Powstanie Warszawskie. Z punktu widzenia życia...

I w tym miejscu przechodzę dopiero do sedna, czyli odpowiedzi na najgłupsze moim zdaniem pytanie dotyczące Powstania Warszawskiego, jakie się ostatnio pojawiło, a które przeczytałem w gazecie, sami wiecie której. Pytanie brzmiało: Do czego jest nam dziś potrzebna ta legenda, skoro tyle już wiadomo o politycznym tle powstania? Ja mógłbym teraz wykpić to pytanie tanim kosztem, bo to jest łatwy łup, ale tu nie pytanie jest ważne, lecz odpowiedź, więc muszę na poważnie.

Do czego nam jest potrzebna w szkole taka lektura , jak na przykład „Dżuma” Alberta Camusa? Co kogo obchodzi, że w Oranie kilkadziesiąt lat temu zabijała dżuma? Co z tego, że Camus wielkim pisarzem był, przecież było i jest wielkich pisarzy na pęczki, tak jak wielkich piłkarzy? Otóż jest potrzebna, bo lektury muszą czytać dzieciaki, z których potem wyrastają nie tylko piłkarze i celebryci, lecz także lekarze i nauczyciele, chociaż to się wydaje nieprawdopodobne, kiedy patrzymy na zainteresowania naszych dzieci i wnuków.

I te dzieci przeczytają tam między innymi takie zdanie doktora Rieux, że w czasie tej epidemii dżumy obchodzi go tylko, żeby pozostać człowiekiem. I dlatego usiłuje leczyć tych zadżumionych, chociaż padają jak muchy i każdy wysiłek wydaje się być próżny, gdy śmierć czyha, zaś własna niemoc przytłacza. A jednak robi wszystko co może, gdyż ma przeczucie, że tylko w ten sposób w tej sytuacji może uratować własne człowieczeństwo. Nawet jeśli to będzie go kosztowało życie. I jest nadzieja, że te dzieci to zapamiętają i już nigdy nie przyjdzie im łatwo, bez refleksji zrezygnować z człowieczeństwa z obawy o własne życie. I niektóre z tych dzieciaków, gdy dorosną, nie zrezygnują i uratują ludzkość. Wiem, jak to egzaltowanie brzmi, ale inaczej nie potrafię tego wyrazić. Dlatego „Dżuma” Camusa jest lekturą w szkole, żeby ludziom nie było łatwo zrezygnować ze swojego człowieczeństwa.

A w 1944 roku Niemcy w Warszawie to była dżuma. I to jest powód, dla którego legenda Powstania Warszawskiego jest nam potrzebna. Żebyśmy się mogli odnieść do kogoś w chwili próby. Bo to jest faktyczny powód (oprócz kwestii polityczno-historycznych), dla którego Powstanie wywołuje dzisiaj takie zawzięte spory. Bo ciągle zadajemy sobie pytanie, czy będzie nas na to stać - żeby zachować swoje człowieczeństwo, poświęcając życie? A poprzeczkę w tym względzie unieśli nam bardzo wysoko właśnie powstańcy warszawscy. I nie będziemy mieli innego wyjścia w chwili próby, jeśli taka nadejdzie, jak tylko spróbować postawić się na ich miejscu - chłopców i dziewczyn przedwojennych.

Nie ma innej możliwości. Ja nie wiem, czy bym sprostał wyzwaniu człowieczeństwa, gdy wokół pewna śmierć i zniszczenie. Mogę mieć jedynie pewność, że pragnę stanąć na wysokości tego zadania, jak stanął profesor Kieżun w swoim czasie; że chciałbym w takiej sytuacji uratować człowieka w sobie. Nie mam natomiast aż takiej pychy w sobie, żeby kogokolwiek pouczać, jak ma się zachować w sytuacji ekstremalnej, gdy na szali jest życie. Ale kiedy słyszę te głosy, tę niezbitą i nie cierpiącą wątpliwości pewność, że Powstanie Warszawskie to katastrofa narodowa, że trzeba było siedzieć cicho, dać się wyszaleć dżumie i czekać na lepsze czasy, to mam wrażenie, że w tych głosach też jest pewność. Pewność, że nie sprostają, że uciekną od tego człowieka w sobie, który przecież siedzi w każdym z nas.

Niby ludzka rzecz, jednak różnica jest fundamentalna. Można bowiem się bać, odczuwać strach i nawet stchórzyć. Ale zakładać z góry, że się stchórzy, deklarować zawczasu, że ucieknie się od człowieczeństwa, to już nie jest zwykłe tchórzostwo. Z punktu widzenia ludzkiego życia to jest nieludzkie. Dlatego rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego to nie jest łatwe święto. Powiem więcej, to nie jest święto do świętowania, to jest święto raczej do pamiętania. I do stawiania się na ich miejscu - chłopców i dziewczyn przedwojennych.