Po stronie polskiej w 1920 roku walczyły także jednostki kozackie i białoruskie.
Po zamachu bolszewickim większość oddziałów kozackich opowiedziała się po stronie „białych”. W odpowiedzi w instrukcji podpisanej przez członka KC partii bolszewickiej Jakowa Swierdłowa polecono: „Przeprowadzić masowy terror przeciwko bogatym Kozakom, likwidując ich całkowicie; przeprowadzić bezwzględny masowy terror w stosunku do wszystkich Kozaków biorących jakikolwiek bezpośredni lub pośredni udział w walce z władzą radziecką”.
Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej z inicjatywą utworzenia na terenie Polski jednostek kozackich wystąpił przybyły z z Kaukazu esauł Wadim S. Jakowlew. W przedstawionym władzom polskim projekcie organizacji oddziałów konnych po stronie polskiej przewidywał on cztery sposoby wykorzystania tych jednostek:
a) zwiększenie siły bojowej oddziałów polskich poprzez udział w walkach frontowych,
b) oddziaływanie na żołnierzy kozackich Armii Czerwonej jako swoisty magnes skłaniający do dezercji na stronę polską,
c) działalność polityczno-agitacyjną skierowaną na wspólnego przeciwnika w celu destrukcji Armii Czerwonej,
d) wystąpienie po stronie polskiej dobrze wyszkolonych, bitnych oddziałów kawalerii.
Podstawą tworzonych jednostek kozackich w Polsce mieli stanowić Kozacy z oddziałów gen. Bredowa oraz dezerterzy z Armii Czerwonej. W dniu 31 maja 1920 roku na polską stronę przeszła 3. Brygada Kozaków Dońskich, a latem tego roku 59. kozacki pułk orenburski, 1. kubański pułk kozacki, oraz pułk kozaków uralskich. Łącznie na stronę polską przeszło ponad 6 tys. Kozaków.
„Kozacy poddają się chętnie – zapisał w diariuszu Kazimierz Świtalski - Chcą, by ich odsyłać do Wrangla. Przeszkodą w demoralizowaniu armii bolszewickiej przez dezercje na naszą stroną jest utrudnione wskutek zaciętego i bezwzględnego wyrzynania przez naszych żołnierzy jeńców, i to najbardziej na północy”.
W połowie lipca 1920 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zgodziło się na powstania dwóch kozackich brygad – dońskiej i kubańskiej, składających się z dwóch pułków kawalerii i dywizjonu artylerii konnej.
Od początku sierpnia 1920 roku w składzie 3 Armii gen. Zygmunta Zielińskiego walczyła Samodzielna Brygada Kozaków Dońskich, dowodzona przez esauła Aleksandra Salnikowa. Liczyła ona prawie 600 żołnierzy. W późniejszym okresie wcielono do niej 330 Kozaków z rosyjskiej armii gen. Peremykina.
Brygada otrzymała status jednostki sprzymierzonej jej żołnierze umundurowani zostali w dostarczane przez stronę polską sorty mundurowe, z zachowaniem jednak tradycyjnych kozackich elementów. Na głowie żołnierze brygady nosili czapkę okrągłą miękką z niebieskim wierzchem i czerwonymi wypustkami oraz otokiem. Na otoku bączek z herbem nadanym przez carów rosyjskich, ale z carskim orłem już bez korony. Kurtka mundurowa z czterema kieszeniami i epoletami – wzoru rosyjskiego – dla oficerów i pagonami granatowymi z czerwoną obwódką dla podoficerów i szeregowych. Na lewym rękawie kurtki mundurowej i płaszcza niebieska tarcza z symboliką dońskiego kozactwa – jeleniem przebitym strzałą, skrzyżowanymi: kozacką spisą, buńczukiem i buławą oraz napisem cyrylicą DONCY.
Drugą brygadę kozacką utworzono w Kaliszu pod dowództwem esauła Jakowlewa. Została ona wysłana na front w połowie sierpnia 1920 roku. Walczyła w składzie 6. Armii na południowym odcinku frontu.
Po wycofaniu z frontu Brygadę Dońską połączono z Brygadą Kubańską esauła Jakowlewa w Mieszaną Dywizję Kozacką w składzie dwóch pułków dońskich i jednego kubańskiego oraz dywizjonu artylerii. Na jej czele stanął esauł Jakowlew, który wbrew stanowisku strony polskiej nie podporządkował się Komitetowi Rosyjskiemu, ale zadeklarował chęć przyłączenia się do armii Ukraińskiej Republiki Ludowej i u jej boku wziął udział w pochodzie na Bracław. W jego trakcie 15 listopada 1920 roku zginął dowódca 2. Pułku Kozaków Dońskich płk Saulewicz. Po klęsce Kozacy wycofali się na terytorium Polski, gdzie zostali internowani.
W połowie sierpnia 1919 roku Białoruska Centralna Rada Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny zwróciła się do Józefa Piłsudskiego z propozycją utworzenia oddziałów białoruskich w Polsce. W składzie Rady utworzono Komisję Wojskową, na której czele stanął Paweł Aleksiuk . W dniu 22 października 1919 roku Naczelny Wódz Wojska Polskiego wydał dekret zezwalający na utworzenie jednostek białoruskich. Jednocześnie mianował dowódcą wojska białoruskiego byłego oficera artylerii armii rosyjskiej płk. Hassana Konopackiego. Jednostki białoruskie miały formować się w Słonimiu. Żołnierze białoruscy nosili polskie umundurowanie, a wyróżniali się znakiem Pogoń na naramiennikach.
W celu zapewnienia odpowiedniej kadry dla tworzących się jednostek utworzono w Słonimiu białoruską szkołę podoficerską, natomiast w tamtejszej Szkole Podchorążych utworzono pluton białoruski.
W kwietniu 1920 roku miejsce Konopackiego zajął polski oficer mjr Józef Tunguz-Zawiślak, mianowany jednocześnie szefem sztabu oddziałów białoruskich. Jednocześnie miejsce formowania jednostek białoruskich przeniesiono ze Słonimia do Baranowicz, a latem 1920 roku do Łodzi.
Jednocześnie w marcu 1920 roku na stronę polską przeszedł oddział dowodzony przez gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, który po klęsce „białych” walczył na pograniczu estońsko-rosyjskim. Po zawarciu układu pokojowego Estonią a Rosją Sowiecką zwrócił się do Józefa Piłsudskiego z propozycją kontynuowania walki na froncie polsko-bolszewickim, na co uzyskał zgodę.
Na początku kwietnia 1920 roku licząca ponad 1000 żołnierzy. grupa gen. Bałachowicza została podporządkowana 3. Armii dowodzonej przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, uczestnicząc we wszystkich walkach prowadzonych przez tę polską armię. W czasie walk odwrotowych na początku sierpnia 1920 roku rozbił pod wsią Hupały k. Uhruskał 517. ps ze 173. BS 58. Dywizji Strzeleckiej dowodzonej przez Szyszkina.
Największym sukcesem Bałachowicza było zajęcie Pińska 26 września 1920 r. Przed rozpoczęciem akcji oddział liczył już 1,8 tys. „bagnetów” i 800 „szabel” oraz baterię artylerii. W Pińsku wzięto do niewoli 2,4 tys. czerwonoarmistów, w tym sztab bolszewickiej 4. Armii, kasy, magazyny, kilka składów pociągów przygotowanych do ewakuacji, a zapełnionych zagrabionym dobrem i wiele innej zdobyczy.
Po zawarciu rozejmu polsko-bolszewickiego oddział Bałachowicza, który wcześnie j podporządkował się Komitetowi Rosyjskiego, został znacznie wzmocniony i liczył ponad 15 tysięcy żołnierzy. W dniu 6 listopada w Turowie Bałachowicz uroczyście proklamował utworzenie niepodległej Republiki Białoruskiej i następnego dnia wkroczył na terytorium Białorusi, rozbijając między innymi pod Romanówką 84 ps oraz zdobywając w dniu 10 listopada Mozyrz, a następnie Kalenkowicze.
W zajętym Mozyrzu 16 listopada Bałachowicz ogłosił się Naczelnikiem Państwa Białoruskiego. Niestety pod naporem ściągniętych oddziałów bolszewickich bałachowcy musieli się jednak wycofać na terytorium Polski.
Wybrana literatura:
J. Gdański – Kozacy, Rosjanie i Ukraińcy po stronie polskiej w wojnie 1920 r.
M. Wrzosek - Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921
A. Juzwenko - Polska a „biała" Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r
M. Cabanowski - Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz. Zapomniany bohater
Z. Karpus - Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy w Polsce w latach 1918–1924. Z dziejów militarno- politycznych wojny polsko-radzieckiej
S. Szajdak – Polsko-ukraiński sojusz polityczno-wojskowy w 1920 roku
J. Bruski – Petlurowcy
Polska i Ukraina. Sojusz 1920 roku i jego następstwa.
B. Skaradziński – Polskie lata 1919-1920
Po zamachu bolszewickim większość oddziałów kozackich opowiedziała się po stronie „białych”. W odpowiedzi w instrukcji podpisanej przez członka KC partii bolszewickiej Jakowa Swierdłowa polecono: „Przeprowadzić masowy terror przeciwko bogatym Kozakom, likwidując ich całkowicie; przeprowadzić bezwzględny masowy terror w stosunku do wszystkich Kozaków biorących jakikolwiek bezpośredni lub pośredni udział w walce z władzą radziecką”.
Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej z inicjatywą utworzenia na terenie Polski jednostek kozackich wystąpił przybyły z z Kaukazu esauł Wadim S. Jakowlew. W przedstawionym władzom polskim projekcie organizacji oddziałów konnych po stronie polskiej przewidywał on cztery sposoby wykorzystania tych jednostek:
a) zwiększenie siły bojowej oddziałów polskich poprzez udział w walkach frontowych,
b) oddziaływanie na żołnierzy kozackich Armii Czerwonej jako swoisty magnes skłaniający do dezercji na stronę polską,
c) działalność polityczno-agitacyjną skierowaną na wspólnego przeciwnika w celu destrukcji Armii Czerwonej,
d) wystąpienie po stronie polskiej dobrze wyszkolonych, bitnych oddziałów kawalerii.
Podstawą tworzonych jednostek kozackich w Polsce mieli stanowić Kozacy z oddziałów gen. Bredowa oraz dezerterzy z Armii Czerwonej. W dniu 31 maja 1920 roku na polską stronę przeszła 3. Brygada Kozaków Dońskich, a latem tego roku 59. kozacki pułk orenburski, 1. kubański pułk kozacki, oraz pułk kozaków uralskich. Łącznie na stronę polską przeszło ponad 6 tys. Kozaków.
„Kozacy poddają się chętnie – zapisał w diariuszu Kazimierz Świtalski - Chcą, by ich odsyłać do Wrangla. Przeszkodą w demoralizowaniu armii bolszewickiej przez dezercje na naszą stroną jest utrudnione wskutek zaciętego i bezwzględnego wyrzynania przez naszych żołnierzy jeńców, i to najbardziej na północy”.
W połowie lipca 1920 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zgodziło się na powstania dwóch kozackich brygad – dońskiej i kubańskiej, składających się z dwóch pułków kawalerii i dywizjonu artylerii konnej.
Od początku sierpnia 1920 roku w składzie 3 Armii gen. Zygmunta Zielińskiego walczyła Samodzielna Brygada Kozaków Dońskich, dowodzona przez esauła Aleksandra Salnikowa. Liczyła ona prawie 600 żołnierzy. W późniejszym okresie wcielono do niej 330 Kozaków z rosyjskiej armii gen. Peremykina.
Brygada otrzymała status jednostki sprzymierzonej jej żołnierze umundurowani zostali w dostarczane przez stronę polską sorty mundurowe, z zachowaniem jednak tradycyjnych kozackich elementów. Na głowie żołnierze brygady nosili czapkę okrągłą miękką z niebieskim wierzchem i czerwonymi wypustkami oraz otokiem. Na otoku bączek z herbem nadanym przez carów rosyjskich, ale z carskim orłem już bez korony. Kurtka mundurowa z czterema kieszeniami i epoletami – wzoru rosyjskiego – dla oficerów i pagonami granatowymi z czerwoną obwódką dla podoficerów i szeregowych. Na lewym rękawie kurtki mundurowej i płaszcza niebieska tarcza z symboliką dońskiego kozactwa – jeleniem przebitym strzałą, skrzyżowanymi: kozacką spisą, buńczukiem i buławą oraz napisem cyrylicą DONCY.
Drugą brygadę kozacką utworzono w Kaliszu pod dowództwem esauła Jakowlewa. Została ona wysłana na front w połowie sierpnia 1920 roku. Walczyła w składzie 6. Armii na południowym odcinku frontu.
Po wycofaniu z frontu Brygadę Dońską połączono z Brygadą Kubańską esauła Jakowlewa w Mieszaną Dywizję Kozacką w składzie dwóch pułków dońskich i jednego kubańskiego oraz dywizjonu artylerii. Na jej czele stanął esauł Jakowlew, który wbrew stanowisku strony polskiej nie podporządkował się Komitetowi Rosyjskiemu, ale zadeklarował chęć przyłączenia się do armii Ukraińskiej Republiki Ludowej i u jej boku wziął udział w pochodzie na Bracław. W jego trakcie 15 listopada 1920 roku zginął dowódca 2. Pułku Kozaków Dońskich płk Saulewicz. Po klęsce Kozacy wycofali się na terytorium Polski, gdzie zostali internowani.
W połowie sierpnia 1919 roku Białoruska Centralna Rada Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny zwróciła się do Józefa Piłsudskiego z propozycją utworzenia oddziałów białoruskich w Polsce. W składzie Rady utworzono Komisję Wojskową, na której czele stanął Paweł Aleksiuk . W dniu 22 października 1919 roku Naczelny Wódz Wojska Polskiego wydał dekret zezwalający na utworzenie jednostek białoruskich. Jednocześnie mianował dowódcą wojska białoruskiego byłego oficera artylerii armii rosyjskiej płk. Hassana Konopackiego. Jednostki białoruskie miały formować się w Słonimiu. Żołnierze białoruscy nosili polskie umundurowanie, a wyróżniali się znakiem Pogoń na naramiennikach.
W celu zapewnienia odpowiedniej kadry dla tworzących się jednostek utworzono w Słonimiu białoruską szkołę podoficerską, natomiast w tamtejszej Szkole Podchorążych utworzono pluton białoruski.
W kwietniu 1920 roku miejsce Konopackiego zajął polski oficer mjr Józef Tunguz-Zawiślak, mianowany jednocześnie szefem sztabu oddziałów białoruskich. Jednocześnie miejsce formowania jednostek białoruskich przeniesiono ze Słonimia do Baranowicz, a latem 1920 roku do Łodzi.
Jednocześnie w marcu 1920 roku na stronę polską przeszedł oddział dowodzony przez gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, który po klęsce „białych” walczył na pograniczu estońsko-rosyjskim. Po zawarciu układu pokojowego Estonią a Rosją Sowiecką zwrócił się do Józefa Piłsudskiego z propozycją kontynuowania walki na froncie polsko-bolszewickim, na co uzyskał zgodę.
Na początku kwietnia 1920 roku licząca ponad 1000 żołnierzy. grupa gen. Bałachowicza została podporządkowana 3. Armii dowodzonej przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, uczestnicząc we wszystkich walkach prowadzonych przez tę polską armię. W czasie walk odwrotowych na początku sierpnia 1920 roku rozbił pod wsią Hupały k. Uhruskał 517. ps ze 173. BS 58. Dywizji Strzeleckiej dowodzonej przez Szyszkina.
Największym sukcesem Bałachowicza było zajęcie Pińska 26 września 1920 r. Przed rozpoczęciem akcji oddział liczył już 1,8 tys. „bagnetów” i 800 „szabel” oraz baterię artylerii. W Pińsku wzięto do niewoli 2,4 tys. czerwonoarmistów, w tym sztab bolszewickiej 4. Armii, kasy, magazyny, kilka składów pociągów przygotowanych do ewakuacji, a zapełnionych zagrabionym dobrem i wiele innej zdobyczy.
Po zawarciu rozejmu polsko-bolszewickiego oddział Bałachowicza, który wcześnie j podporządkował się Komitetowi Rosyjskiego, został znacznie wzmocniony i liczył ponad 15 tysięcy żołnierzy. W dniu 6 listopada w Turowie Bałachowicz uroczyście proklamował utworzenie niepodległej Republiki Białoruskiej i następnego dnia wkroczył na terytorium Białorusi, rozbijając między innymi pod Romanówką 84 ps oraz zdobywając w dniu 10 listopada Mozyrz, a następnie Kalenkowicze.
W zajętym Mozyrzu 16 listopada Bałachowicz ogłosił się Naczelnikiem Państwa Białoruskiego. Niestety pod naporem ściągniętych oddziałów bolszewickich bałachowcy musieli się jednak wycofać na terytorium Polski.
Wybrana literatura:
J. Gdański – Kozacy, Rosjanie i Ukraińcy po stronie polskiej w wojnie 1920 r.
M. Wrzosek - Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921
A. Juzwenko - Polska a „biała" Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r
M. Cabanowski - Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz. Zapomniany bohater
Z. Karpus - Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy w Polsce w latach 1918–1924. Z dziejów militarno- politycznych wojny polsko-radzieckiej
S. Szajdak – Polsko-ukraiński sojusz polityczno-wojskowy w 1920 roku
J. Bruski – Petlurowcy
Polska i Ukraina. Sojusz 1920 roku i jego następstwa.
B. Skaradziński – Polskie lata 1919-1920
(1)