W Monachium Francja i Wielka Brytania zgodziły się na przyłączenie do III Rzeszy ziem czeskich zamieszkałych przez większość niemiecką.
Wobec fiaska dotychczasowych rozmów rządu czechosłowackiego z Partią Niemców Sudeckich w połowie sierpnia 1938 roku do negocjacji włączył się prezydent Beneś proponując rozpoczęcie rozmów na temat utworzenia trzech niemieckich okręgów autonomicznych na Śląsku – w rejonach Litomierza, Czeskiej Lipy i Karlowych Warów.
Henlein nie zamierzał ustępować i w rozmowie z Runcimanem określił politykę rządu w Pradze jako „zagrożenie dla pokoju”, a Beneśa nazwał „mistrzem kłamstwa”. Roztaczając przed angielskim wysłannikiem perspektywę wiszącej nad Europą wojny, jako jedyne wyjście z kryzysu przedstawił pełną autonomię dla niemieckich obszarów w Czechosłowacji albo plebiscyt w sprawie ich przynależności państwowej. Jednocześnie – nie chcąc ponosić odpowiedzialności za fiasko dotychczasowych negocjacji - zgodził się na kontynuowanie rozmów.
W trakcie negocjacji z przedstawicielami SdP Beneś podtrzymał swoją zgodę na utworzenie niemieckich okręgów samorządowych, nie zgodził się jednak na natychmiastowe wycofanie sił bezpieczeństwa z Pogranicza. Brytyjczycy uznali te propozycje za grę na czas i postanowili ultimatum Pradze - albo zawrze do 15 września porozumienie z Niemcami albo Londyn narzuci jej swój plan wyjścia z kryzysu.
Hitler trafnie dostrzegł w tej propozycji przejaw słabości Wielkiej Brytanii i polecił Henleinowi rozszerzyć swoje żądania wobec Czechów.
Równocześnie angielski poseł w Pradze Basil Newton przestrzegł Beneśa, iż alternatywą dla ugody z SdP może być jedynie wojna, a rząd brytyjski „zamiast niej wybierze z pewnością program karlsbadzki”.
W tej sytuacji czechosłowacki prezydent gotowy był zaakceptować wszystkie warunki SdP poza przyznaniem poszczególnym grupom etnicznym autonomii personalnej oraz rezerwując dla władz centralnych część uprawnień niezbędnych dla zapewnienia suwerenności i integralności Republiki. Politycy SdP byli zaskoczeni zakresem ustępstw, a jeden z nich w raporcie dla Berlina napisał, iż „w przypadku realizacji postanowień Niemcy uzyskają taką pozycję w państwie, że w przeciągu krótkiego czasu zostanie ono ekonomicznie, intelektualnie, a także dyplomatycznie i militarnie podporządkowane Rzeszy”. Odrzucenie planu Beneśa postawiłoby Niemców w złym świetle, stąd Henlein uznał, iż należy pod jakimkolwiek pretekstem zawiesić rozmowy z rządem.
Pretekst znalazł się bardzo szybko - w dniu 7 września czeski policjant uderzył w Morawskiej Orawie posła SdP Franza Maya, który na czele tłumu szturmował gmach tamtejszego sądu, protestując przeciwko procesowi kilkudziesięciu Niemców aresztowanych w połowie sierpnia pod zarzutem przemytu broni z Rzeszy.
Jakkolwiek władze czeskie natychmiast ukarały wspomnianego policjanta, SdP zawiesiła dalsze rozmowy z rządem, czekając na przemówienie Hitlera na wiecu NSDAP w Norymberdze. Przemówienie to wygłoszone w dniu 12 września 1938 roku, niezwykle napastliwe wobec Czechosłowacji, sprawiło, iż Niemcy sudeccy wylegli masowo na ulice, wznosząc ręce w hitlerowskim pozdrowieniu, skandując „Gebt uns frei!”, wywieszając transparenty „Wir wollen heim ins Reich!” i „Ein Reich, ein Volk, ein Fuhrer” oraz flagi ze swastyką i śpiewając „ Horst Wessel Lied”.
Jednocześnie bojówki niemieckie zaatakowały granatami i bronią palną w kilkudziesięciu miastach Pogranicza czeskie urzędy, posterunki żandarmerii i straży granicznej. W Chlebie tłum zniszczył czeskie i żydowskie sklepy, a interweniujące oddziały żandarmerii powitały strzały z broni maszynowej. Spokój przywrócono dopiero po przybyciu samochodów pancernych. W trakcie walk zginął jeden żandarm i pięciu Niemców. Kilkadziesiąt osób zostało rannych.
Do krwawych starć doszło także w innych miejscowościach, w których w sumie 27 osób (11 Niemców, 13 żołnierzy, żandarmów i celników oraz 5 czeskich cywilów).
W odpowiedzi rząd wprowadził stan wyjątkowy w zamieszkałych przez Niemców powiatach oraz wysłał na Pogranicze dodatkowe jednostki wojska i policji. Henlein zażądał natychmiastowego odwołania stanu wyjątkowego oraz przekazania spraw bezpieczeństwa w ręce lokalnych organów samorządowych, zdominowanych przez Niemców. Równocześnie w rozmowie z brytyjskim dyplomatą podkreślił, iż nie interesuje go już porozumienie oparte na programie karlsbadzkim, żąda teraz zorganizowania plebiscytu w sprawie całkowitego odłączenia Pogranicza od Republiki.
W dniu 15 września 1938 roku Henlein wydał proklamację, w której w imieniu wszystkich Niemców sudeckich zażądał przyłączenia Pogranicza do Rzeszy, powołując się na prawo narodów do samostanowienia. Następnie zbiegł z najbliższymi współpracownikami do Niemiec. W tych warunkach rząd czechosłowacki zakazał działalności SdP oraz podległej jej Ochotniczej Służby Ochronnej na terenie całego kraju.
Ucieczka przywódców SdP wywołała dezorientację w szeregach partii i pozwoliła władzom czeskim zaprowadzić porządek na Pograniczu. Rozstrzygnięcie kryzysu miało jednak zapaść poza władzami w Pradze.
W dniu 15 września 1938 roku brytyjski premier przybył do siedziby Hitlera w Obersalzbergu i wyraził zgodę na przyłączenie do Rzeszy czechosłowackich obszarów z przewagą ludności niemieckiej. Cztery dni później ambasadorowie Francji i Wielkiej Brytanii przedstawili Beneśowi memoranda swych rządów, zawierające żądanie odstąpienia III Rzeszy terenów, na których Niemcy stanowili więcej niż połowę ludności.
Wobec fiaska ww. rebelii na Pograniczy Hitler wydał rozkaz utworzenia z uciekinierów z Czechosłowacji specjalnej bojówki (Sudetendeutsches Freikorps) , których miały atakować czechosłowackie posterunki graniczne i celne. W ten sposób chciał stworzyć zagranicą wrażenie wybuchu niemieckiego powstania przeciwko Republice oraz wzmóc osłabiony opór Niemców sudeckich.
W dniu 22 września Chamberlain ponownie przybył do Hitlera, który oznajmił mu, że nie zamierza respektować „żywotnych interesów czechosłowackich” i oczekuje natychmiastowego wycofania się sił czeskich z Pogranicza
W tej sytuacji państwa zachodnie uznały, iż porozumienie z Hitlerem jest niemożliwe i doradziły rządowi w Pradze podjęcie działań obronnych. Rząd czechosłowacki ogłosił powszechną mobilizację, która została zbojkotowana przez Niemców – jedynie 10% Niemców stawiło się w punktach mobilizacyjnych.
Decyzja ta rozwścieczyła Hitlera, który polecił bojówkom Henleina zintensyfikowanie ataków na czeskie placówki. W trakcie walk zginęło 110 czeskich żołnierzy i żandarmów oraz 32 członków Freikorpsu.
Jednocześnie czescy demonstranci domagający się walki z Niemcami wtargnęli na wewnętrzny dziedziniec praskiego zamku. Do dymisji podał się premier Hodża, a jego następca został gen. Jan Syrovy.
Wkrótce jednak w obawie przed wybuchem wojny państwa zachodnie wycofały swe chwiejne poparcie dla Pragi, ponownie opowiadając się za zaspokojeniem żądań Hitlera kosztem Czechosłowacji.
Ostatecznie na konferencji w Monachium w nocy z 29 na 30 września 1938 roku premierzy Neville Chamberlain oraz Edouard Daladier zgodzili się na przyłączenie do III Rzeszy czechosłowackich terenów zamieszkałych przez Niemców. Władze w Pradze zrezygnowały z samotnej, pozbawionej szans na zwycięstwo wojny z Hitlerem i podporządkowały się dyktatowi mocarstw.
Ogółem Rzesza uzyskała prawie 29 tysięcy km2 terytorium Czech, Moraw i Śląska, zamieszkałych przez ponad 3,5 mln osób, w tym 2800 tysięcy Niemców i ponad 720 tysięcy Czechów. Część Czechów uciekła stamtąd jeszcze przed 30 września , a około 200 tysięcy w późniejszym terminie.
Tym samym Hitler przy pomocy SdP zrealizował plan wydzielenia terenów etnicznie niemieckich z historycznych ziem czeskich i przyłączenia ich do Rzeszy, co stanowiło cel większości Niemców czeskich co najmniej od połowy XIX wieku.
Wybrana literatura:
P. Majewski – Niemcy Sudeccy 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu
Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1945
H. Batowski – Zdrada monachijska
M. Waldenberg – Kwestie narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej: Dzieje, idee
Wobec fiaska dotychczasowych rozmów rządu czechosłowackiego z Partią Niemców Sudeckich w połowie sierpnia 1938 roku do negocjacji włączył się prezydent Beneś proponując rozpoczęcie rozmów na temat utworzenia trzech niemieckich okręgów autonomicznych na Śląsku – w rejonach Litomierza, Czeskiej Lipy i Karlowych Warów.
Henlein nie zamierzał ustępować i w rozmowie z Runcimanem określił politykę rządu w Pradze jako „zagrożenie dla pokoju”, a Beneśa nazwał „mistrzem kłamstwa”. Roztaczając przed angielskim wysłannikiem perspektywę wiszącej nad Europą wojny, jako jedyne wyjście z kryzysu przedstawił pełną autonomię dla niemieckich obszarów w Czechosłowacji albo plebiscyt w sprawie ich przynależności państwowej. Jednocześnie – nie chcąc ponosić odpowiedzialności za fiasko dotychczasowych negocjacji - zgodził się na kontynuowanie rozmów.
W trakcie negocjacji z przedstawicielami SdP Beneś podtrzymał swoją zgodę na utworzenie niemieckich okręgów samorządowych, nie zgodził się jednak na natychmiastowe wycofanie sił bezpieczeństwa z Pogranicza. Brytyjczycy uznali te propozycje za grę na czas i postanowili ultimatum Pradze - albo zawrze do 15 września porozumienie z Niemcami albo Londyn narzuci jej swój plan wyjścia z kryzysu.
Hitler trafnie dostrzegł w tej propozycji przejaw słabości Wielkiej Brytanii i polecił Henleinowi rozszerzyć swoje żądania wobec Czechów.
Równocześnie angielski poseł w Pradze Basil Newton przestrzegł Beneśa, iż alternatywą dla ugody z SdP może być jedynie wojna, a rząd brytyjski „zamiast niej wybierze z pewnością program karlsbadzki”.
W tej sytuacji czechosłowacki prezydent gotowy był zaakceptować wszystkie warunki SdP poza przyznaniem poszczególnym grupom etnicznym autonomii personalnej oraz rezerwując dla władz centralnych część uprawnień niezbędnych dla zapewnienia suwerenności i integralności Republiki. Politycy SdP byli zaskoczeni zakresem ustępstw, a jeden z nich w raporcie dla Berlina napisał, iż „w przypadku realizacji postanowień Niemcy uzyskają taką pozycję w państwie, że w przeciągu krótkiego czasu zostanie ono ekonomicznie, intelektualnie, a także dyplomatycznie i militarnie podporządkowane Rzeszy”. Odrzucenie planu Beneśa postawiłoby Niemców w złym świetle, stąd Henlein uznał, iż należy pod jakimkolwiek pretekstem zawiesić rozmowy z rządem.
Pretekst znalazł się bardzo szybko - w dniu 7 września czeski policjant uderzył w Morawskiej Orawie posła SdP Franza Maya, który na czele tłumu szturmował gmach tamtejszego sądu, protestując przeciwko procesowi kilkudziesięciu Niemców aresztowanych w połowie sierpnia pod zarzutem przemytu broni z Rzeszy.
Jakkolwiek władze czeskie natychmiast ukarały wspomnianego policjanta, SdP zawiesiła dalsze rozmowy z rządem, czekając na przemówienie Hitlera na wiecu NSDAP w Norymberdze. Przemówienie to wygłoszone w dniu 12 września 1938 roku, niezwykle napastliwe wobec Czechosłowacji, sprawiło, iż Niemcy sudeccy wylegli masowo na ulice, wznosząc ręce w hitlerowskim pozdrowieniu, skandując „Gebt uns frei!”, wywieszając transparenty „Wir wollen heim ins Reich!” i „Ein Reich, ein Volk, ein Fuhrer” oraz flagi ze swastyką i śpiewając „ Horst Wessel Lied”.
Jednocześnie bojówki niemieckie zaatakowały granatami i bronią palną w kilkudziesięciu miastach Pogranicza czeskie urzędy, posterunki żandarmerii i straży granicznej. W Chlebie tłum zniszczył czeskie i żydowskie sklepy, a interweniujące oddziały żandarmerii powitały strzały z broni maszynowej. Spokój przywrócono dopiero po przybyciu samochodów pancernych. W trakcie walk zginął jeden żandarm i pięciu Niemców. Kilkadziesiąt osób zostało rannych.
Do krwawych starć doszło także w innych miejscowościach, w których w sumie 27 osób (11 Niemców, 13 żołnierzy, żandarmów i celników oraz 5 czeskich cywilów).
W odpowiedzi rząd wprowadził stan wyjątkowy w zamieszkałych przez Niemców powiatach oraz wysłał na Pogranicze dodatkowe jednostki wojska i policji. Henlein zażądał natychmiastowego odwołania stanu wyjątkowego oraz przekazania spraw bezpieczeństwa w ręce lokalnych organów samorządowych, zdominowanych przez Niemców. Równocześnie w rozmowie z brytyjskim dyplomatą podkreślił, iż nie interesuje go już porozumienie oparte na programie karlsbadzkim, żąda teraz zorganizowania plebiscytu w sprawie całkowitego odłączenia Pogranicza od Republiki.
W dniu 15 września 1938 roku Henlein wydał proklamację, w której w imieniu wszystkich Niemców sudeckich zażądał przyłączenia Pogranicza do Rzeszy, powołując się na prawo narodów do samostanowienia. Następnie zbiegł z najbliższymi współpracownikami do Niemiec. W tych warunkach rząd czechosłowacki zakazał działalności SdP oraz podległej jej Ochotniczej Służby Ochronnej na terenie całego kraju.
Ucieczka przywódców SdP wywołała dezorientację w szeregach partii i pozwoliła władzom czeskim zaprowadzić porządek na Pograniczu. Rozstrzygnięcie kryzysu miało jednak zapaść poza władzami w Pradze.
W dniu 15 września 1938 roku brytyjski premier przybył do siedziby Hitlera w Obersalzbergu i wyraził zgodę na przyłączenie do Rzeszy czechosłowackich obszarów z przewagą ludności niemieckiej. Cztery dni później ambasadorowie Francji i Wielkiej Brytanii przedstawili Beneśowi memoranda swych rządów, zawierające żądanie odstąpienia III Rzeszy terenów, na których Niemcy stanowili więcej niż połowę ludności.
Wobec fiaska ww. rebelii na Pograniczy Hitler wydał rozkaz utworzenia z uciekinierów z Czechosłowacji specjalnej bojówki (Sudetendeutsches Freikorps) , których miały atakować czechosłowackie posterunki graniczne i celne. W ten sposób chciał stworzyć zagranicą wrażenie wybuchu niemieckiego powstania przeciwko Republice oraz wzmóc osłabiony opór Niemców sudeckich.
W dniu 22 września Chamberlain ponownie przybył do Hitlera, który oznajmił mu, że nie zamierza respektować „żywotnych interesów czechosłowackich” i oczekuje natychmiastowego wycofania się sił czeskich z Pogranicza
W tej sytuacji państwa zachodnie uznały, iż porozumienie z Hitlerem jest niemożliwe i doradziły rządowi w Pradze podjęcie działań obronnych. Rząd czechosłowacki ogłosił powszechną mobilizację, która została zbojkotowana przez Niemców – jedynie 10% Niemców stawiło się w punktach mobilizacyjnych.
Decyzja ta rozwścieczyła Hitlera, który polecił bojówkom Henleina zintensyfikowanie ataków na czeskie placówki. W trakcie walk zginęło 110 czeskich żołnierzy i żandarmów oraz 32 członków Freikorpsu.
Jednocześnie czescy demonstranci domagający się walki z Niemcami wtargnęli na wewnętrzny dziedziniec praskiego zamku. Do dymisji podał się premier Hodża, a jego następca został gen. Jan Syrovy.
Wkrótce jednak w obawie przed wybuchem wojny państwa zachodnie wycofały swe chwiejne poparcie dla Pragi, ponownie opowiadając się za zaspokojeniem żądań Hitlera kosztem Czechosłowacji.
Ostatecznie na konferencji w Monachium w nocy z 29 na 30 września 1938 roku premierzy Neville Chamberlain oraz Edouard Daladier zgodzili się na przyłączenie do III Rzeszy czechosłowackich terenów zamieszkałych przez Niemców. Władze w Pradze zrezygnowały z samotnej, pozbawionej szans na zwycięstwo wojny z Hitlerem i podporządkowały się dyktatowi mocarstw.
Ogółem Rzesza uzyskała prawie 29 tysięcy km2 terytorium Czech, Moraw i Śląska, zamieszkałych przez ponad 3,5 mln osób, w tym 2800 tysięcy Niemców i ponad 720 tysięcy Czechów. Część Czechów uciekła stamtąd jeszcze przed 30 września , a około 200 tysięcy w późniejszym terminie.
Tym samym Hitler przy pomocy SdP zrealizował plan wydzielenia terenów etnicznie niemieckich z historycznych ziem czeskich i przyłączenia ich do Rzeszy, co stanowiło cel większości Niemców czeskich co najmniej od połowy XIX wieku.
Wybrana literatura:
P. Majewski – Niemcy Sudeccy 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu
Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918-1945
H. Batowski – Zdrada monachijska
M. Waldenberg – Kwestie narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej: Dzieje, idee
(4)