Żywnościowy dyktator (2)

Z inicjatywy Herberta Hoovera odrodzona Polska otrzymała w latach 1919-1920 znaczną pomoc żywnościową i humanitarną.

   Herbert Hoover zaangażował liczny sztab specjalistów do studiowania powojennej sytuacji gospodarczej w Europie.  Planując pomoc dla Europy miał na uwadze także korzyści, jakie osiągną Stany Zjednoczone przez zapewnienie szerokiego zbytu dla amerykańskiej produkcji żywności. Nie mniej ważnym celem było ograniczenie ekspansji komunizmu w Europie. Zaniepokojony możliwością rozszerzania się wpływów komunistycznych w Europie postulował zwiększenie dostaw amerykańskich dla głodującej Europy, co miało powstrzymać rozwój nastrojów rewolucyjnych.

   Gorąco popierał również koncepcję powołania Ligi Narodów, która jego zdaniem miała być nie tylko strażnikiem pokoju światowego, lecz także organem dokonującym zmian w niektórych postanowieniach traktatu wersalskiego. Oceniając postanowienia traktatu wskazywał, iż nie były to „rozwiązania ani idealne, ani ostateczne, lecz niezbędne do zakończenia okrutnej wojny”. Nic więc dziwnego, iż mocno zaangażował się w kampanię popierającą ratyfikację traktatu wersalskiego przez amerykański Kongres i wejście USA do Ligi Narodów.

   Początkowo popierał plany alianckiej interwencji w Rosji Sowieckiej. W listach do prezydenta z jesieni 1918 roku zachęcając go do aktywnego uczestnictwa w „międzynarodowej krucjacie przeciwko komunizmowi”, podkreślał, iż dzięki interwencji militarnej nie tylko obali się rządy komunistów w Rosji, ale zapewni się USA nieograniczone możliwości ekspansji handlowej w Rosji.

   Wkrótce jednak uznał, iż udział Stanów w interwencji doprowadzi do „odbudowy starego porządku w Europie”, a Ameryka stanie się „światowym policjantem”. Jednocześnie doszedł do przekonania, że „bolszewizm można powstrzymać za pomocą żywności”.  

   W trakcie opracowywania planów rekonstrukcji Europy zapoznał się szczegółowo z problematyką odradzającego się państwa polskiego. W rezultacie dyskusji z Ignacym Paderewskim - honorowym przewodniczącym Polskiego Centralnego Komitetu Pomocy w USA,  powołał specjalną komisję do zbadania potrzeb żywnościowych w Polsce. Na jej czele stanął dr Vernon Kellogg z Uniwersytetu Stanforda, a w jej skład wchodzili także William Grove oraz Jan Horodyski jako przedstawiciel strony polskiej.

   Po nawiązaniu kontaktu z rządem Jędrzeja Moraczewskiego Polska Misja Żywnościowa przybyła do Warszawy na początku stycznia 1919 roku. Niezależnie od rozmów dotyczących objęcia Polski amerykańską pomocą żywnościową prowadzono także negocjacje w sprawie nawiązania oficjalnych stosunków dyplomatycznych między Warszawą a Waszyngtonem. Zmiana na stanowisku premiera rządu polskiego i objęcie tej funkcji przez Ignacego Paderewskiego zdecydowanie przyspieszyło te rozmowy, w wyniku których w dniu 22 stycznia 1919 roku Stany Zjednoczone jako jedno z pierwszych państwa nawiązały stosunki dyplomatyczne z Rzeczpospolitą Polską.

   Pierwsze dostawy amerykańskiej żywności i odzieży dotarły do Polski w lutym 1919 roku. Było to jeszcze przed formalną decyzją Kongresu o wyasygnowaniu 100 milionów dolarów na pomoc dla głodującej Europy. Pierwsze dostawy żywności dla Polski finansowane były więc przez Korporację Zbożową oraz Departament Wojny.

   Po utworzeniu w dniu 24 lutego 1919 roku Amerykańskiej Agencji Pomocy Hoover utworzył specjalną komisję do zbadania problemów Polski. Doradcą technicznym rządu polskiego został Alvin Barber, doradcą w sprawach żywnościowych Dana Durand, doradcą handlowym Irvin Shurman, a pomocą dzieciom kierował Maurice Pate.

   Dramatyczna sytuacja głodujących i osieroconych polskich dzieci skłoniła Hoovera do powołania w marcu 1919 roku specjalnej w tym celu organizacji – Biura Pomocy Dzieciom z siedzibą w Paryżu. Na mocy podpisanego z rządem polskim porozumienia powołano Państwowy Komitet Pomocy Dzieciom (PKPD). Pierwsze amerykańskie dostawy dla dzieci w Polsce nadeszły w kwietniu 1919 roku, lecz dopiero po kilku miesiącach akcją objęto znaczną liczbę polskich dzieci i młodzieży. Reorganizacji uległ też PKPD i od sierpnia 1920 roku działał Polsko-Amerykański Komitet Pomocy Dzieciom, którym kierował Maurice Pate. Stworzył on całą sieć magazynów, kuchni i placówek opiekuńczych na terenie Polski. W sumie około 3,5 mln dzieci zostało objętych doraźną pomocą, na co z dobrowolnych składek przeznaczono około 33 milionów dolarów.

   W pierwszym półroczu 1919 roku Amerykańska Agencja Pomocy dostarczyła Polsce żywności i odzieży na sumę około 52 milionów dolarów.  Jednocześnie zakładano, iż po letnich żniwach sytuacja automatycznie ulegnie poprawie i amerykańska pomoc nie będzie już niezbędna.

   Latem 1919 roku Hoover odbył dwutygodniową podróż po krajach Europy Środkowo-Wschodniej, odwiedzając w sierpniu Czechosłowacją, Austrię i Polskę. W czasie pobytu w Polsce (12-17 sierpnia 1919 roku) Hoover spotkał się między innymi z premierem Ignacym Paderewskim oraz Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim. W czasie tych rozmów zaproponował przysłanie amerykańskich ekspertów do zbadania problemów odbudowy gospodarki Polski. W następnych miesiącach pracę tych amerykańskich specjalistów koordynował amerykański poseł w Warszawie i bliski współpracownik Hoovera – Hugh Gibson.

  Na jego cześć w dniu 14 sierpnia zorganizowano wielką paradę dzieci na Polu Mokotowskim. W dniach 15-16 sierpnia przebywał we Lwowie, dokonując inspekcji amerykańskich kuchni, a 17 sierpnia przybył do Krakowa, gdzie uczestniczył w wielkim mityngu przy Kopcu Kościuszki.

   Jego wizyta była szeroko i bardzo życzliwie komentowana w prasie polskiej. Podkreślano jego osobiste zasługi w odbudowie Polski oraz pomoc żywnościową dla ludności polskiej. Wyrażano też nadzieję na dalszą pomoc USA choć Hoover zapowiedział jej zakończenie,  wskazując, że Polska musi własnymi siłami przezwyciężyć dalsze trudności gospodarcze.

   W późniejszych wypowiedziach odnosił się spraw polskich z dużą sympatią, zwracając uwagę na niebezpieczeństwo niemieckiego militaryzmu, będącego nadal zagrożeniem dla Polski i jej granic. To z kolei zmuszało Polskę do utrzymywania znacznej liczby żołnierzy, co pogłębiało kryzys ekonomiczny kraju. Apelował więc o finansowe poparcie Stanów Zjednoczonych dla Polski oraz kontynuowanie dostaw żywności  i surowców, co miało zagwarantować stabilizację sytuacji gospodarczej kraju.

   Hoover na każdym kroku podkreślał wielką rolę Ignacego Paderewskiego w odbudowie Polski, wskazując trochę na wyrost, iż „Paderewski zaszczepił Polsce Amerykę, amerykańskie ideały, zdolności administracyjne i zmysł organizatorski”.
 
   Po dymisji Paderewskiego w listopadzie 1919 roku doszło do pewnego rozluźnienia związków polsko-amerykańskich. Poselstwo amerykańskie w Warszawie straciło też część swoich wpływów w Polsce, o czym ze smutkiem informował Departament Stanu poseł Gibson.

   W czasie wojny 1920 roku Polonia amerykańska wielokrotnie apelowała do Hoovera o zwiększenie pomocy dla walczącej z bolszewikami Polski.  Hoover zorganizował pomoc, jednak nigdy nie osiągnęła ona skali z pierwszego półrocza 1919 roku. Przeważająca część tej pomocy przeznaczona była na dożywianie polskich dzieci. To wsparcie amerykańskie w 1920 roku sprawiło, iż niektórzy narodowi publicyści uznali, iż „Hoover w nie mniejszym stopniu niż generał Maxime Weygand przyczynił się do zwycięstwa militarnego Polski”.

   Po powrocie z Europy do USA jeszcze bardziej upewnił się w przekonaniu o wyjątkowości amerykańskiego systemu, jego moralnej, politycznej i gospodarczej przewagi nad systemem europejskim. Propagował więc stopniową „amerykanizację” Europy, czemu służyły odczyty, spotkania i pokazy filmowe organizowane w europejskich krajach przez AAP.

   Dzięki kilkuletniemu zaangażowaniu w pomoc dla Europy Hoover stał się jednym z najlepiej zorientowanych w sytuacji europejskiej Amerykanów, co automatycznie dawało mu określoną pozycję w sferach politycznych USA. Stał się również jedną z najpopularniejszych postaci w Stanach. Coraz częściej zabierał głos w sprawach publicznych, a jego opinie i uwagi były szeroko komentowane w amerykańskiej prasie.

   To zaś sprawiło, iż postanowił zaangażować się w działalność polityczną, zgłaszając w 1920 roku swoją kandydaturę w wyborach prezydenckich z ramienia partii republikańskiej. Następnie został członkiem nowej administracji amerykańskiej. To jednak temat na osobny esej.
 
Wybrana literatura:
 
H. Parafianowicz – Zapomniany prezydent. Biografia polityczna Herberta Clarka Hoovera
H. Hoover – The Memoirs
P. Jenkins -  Historia Stanów Zjednoczonych
J. Pajewski - Pierwsza wojna światowa 1914–1918


ilustracja z:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/HerbertClarkHoover.jpg
Hun