Oficjalny biogram Leona Suszyńskiego ps."P-8" opracowany przez historyka Piotra Łapińskiego. Drukiem ukazał się w Słowniku Biograficznym - "Konspiracja i Opór Społeczny w Polsce 1944 - 1956" (t.III, str.520-524) wydanym przez Instytut Pamięci Narodowej w 2007r. Ponieważ publikacja od kilku lat jest praktycznie niedostępna, to przytaczam całość w oryginalnej wersji, bez uzupełnień i poprawek.
SUSZYŃSKI Leon (1920–1979), pseudonimy: „P–8”, „Litwin”, żołnierz ZWZ–AK–AKO–WiN, żołnierz UBK, sierżant podchorąży (1945), dowódca oddziału partyzanckiego (krypt. „Mars”) Obwodu WiN Sokółka–Białystok (krypt. „Maria”, „Maciejka”, „Marsylia”, „Marta”, „63”, „Maciej”).
Ur. 10 IV 1920r. w Białymstoku jako syn Antoniego i Salomei z d. Sokólskiej.
Absolwent Państwowego Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku. Harcerz. Kontynuował naukę w liceum, do chwili wybuchu wojny ukończył jedną klasę.
Po wybuchu wojny ewakuował się do Grodna, gdzie 20–21 IX 1939 brał udział w obronie miasta, walcząc z oddziałami Armii Czerwonej oraz bolszewicką V kolumną. Uniknął zatrzymania przez Sowietów, powrócił do Białegostoku. Jesienią 1939 rozpoczął pracę na kolei jako konduktor, następnie od kwietnia 1940 podjął pracę w garbarni jako robotnik magazynowy, później zaś jako strażnik.
Działalność niepodległościową rozpoczął w szeregach ZWZ, najprawdopodobniej w maju 1941 (wg innych przekazów już w 1940). W lutym 1942 jako wywiadowca został skierowany przez organizację, za pośrednictwem Arbeitsamtu, do pracy w żandarmerii (I Rewirze Schutzpolizei), w charakterze tłumacza. Równocześnie od lipca 1942 żołnierz grupy dyspozycyjnej inspektora Inspektoratu AK Białystok por./rtm. Franciszka Szabuni „Andrzeja” (dowódca: ppor. Leon Kania vel Tomczak „Rynek”) spełniającej na terenie Obwodu AK Białystok–miasto funkcję komórki likwidacyjnej. W szeregach tzw. egzekutywy brał udział w około 12 akcjach likwidacyjnych konfidentów. Podczas jednej z nich został rozpoznany przez osoby postronne, zagrożony zdekonspirowaniem 25 IV 1943 opuścił Białystok. Początkowo dołączył do OP Obwodu AK Białystok–powiat (dowódca: por. Jan Bielecki „Rawita”). W szeregach oddziału brał udział m.in. w akcjach rozbrajania żandarmerii w Turośni Dolnej oraz Górze (pow. Białystok). W lipcu 1943 za zgodą dowództwa wraz z OP Obwodu AK Sokółka (dowódca: pchor. Czesław Krasowski „Czech”) dołączył do działającego na terenie Puszczy Knyszyńskiej OP KN (od 1 VIII 1943 scalonej z AK) – VIII UBK (dowódca: ppor. Zbigniew Czarnocki „Czarny”), jako celowniczy rkm II plutonu. Od września 1943 w szeregach OP UBK ppor. Jerzego Bielińskiego „Ostrowskiego”. W końcu października 1943 wraz z oddziałami UBK opuścił teren Białostocczyzny przedostając się na Nowogródczyznę. Pełnił wówczas funkcję zastępcy dowódcy pocztu komendanta UBK ppor. Bolesława Piaseckiego „Sablewskiego”. Po reorganizacji oddziałów UBK znalazł się w szeregach III/77 pp AK (dowódca: ppor. Bolesław Piasecki „Sablewski”). Pełnił odtąd funkcję dowódcy 1 drużyny II plutonu 1 kompanii (dowódca: Stanisław Karolkiewicz „Szczęsny”) III/77 pp AK. W szeregach 1/77 pp AK brał udział w walkach przeciwko oddziałom niemieckim, białoruskim, rosyjskim oraz partyzantki sowieckiej. W 1944 ukończył konspiracyjną szkołę podchorążych Okręgu AK Nowogródek. Od lata 1944 dowódca II plutonu 1 kompanii III/77 pp AK. Uczestnik walk o Wilno w ramach operacji „Ostra Brama” w szeregach Zgrupowania „Wschód” (dowódca: por. Stanisław Dedelis „Pal”). Uniknął rozbrojenia przez oddziały Armii Czerwonej, 19 VII 1944 opuścił oddział i przedostał się do Puszczy Rudnickiej. Z kotła sowieckiego okrążenia wydostał się w grupie skupionej wokół byłego komendanta Okręgu AK Nowogródek ppłk. Janusza Szulca vel Szlaskiego „Prawdzica”, „Borsuka”.
Na początku września 1944 powrócił do Białegostoku. 12 IX 1944 zgłosił się do RKU celem wstąpienia do LWP, jednak nie został zmobilizowany (wg innych przekazów został wcielony do 4 zapasowego pp w Białymstoku, skąd zdezerterował po czterech dniach). Zagrożony zatrzymaniem przez organa bezpieczeństwa opuścił Białystok i zaczął się ukrywać. Na początku czerwca 1945 dołączył do zgrupowania partyzanckiego oddziałów AKO Rejonu „F” (krypt. „Piotrków”, dowódca: ppor./por. Hieronim Piotrowski „Jur”), operującego na terenie Puszczy Knyszyńskiej. W szeregach Zgrupowania pełnił funkcję dowódcy III plutonu (krypt. „Słucz”) 2 kompanii (krypt. „Prypeć”, dowódca ppor. Władysław Suproń „Mucha”, „Figas”) 42 pp. Na początku lipca 1945 podczas starcia z pododdziałem WW NKWD na kolonii Mirestki w rejonie Knyszyna został lekko ranny w nogę. Prawdopodobnie latem 1945 objął na krótko stanowisko zastępcy przewodnika samoobrony Obwodu AKO Białystok – powiat. 15 VIII 1945 został awansowany do stopnia sierżanta podchorążego. We wrześniu 1945, po demobilizacji Zgrupowania „Piotrków”, objął dowództwo nad oddziałem samoobrony wywodzącym się z 2/42 pp. Od października 1945, po przekształceniach organizacyjnych, kontynuował działalność niepodległościową w szeregach WiN, dowodząc oddziałem dywersyjnym (krypt. „Mars”) Obwodu WiN Sokółka–Białystok (krypt. „Maria”, „Maciejka”, „Marsylia”, „Marta”, „63”, „Maciej”).
Oddział S. funkcjonował od jesieni 1945 do wiosny 1947 w północnej części powiatu Białystok, na terenie Puszczy Knyszyńskiej. Jego aktywność koncentrowała się na terenie gmin: Knyszyn, Obrubniki, Krypno, Czarna Wieś oraz Wasilków – wchodzących od jesieni 1945 w skład Obwodu WiN Sokółka–Białystok. Oddział liczył ok. 20–25 żołnierzy, podzielonych na trzy sekcje. Ogółem w latach 1945–1947 przez szeregi oddziału przewinęło się blisko 60 żołnierzy. Zgodnie z rozkazami dowództwa nakazującymi ograniczenie działalności zbrojnej do niezbędnego minimum oddział realizował zadania militarne głównie w ramach samoobrony. Działalność zaczepna w zasadzie ograniczała się do zasadzek na szosach wiodących z Białegostoku do Sokółki i Grajewa oraz atakowania i rozbrajania napotkanych patroli MO, pododdziałów LWP, Armii Czerwonej. Oddział wykonywał ponadto akcje dyscyplinujące wymierzone we współpracowników organów bezpieczeństwa oraz lokalne elementy przestępcze. Bliskość Białegostoku pociągała za sobą częste starcia z GO UBP–KBW, które szczególnie nasiliły się od jesieni 1946. Pomimo kilkakrotnego zaskoczenia oddział nie został rozbity, ponosząc jedynie minimalne straty. Długi staż partyzancki oraz doświadczenie S. czyniły oddział trudnym do zwalczania przez organa bezpieczeństwa. Wg charakterystyki sporządzonej przez UBP: „Dobra znajomość dogodnego terenu i zamieszkałej tam ludności pozwoliły, mimo ogromnego wysiłku ze strony władz, przetrwanie i utrzymywanie się w tak długim okresie czasu dość licznej bojówki kadrowej „P–8”, grasującej prawie bezkarnie w okresie 20-tu miesięcy [...]. Jej działalność w tym okresie była wyjątkowo aktywna i bardzo niebezpieczna. Wszelkie próby i zakrojone na szeroką skalę przedsięwzięcia zmierzające do jej likwidacji, nie dawały właściwych rezultatów. W czasie różnorodnych przedsięwzięć i akcji wojskowych dochodziło jedynie do zatrzymania lub fizycznej likwidacji pojedynczych członków bojówki.” Do najważniejszych akcji oddziału należy zaliczyć: opanowanie posterunku MO w Knyszynie (7 I 1946), rozbicie GO UBP–KBW w rejonie Letnik (17 IV 1946) oraz rozbrojenie plutonu ochrony lasów (32 rozbrojonych) w Jurowcach (25 IX 1946). Ogółem oddział zatrzymał i zlikwidował co najmniej dziewięciu funkcjonariuszy UBP. Zarówno w szeregach AKO–WiN oraz wśród okolicznej ludności cywilnej S. cieszył się świetną opinią i dużym autorytetem. Formalnie podporządkowany S. był patrol kpr. Gabriela → Oszczapińskiego „Dzięcioła”, którego pozostałości dowodzone przez kpr. Kazimierza Makarewicza „Smutnego” zostały 1 XI 1946 włączone do oddziału.
15 IV 1947 realizując rozkazy dowództwa S. wraz z 24-osobowym oddziałem ujawnił się przed PUBP w Sokółce, zdając pistolet TT oraz automat PPS, otrzymał zaświadczenie nr 48.577. W końcu kwietnia 1947 opuścił teren Białostocczyzny i wyjechał na Dolny Śląsk. Osiedlił się we Wrocławiu, gdzie podjął pracę w komisji wnioskowej przy Państwowym Urzędzie Ziemskim. Po ukończeniu kursu księgowości od 1 VII 1948 pracował w Izbie Skarbowej, jako rewident skarbowy. Utrzymywał listowny oraz osobisty kontakt z byłymi towarzyszami broni, co dało później asumpt do oskarżeń o kontynuowanie działalności w „nielegalnej organizacji”. Wiosną 1948, w następstwie wpływających donosów informujących o rzekomej współpracy z Gestapo, UBP przystąpił do rozpracowywania osoby S.
Zatrzymany 31 XII 1948 o godz. 16.00 we Wrocławiu przez oficera WUBP w Białymstoku ppor. Janusza Mazeranta pod zarzutem nielegalnego posiadania broni palnej, na podstawie rozkazu zastępcy naczelnika Wydziału III WUBP w Białymstoku por. Adama Chrząstka z 29 XII 1948 (postanowienie o tymczasowym aresztowaniu oraz późniejsze jego przedłużenia: prokurator WPR w Białymstoku kpt. Ludwik Borowski). 24 I 1949 został osadzony w Więzieniu Karno-Śledczym w Białymstoku przy ul. Południowej. Przeszedł śledztwo prowadzone przez Wydział Śledczy WUBP w Białymstoku (postanowienie o wszczęciu śledztwa z 19 II 1949: ppor. Wiktor Laskowski). Przesłuchiwania prowadzili: ppor. Janusz Mazerant, sierż. Józef Doległo, ppor. Wiktor Laskowski oraz ppor. Bolesław Miklaszewski. Prowadzone śledztwo obejmowało dwa wątki, pierwszy dotyczył służby w policji niemieckiej (starano się nawet udowodnić S. pracę w Gestapo), drugi – działalności wymierzonej w reżim komunistyczny. Pomimo usilnych zabiegów UBP nie było w stanie uzyskać dowodów potwierdzających zakładaną tezę o działalności S. w Gestapo. 30 V 1949 postanowieniem oficera śledczego ppor. Miklaszewskiego wątki dotyczące współpracy z okupantem hitlerowskim zostały wyłączone ze śledztwa celem przekazania materiału wg właściwości Prokuraturze SO w Białymstoku (wspomniany zarzut nigdy nie został sformułowany w postaci aktu oskarżenia). Skoncentrowano się zatem na udowodnieniu kontynuacji działalności S. w nielegalnej organizacji, czemu miało służyć utrzymywanie kontaktów z byłymi towarzyszami broni oraz rzekome nielegalne posiadanie broni palnej. Z dostępnych materiałów wynika, iż zarzut nielegalnego posiadania broni został sfabrykowany przez UBP (zdobyta przez oddział broń uznana za zbędną była przekazywana konspiracyjnym strukturom terenowym, tzw. siatce, która nie zdała jej podczas amnestii, czym starano się obciążyć S.). 4 VI 1949 oficer śledczy WUBP chor. Antoni Baran zamknął śledztwo wydając postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej, a 9 VI 1949 sporządził akt oskarżenia zatwierdzony następnie przez naczelnika Wydziału Śledczego WUBP w Białymstoku por. Konstantego Bezpokojewa. Pomimo ujawnienia się S. akt oskarżenia obejmował również czyny objęte uprzednio ustawą o amnestii. 3 VII 1949 prokurator WPR w Białymstoku mjr Ludwik Borowski po zapoznaniu się z aktami sprawy postanowił nie obejmować aktem oskarżenia czynów popełnionych przed 5 II 1947. 5 VII 1949 podprokurator WPR ppor. Mieczysław Welc ponownie wydał postanowienie o zamknięciu śledztwa, sporządzając akt oskarżenia, zatwierdzony 12 VIII 1949 przez mjr Borowskiego. Akt oskarżenia obejmował zarzuty: kontynuowania działalności w WiN, dezercji z LWP, nielegalnego posiadania broni palnej oraz „zamachów” popełnionych po 5 II 1947.
Był sądzony przez WSR w Białymstoku pod przewodnictwem mjr Aleksandra Filiksa. Rozprawy odbyły się 8 IX, 15 X i 25 XI 1949 w siedzibie sądu przy ul. Mickiewicza 37. Oskarżał wiceprokurator WPR w Białymstoku kpt. Jan Szukuć (obecny tylko podczas pierwszej rozprawy), obrońcą z urzędu był adwokat Roman Gabrusiewicz. 25 XI 1949 WSR w Białymstoku, w składzie: przewodniczący mjr Aleksander Filiks, ławnicy strz. Franciszek Hoffmann i strz. Jan Fiedor, ogłosił wyrok wymierzając S. karę łączną 8 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych przez 2 lata, z jednoczesnym zaliczeniem w poczet kary aresztu tymczasowego. Po złożeniu skargi rewizyjnej NSW w Warszawie 24 V 1950 zmienił wyrok WSR w Białymstoku łagodząc orzeczoną karę więzienia do 6 lat więzienia z utratą praw przez 2 lata. Karę odbywał w więzieniach w Białymstoku, Barczewie, Iławie oraz OPW w Potulicach. Wg karty ewidencyjnej więźnia: „Podczas pobytu w więzieniu ideologicznie ze swoją przeszłością nie zerwał [...]. Jest on więźniem skrytym, kłamliwym i dość przebiegłym. Jako były d-ca bandy jest niebezpieczny na wolności jak i dla otoczenia, w związku z czym należy go mieć pod stałą obserwacją i rozpracowaniem agentury”. 15 V 1953 WSR w Białymstoku po zastosowaniu ustawy o amnestii orzekł karę łączną 4 lat więzienia z utratą praw przez 2 lata. Zwolniony z więzienia 30 V 1953.
Powrócił do Wrocławia. Po opuszczeniu więzienia do końca lat siedemdziesiątych inwigilowany przez UBP–SB. Zmarł 5 XII 1979 we Wrocławiu.
6 VII 1992 SW w Białymstoku unieważnił wyrok WSR w Białymstoku oraz postanowienie NSW w Warszawie.
Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
24 III 1948 we Wrocławiu ożenił się z Heleną z d. Drozdowicz, żołnierzem AK–AKO–WiN ps. „Orlica”, sanitariuszką oddziału partyzanckiego S. Mieli córkę Grażynę i syna Kazimierza.
Miał 5 braci: Antoniego, Feliksa, Albina, Zygmunta, Mieczysława i 3 siostry: Helenę, Jadwigę, Stanisławę. Feliks, żołnierz AK i UBK ps. „PRX–11”, zginął 20 IX 1943 pod Stryjówką (pow. Grodno) w walce z żandarmerią niemiecką. Albin i Zygmunt zginęli podczas okupacji hitlerowskiej. Jadwiga wraz z matką Salomeą zostały rozstrzelane przez Niemców we wrześniu 1943 w Grabówce k. Białegostoku.
AIPN Bi, 07/434/1–2, Akta kontrolne śledztwa przeciwko L. Suszyńskiemu;
AIPN Bi, 019/107/1, Charakterystyka nr 87 nielegalnej organizacji p.n. „Wolność i Niezawisłość” (WiN) Komendy Obwodu Białystok–powiat, opr. E. Narkiewicz, Białystok 1984, mps;
AIPN Bi, 045/442, Rejestr kontroli depozytów Wydziału „C” KW MO w Białymstoku za 1946–1951 rok, poz. 91 za 1949 r., k. 247–248;
AIPN Bi, 045/459, Księga kontrolna spraw osób aresztowanych Wydziału „C” KW MO w Białymstoku za lata 1948–49–50, poz. 22 za 1949 r., k. 90–91;
AIPN Bi, 045/462, Terminarz spraw osób aresztowanych Wydziału „C” KW MO w Białymstoku za lata 1948–1949, poz. 22 za 1949 r., k. 114–115;
AIPN Bi, 045/1090, Ewidencja osób skazanych wyrokami prawomocnymi Wydziału Śledczego b. WUBP w Białymstoku za 1949–1950 r., poz. 32, k. 10;
AIPN Bi, 045/2441, Repertorium Wydziału Śledczego WUBP Białystok 1947–1952, poz. 27 za 1949 r., k. 35v–36;
AIPN Bi, 212/2733, WSR w Białymstoku, Sr 434/49, Akta sprawy przeciwko L. Suszyńskiemu;
AIPN Bi, 213/17, Repertorium WSR w Białymstoku za 1949 r., poz. 434, k. 90v;
AUSC Wrocław, sygn. 1185/1948, Odpis skrócony aktu małżeństwa L. Suszyńskiego i H. Drozdowicz;
Biuletyny Dzienne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1949–1950, opr. Ł. Kamiński, Warszawa 2004, s. 21;
Dokumenty i Materiały Archiwum Polski Podziemnej 1939–1945, nr 2, Warszawa 1994, s. 11;
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, t. V Działalność zbrojna WiN, Wrocław 1999, s. 277–334;
Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce ludowej w latach 1944–1956, Warszawa 1964, s. 136 [Lublin 1993, s. 80]
K. Krajewski, Na Ziemi Nowogródzkiej. „Nów” – Nowogródzki Okręg Armii Krajowej, Warszawa 1997, s. 445, 496;
K. Krajewski, Uderzeniowe Bataliony Kadrowe 1942–1944, Warszawa 1993, wg indeksu;
K. Krajewski, T. Łabuszewski, Białostocki Okręg AK–AKO VII 1944–VIII 1945, Warszawa 1997, s. 154, 604;
J. Kułak, Zgrupowanie oddziałów AKO krypt. „Piotrków” (Puszcza Knyszyńska – wiosna–jesień 1945 r.), „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”, 1993, nr 7, s. 56, 62, 71, 86;
Leon Suszyński „P–8”, „WTK. Tygodnik Katolików”, 1980, nr 7, s. 7;
Leon Suszyński, opr. A. Dobroński, „Kurier Poranny. Magazyn”, 2003, nr 44, s. 16;
K. Litwiejko, Sokólsko–Białostocki Obwód Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (październik 1945–15 kwietnia 1947), [w:] Dzieje polskiego podziemia na Białostocczyźnie w latach 1939–1956. Materiały z sesji naukowej 24 kwietnia 1992 r. w Instytucie Studiów Politycznych PAN, red. M. Giżejewska, Toruń 1992, s. 74–75;
H. Majecki, Reakcyjne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie w latach 1944–56, Białystok 1979, s. 83, 86, 106, 134;
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, t. VI cz. 3 Cztery Zarządy Główne WiN przed sądami PRL. Noty biograficzne ważniejszych postaci wymienionych w tomach I–IV, opr. A. Zagórski, Wrocław 2000, s. 678–680;
Z żałobnej karty, „WTK. Tygodnik Katolików”, 1980, nr 9, s. 10;
Znaki zapytania, opr. A. Dobroński, „Kurier Poranny. Magazyn”, 2003, nr 20, s. 16;
Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, opr. G. Wąsowski, L. Żebrowski, Warszawa 1999, s. 94 [II wydanie, s. 132];
W. Żarski–Zajdler, Ruch oporu w latach 1939–1944 na Białostocczyźnie. Referat materiałowy, cz. IV, mps, Warszawa 1966, s. 29 (tu błędne nazwisko), 131.
Piotr Łapiński