Admirał Graf von Spee: fatum

W chwili wybuchu I WŚ Wschodnioazjatycka Eskadra Krążowników Kaiserlichemarine dowodzona przez wiceadmirała, hrabiego Maximiliana von Spee (ur.1861) stacjonowała w chińskim porcie Qingdao (Cingtao), znajdującym się na terenie Jiaozhou, kolonii niemieckiej w Chinach. Trzon sił niemieckich stanowiły 2 krążowniki pancerne („Gneisenau” i „Scharnhorst”) oraz 3 lekkie („Dresden”, „Leipzig” i „Nurnberg”).

Wypowiedzenie wojny Niemcom przez Japonię pozbawiło okręty niemieckie bazy – Cingtao zostało oblężone już 2 września, a zdobyte 7 listopada 1914 roku – a siły cesarskiej marynarki japońskiej oraz australijskiej Royal Navy skutecznie blokowały Niemcom możliwość dłuższego operowania na Pacyfiku i obrony tamtejszych terytoriów kolonialnych. Sam von Spee twierdził, że jeden australijski okręt, krążownik liniowy „Australia” jest silniejszy niż cały jego zespół.

W tej sytuacji niemiecki admirał, któremu dowództwo Kaiserlichemarine pozostawiło swobodę decyzji, postanowił podjąć próbę powrotu do Niemiec drogą wokół Przylądka Horn, a potem przebijając się na północ przez Atlantyk. Zdawał sobie jednak sprawę, że był to straceńczy plan o nikłych szansach powodzenia. Jego przeciwnicy również mieli tę świadomość. Ówczesny I Lord Admiralicji, Winston Churchill, powiedział nawet, że von Spee jest jak cięty kwiat w wazonie – pięknie wygląda i pisana mu śmierć. Ale niemiecki dowódca ani myślał rezygnować z walki.

Po rozpoczęciu działań na azjatyckim i pacyficznym teatrze wojny okręty eskadry wyruszyły na rutynowy patrol – ciężkie krążowniki do Ponape na Karolinach – wyznaczając spotkanie całości na jednej z wysp archipelagu Marshalla, Pagan . Stamtąd pozbawiony wiarygodnego obrazu sytuacji von Spee wysłał do Honolulu na Hawajach lekki krążownik „Nurnberg” w celu uzyskania informacji w niemieckim konsulacie. Potem eskadra krótko operowała w rejonie niemieckiego Samoa i na wodach Tahiti, a następnie skierowała się ku wybrzeżom Ameryki Płd.

1 listopada pod Coronelem u wybrzeży Chile von Spee odniósł spektakularne zwycięstwo nad brytyjską eskadrą admirała Christophera Cradocka, zatapiając dwa jego krążownik pancerne. I to był łabędzi śpiew Wschodnioazjatyckiej Eskadry Krążowników... Niemiecki dowódca wiedział o tym doskonale; gdy podczas spotkania z Niemcami zamieszkującymi w Valparaiso wręczono mu bukiet kwiatów dla uczczenia zwycięstwa pod Coronelem powiedział, że doskonale nadadzą się na jego grób.

Po okrążeniu Przylądka Horn 1 grudnia 1914 roku, 8 tego miesiąca okręty niemieckie podeszły pod Port Stanley na Falklandach, chcąc ukoronować swoje zwycięstwo zbombardowaniem znajdującej się tam bazy brytyjskiej. Ale von Spee nie wiedział – bo i skąd miał wiedzieć – że znajduje się tam już silny zespół brytyjski, wysłany przez Admiralicją po porażce pod Coronelem. Jego dowódca, wiceadmirał sir Frederick C. Doveton-Sturdee dysponował 2 krążownikami liniowymi, 3 krążownikami pancernymi, dwoma krążownikami lekkimi, jednym pomocniczym, a dodatkowo osadzonym na mieliźnie niedoszłym uczestnikiem klęski pod Coronelem, starym pancernikiem HMS „Canopus”, odgrywającym rolę baterii artyleryjskiej.

Wynik tej bitwy był druzgocący; uszedł z niej tylko lekki krążownik „Dresden”, który zresztą w 3 miesiące później został osaczony przez Brytyjczyków i zatopiony przez własną załogę u wybrzeży Chile. Z załogi „Scharnhorsta”, z pokładu którego dowodził von Spee, nie uratował się nikt. Z innych okrętów – w sumie tylko 215 marynarzy. Ogółem Niemcy stracili ponad 2200 ludzi. Straty brytyjskie wyniosły 10 zabitych i 19 rannych.

Tak rozpoczynała się Wielka Wojna na morzach i oceanach świata. Zwycięstwo i klęska. Historia dopisała potem nieoczekiwane i przewrotne post scriptum, które rozegrało się niemal dokładnie w dwudziestą piątą rocznicę tego epizodu.

W 1934 roku zwodowano w Wilhelmshaven ciężki krążownik typu Deutschland (okręty tego typu nazywano pancernikami kieszonkowymi), który dla upamiętnienia bohatera Kaiserslichemarine ochrzczono imieniem „Admiral Graf Spee” I dla niego wody Południowego Atlantyku okazały się niełaskawe. Wysłany tam jeszcze przed rozpoczęciem II WŚ, 21 sierpnia 1939 roku z misją korsarską okręt został zatopiony przez własną załogę po bitwie z eskadrą brytyjską u ujścia La Platy 17 grudnia 1939 roku. Jego dowódca, komandor Hans Langsdorff, popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę.

Poniżej:

„Scharnhorst” , okręt flagowy eskadry i wiceadmirał, hrabia Maximilian von Spee

„Admiral Graf Spee" i jego dowódca, komandor Hans Langsdorff