W 1921 roku zakończył się pierwszy etap istnienia i działania defensywy politycznej w ramach Policji Państwowej .
Wtedy to minister spraw wewnętrznych Stanisław Downarowicz zakomunikował posłom w Sejmie, że „w pełnym zrozumienia powagi niebezpieczeństwa uznają konieczność zastosowania nadzwyczajnych środków w walce z komunizmem, dania w tym celu specjalnych uprawnień administracji państwowej”.
Z kolei Marian Swolkień w czasie jednego ze zjazdów wojewodów zaznaczył, iż „w 1921 r. nastąpił dopiero zwrot w ustosunkowaniu się władz administracyjnych i sądowych do policji politycznej, wyrażający się we wnioskach zmierzających nie tylko do utrzymania, ale i powiększania aparatu policji politycznej”.
W 1922 roku nastąpiły kolejne zmiany w organizacji ekspozytur i agentur Wydziału IVD. Wobec przesunięcia punktu ciężkości służby defensywnej z urzędów okręgowych na powiatowe komendy Policji Państwowej ekspozytury straciły całkowicie kompetencje egzekutywne, stając się organami zajmującymi się: a) koncentracją materiałów dotyczących stanu bezpieczeństwa w okręgu, b) zbieraniem informacji z zakresu inwigilacji indywidualnej i zbiorowej oraz instruowaniem podwładnych agentur w dziedzinie wywiadów i dochodzeń politycznych, c) kontrolą powiatowych komend Policji Państwowej w zakresie działalności defensywnej oraz szkoleniem wywiadowców.
Po zakończeniu walk w obronie niepodległości państwa sprawą wymagającą szybkiego rozstrzygnięcia stawało się określenie zasad współdziałania pomiędzy cywilnymi i wojskowymi służbami kontrwywiadowczymi. Na przełomie 1920 i 1921 roku nadal duża część zadań z zakresu kontrwywiadu politycznego pozostawała w gestii organów wojskowych sekcji defensywy Oddziału II Sztabu MSWojsk. Funkcje represyjno-wykonawcze także znajdowały się w dyspozycji instytucji wojskowej – żandarmerii.
Na naradzie w dniu 10 grudnia 1920 roku zaproponowano stopniowe przejmowanie kompetencji defensywnych przez Policję Państwową. Mjr Greger z Oddziału VI Sztabu MSWojsk. zwrócił uwagę, że „cywilni obywatele muszą być bronieni przed ingerencją władz wojskowych” i wskazał, iż „oficerowie, nie mając wyrobionego poczucia prawnego, mogą pokrzywdzić obywateli przez aresztowania bez uprzedniego zebrania wystarczającego materiału dowodowego”.
W trakcie kolejnej narady w dniu 8 stycznia 1921 roku doszło do bezpośredniego konfliktu z przedstawicielami defensywy wojskowej, którzy zażądali pozostawienia wojsku całkowitego kierownictwa w sprawach natury politycznej, dotyczących nawet osób cywilnych.
Ostatecznie w marcu 1921 roku zadania z zakresu defensywy politycznej znalazły się w kompetencji organów Policji Państwowej, a kontrwywiad wojskowy wraz z oddziałami żandarmerii (organ wykonawczy) zajęły się „zabezpieczeniem interesów siły zbrojnej Państwa przed wywiadem państw obcych i przed propagandą wywrotową”.
W dniu 23 marca 1921 roku minister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski określił zakres działania w czasie pokoju organów kontrwywiadu i wywiadu wojskowego, co oznaczało przekazanie pewnych kompetencji w zakresie służby informacyjno-defensywnej instytucjom cywilnym (policji i administracji politycznej).
Rok później wydano ściśle tajny okólnik MSW nr 12, ustalający zasady współpracy Oddziału II SG WP z Policją Państwową. Oddział II SG i jego ekspozytury terenowe ograniczyły swoje zainteresowania do spraw ściśle związanych z wojskowością i obronnością państwa. W takich warunkach defensywa policyjna stawała się głównym i podstawowym podmiotem w walce z działalnością antypaństwową na terenie całego kraju, co wymagało zwiększenia stanu kadrowego oraz operacyjnego funduszu dyspozycyjnego tego pionu policji.
W latach 1919-1920 ukształtował się w ogólnym zarysie system służb informacyjnych w Polsce, oparty na podziale na cywilne i wojskowe służby.
Wybrana literatura:
A. Misiuk – Tworzenie się systemu wojskowych służb specjalnych w Polsce w latach 1918-1922
A. Pepłoński - Policja Państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej
Wtedy to minister spraw wewnętrznych Stanisław Downarowicz zakomunikował posłom w Sejmie, że „w pełnym zrozumienia powagi niebezpieczeństwa uznają konieczność zastosowania nadzwyczajnych środków w walce z komunizmem, dania w tym celu specjalnych uprawnień administracji państwowej”.
Z kolei Marian Swolkień w czasie jednego ze zjazdów wojewodów zaznaczył, iż „w 1921 r. nastąpił dopiero zwrot w ustosunkowaniu się władz administracyjnych i sądowych do policji politycznej, wyrażający się we wnioskach zmierzających nie tylko do utrzymania, ale i powiększania aparatu policji politycznej”.
W 1922 roku nastąpiły kolejne zmiany w organizacji ekspozytur i agentur Wydziału IVD. Wobec przesunięcia punktu ciężkości służby defensywnej z urzędów okręgowych na powiatowe komendy Policji Państwowej ekspozytury straciły całkowicie kompetencje egzekutywne, stając się organami zajmującymi się: a) koncentracją materiałów dotyczących stanu bezpieczeństwa w okręgu, b) zbieraniem informacji z zakresu inwigilacji indywidualnej i zbiorowej oraz instruowaniem podwładnych agentur w dziedzinie wywiadów i dochodzeń politycznych, c) kontrolą powiatowych komend Policji Państwowej w zakresie działalności defensywnej oraz szkoleniem wywiadowców.
Po zakończeniu walk w obronie niepodległości państwa sprawą wymagającą szybkiego rozstrzygnięcia stawało się określenie zasad współdziałania pomiędzy cywilnymi i wojskowymi służbami kontrwywiadowczymi. Na przełomie 1920 i 1921 roku nadal duża część zadań z zakresu kontrwywiadu politycznego pozostawała w gestii organów wojskowych sekcji defensywy Oddziału II Sztabu MSWojsk. Funkcje represyjno-wykonawcze także znajdowały się w dyspozycji instytucji wojskowej – żandarmerii.
Na naradzie w dniu 10 grudnia 1920 roku zaproponowano stopniowe przejmowanie kompetencji defensywnych przez Policję Państwową. Mjr Greger z Oddziału VI Sztabu MSWojsk. zwrócił uwagę, że „cywilni obywatele muszą być bronieni przed ingerencją władz wojskowych” i wskazał, iż „oficerowie, nie mając wyrobionego poczucia prawnego, mogą pokrzywdzić obywateli przez aresztowania bez uprzedniego zebrania wystarczającego materiału dowodowego”.
W trakcie kolejnej narady w dniu 8 stycznia 1921 roku doszło do bezpośredniego konfliktu z przedstawicielami defensywy wojskowej, którzy zażądali pozostawienia wojsku całkowitego kierownictwa w sprawach natury politycznej, dotyczących nawet osób cywilnych.
Ostatecznie w marcu 1921 roku zadania z zakresu defensywy politycznej znalazły się w kompetencji organów Policji Państwowej, a kontrwywiad wojskowy wraz z oddziałami żandarmerii (organ wykonawczy) zajęły się „zabezpieczeniem interesów siły zbrojnej Państwa przed wywiadem państw obcych i przed propagandą wywrotową”.
W dniu 23 marca 1921 roku minister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski określił zakres działania w czasie pokoju organów kontrwywiadu i wywiadu wojskowego, co oznaczało przekazanie pewnych kompetencji w zakresie służby informacyjno-defensywnej instytucjom cywilnym (policji i administracji politycznej).
Rok później wydano ściśle tajny okólnik MSW nr 12, ustalający zasady współpracy Oddziału II SG WP z Policją Państwową. Oddział II SG i jego ekspozytury terenowe ograniczyły swoje zainteresowania do spraw ściśle związanych z wojskowością i obronnością państwa. W takich warunkach defensywa policyjna stawała się głównym i podstawowym podmiotem w walce z działalnością antypaństwową na terenie całego kraju, co wymagało zwiększenia stanu kadrowego oraz operacyjnego funduszu dyspozycyjnego tego pionu policji.
W latach 1919-1920 ukształtował się w ogólnym zarysie system służb informacyjnych w Polsce, oparty na podziale na cywilne i wojskowe służby.
Wybrana literatura:
A. Misiuk – Tworzenie się systemu wojskowych służb specjalnych w Polsce w latach 1918-1922
A. Pepłoński - Policja Państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej
(1)