaproponowała  mediację, przedstawiając w czerwcu 1921 roku plan wycofania się Grecji z Azji Mniejszej i ogłoszenia Izmiru wolnym miastem. Jednak władze greckie go odrzuciły i w lipcu rozpoczęły nową ofensywę. Mimo początkowych sukcesów, armia grecka została zatrzymana na rzeką Sakaryą pod Ankarą, następnie zmuszona do wycofania się do   Eskişehir.
 
 
        Bitwa nad Sarkayą miała przełomowe znaczenie, od tego momentu stało się oczywiste, iż niezbędna jest modyfikacja traktatu z Sevres. Na przełomie 1921 i 1922 roku lord Curzon podjął negocjacje z władzami w Ankarze na temat wycofania się aliantów z Azji Mniejszej pod warunkiem uznania autonomii Izmiru oraz przejścia Tracji pod zarząd Grecji. Jednak kemaliści nie zamierzali ustąpić i żądali bezwarunkowej ewakuacji wojsk greckich z Anatolii.
 
 
         W tym czasie sytuacja aliantów uległa osłabieniu, gdy Francja zawarła w październiku 1921 roku z władzami w Ankarze porozumienie o wycofaniu się z Anatolii w zamian za uznanie przez Turcję granicy syryjskiej.
 
 
         W marcu 1922 roku negocjacje utknęły w martwym punkcie i obydwie strony szykowały się do ostatecznego rozstrzygnięcia na polu walki.
 
 
          Mustafa Kemal podjął decyzję o szturmie Smyrny w końcu lata 1922  roku, wcześniej koncentrując tam kilkanaście dywizji tureckich. Siły aliantów ( 14 dywizji piechoty oraz 4 kawalerii) rozciągnięte były na odcinku liczącym prawie 400 km. Nastroje wśród żołnierzy greckich były złe. W oddziałach brakowało amunicji. Tymczasem Turcy byli doskonale wyposażeni, przede wszystkim w sprzęt pozostawiony przez Francuzów w czasie ewakuacji z Cylicji.
 
 
          W dniu 26 sierpnia 1922 roku artyleria turecka rozpoczęła ostrzeliwanie pozycji greckich. Następnego dnia piechota turecka rozpoczęła natarcie zmuszając Greków do odwrotu. Próba powstrzymania ofensywy nie udała się, po dostaniu się do niewoli gen. Trikoupisa, oddziały greckie zaczęły w popłochu uciekać w kierunku Smyrny.
 
 
         Także na froncie północnym III Korpus greckiej armii został również rozbity i 19 września Grecy opuścili port w Pandermie. Dowództwo greckie uznało, iż obrona Smyrny jest niemożliwa i zadecydowało o wycofaniu wojsk z Azji Mniejszej.
 
 
          Wycofanie się Greków postawiło w trudnej sytuacji wojska brytyjskie okupujące Stambuł. W brytyjskim ministerstwie spraw zagranicznych obawiano się, że ewentualne zwycięstwo kemalistów w Stambule może ożywić nastroje antybrytyjskie na całym arabskim Bliskim Wschodzie. Informacje wywiadu przestrzegały przed niebezpieczeństwem wybuchu powstania w Egipcie.
 
 
         Rząd brytyjski  podjął negocjacje z kemalistami w sprawie zawarcia nowego traktatu pokojowego. W dniu 10 października 1922 roku zawarte zostało porozumienie, na mocy którego w zamian za wycofanie się Greków ze wschodniej Tracji kemaliści zgodzili zatrzymać ofensywę na Stambuł.
 
 
        W dniu 21 listopada 1922 roku rozpoczęły się obrady konferencji w Lozannie z udziałem wszystkim stron konfliktu. Mustafa Kemal nie chcąc dopuścić do udziału w konferencji w Lozannie dwóch delegacji, doprowadził w dniu 1 listopada 1922 roku do podjęcia przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe decyzji o obaleniu instytucji sułtanatu. Tym samym, rząd stambulski stracił prawne podstawy funkcjonowania i reprezentowania kraju.
 
 
        Delegacji tureckiej w Lozannie przewodniczył Mustafa Ismet, zaufany współpracownik Mustafy Kemala. Wśród aliantów pierwszoplanową postacią był natomiast lord Curzon. Głównym jego celem było zachowanie prestiżu Wielkiej Brytanii. Curzonowi udało się przekonać Francję i Włochy, aby wystąpić w Lozannie wspólnym frontem.
 
 
       Porażka wojsk greckich w Azji Mniejszej sprawiła, iż kwestia ich odzyskania przez Ateny nie stanęła na porządku obrad.  Również Francja i Włochy zrezygnowały z posiadania na tym obszarze swoich stref wpływów. Kemaliści z kolei zrezygnowali z próby odzyskania krajów arabskich. W przypadku granicy turecko-armeńskiej uznano, że reguluje ją układ narodowców z Moskwą.
 
 
       W Lozannie zajęto więc przede wszystkim ustaleniem granicy Turcji z brytyjskim Irakiem,  określeniem linii granicy turecko-greckiej w Tracji, rozstrzygnięciem przyszłości Cieśnin Tureckich, sprawami  mniejszości narodowych oraz długiem osmańskim.
 
 
         Ostatecznie ustalono, iż granica turecko-grecka w Tracji miała przebiegać wzdłuż rzeki Maricy. W granicach Turcji pozostało przy tym Edirne. Postanowiono także, że Cieśniny Tureckie będą otwarte dla okrętów wszystkich flag. Wzdłuż Cieśnin wytyczona miała być strefa zdemilitaryzowana, ale Turcja uzyskała prawo do rozmieszczenia w Stambule garnizonu wojskowego. Tym samym Turcja zachowała suwerenność nad Cieśninami, co było znaczącym zwycięstwem kemalistów.
 
 
         Podpisany w dniu 24 lipca 1923 roku traktat pokojowy był zwycięstwem Turcji. Traktat z Sevres został zastąpiony nowym traktatem. Nowe granice przebiegały zgodnie z postulatami zawartymi w Pakcie Narodowym. Jedynym wyjątkiem był rejon Mosulu, który pozostał w państwie irackim. Dług osmański został skonsolidowany i zmniejszony do 130 mln funtów szterlingów. Turcja spłaciła go w 1944 roku.
 
 
         Odrębne porozumienie grecko-tureckie zadecydowało o wymianie mniejszości. Na jego mocy z Turcji wysiedlono 1,3 mln Greków, a Grecję opuściło ok. pół miliona Turków.
 
 
        Zachodni plan powojennego ładu na Bliskim Wschodzie został zachowany jedynie w części dotyczącej oderwania od Stambułu krajów arabskich. Grecja i Armenia okazały się zbyt słabe, aby siłą uzyskać pożądane terytoria, a państwa zachodnie – miały zbyt rozbieżne interesy, aby mogły stworzyć wspólny front przeciwko Turcji.
 
 
Wybrana literatura:
 
 
J. Zdanowski – Stosunki międzynarodowe na Bliskim Wschodzie w XX wieku
 
J. Reychman – Historia Turcji
 
R. Clogg  - Historia Grecji nowożytnej
 
B. Lewis – Narodziny nowoczesnej Turcji
 
 
 
5
5 (1)

2 Comments

katarzyna.tarnawska's picture

katarzyna.tarnawska
porządkującej fakty historyczne.
Wszyscy (niby) tę historię znamy, ale przypominanie jej, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, jest absolutnie konieczne.
Widać, skąd pochodzą różnorodne konflikty, na czym polega "różnica interesów" tych, tzw. "wielkich".
Wielka Brytania już się za bardzo nie liczy, jako "gracz" w tej międzynarodowej partii, ale - co dawniej "namieszała", to pozostało do dziś!
Dziękuję Godziembo i serdecznie pozdrawiam,
Godziemba's picture

Godziemba
Pełna zgoda - bez wiedzy o kulisach "dawnych" wydarzeń nie jesteśmy w stanie prawidłowo analizować współczesne wydarzenia.

Pozdrawiam

Więcej notek tego samego Autora:

=>>