Cywilizacje prekolumbijskie Ameryki Środkowej

Ludzie to najbardziej okrutne stworzenia na naszej planecie. Nic zatem dziwnego, że ciągu tysiącleci swojej historii tworzyli okrutne i brutalne cywilizacje karmiące się krwią niewinnych ofiar. Różniła je skala oraz sposoby zadawania cierpień i pozbawiania życia. Agresywne ludy żyły praktycznie na każdej szerokości geograficznej. I choć trudno w to uwierzyć, ślady plemion uprawiających kanibalizm i składających ofiary z ludzi odnaleziono także w Polsce, na części terenów niegdysiejszego występowania kultury łużyckiej. Dobrze znane jest okrucieństwo Mongołów, którzy budzili trwogę w całej Europie. Potrafili na torturach zmusić nawet jeńca do zjedzenia własnego ciała. Jednak niewiele ustępowali im Asyryjczycy. Do okrucieństwa posuwali się także przecież  starożytni Rzymianie, których kulturę uważa się wszak za wyjątkowo wysoko rozwiniętą. W powszechnym odbiorze jednak, na szczyty okrucieństwa wspięły się dawne cywilizacje środkowej i południowej Ameryki, tzw. cywilizacje prekolumbijskie, a wśród nich najbardziej znani Aztekowie, Majowie i Inkowie. Jest w tym bardzo dużo prawdy, ale nie należy wszystkich tych kultur traktować jednakowo.

Cywilizacje prekolumbijskie, a więc sprzed odkryć Kolumba, to te trzy najbardziej znane, ale również i inne, takie jak Olmekowie, Toltekowie, Zapotekowie, Chavinowie, Mocheinowie. Zajmowali tereny dzisiejszego Meksyku, Gwatemali, Hondurasu, a w Ameryce Południowej: Peru, Chile, Boliwii, Ekwadoru, Kolumbii. Stworzyli kulturę niezwykle bogatą, tajemniczą, trudną dla nas do pojęcia i pełną kontrastów. Nie każda z wyżej wymienionych pozostawiła materiały piśmienne czy przedmioty materialne, których rola, geneza i cel wytworzenia są do końca jasne, dlatego badacze do dziś czasem nie mają jednolitego zdania na ich temat.


Nie budzi dziś żadnych wątpliwości, że najbardziej brutalną cywilizacją, jaka wykształciła się w Ameryce Środkowej, a może i najbardziej okrutną i krwawą w historii całego świata, byli Aztekowie. Świadczy o tym nie tylko wyjątkowe okrucieństwo, z wyrywaniem żywcem serca ofierze i obdzieraniem ze skóry włącznie, ale przede wszystkim masowość składanych ofiar z ludzi. Aztekowie przejęli znane już wcześniej obyczaje, ale faktem jest, że rozwinęli je i doprowadzili do zupełnie niespotykanej skali. Dziś taką skalę mordów nazwalibyśmy ludobójstwem. Ludzie nie byli zabijani w ofierze azteckim bóstwom tylko w czasie plemiennych świąt lub z wyjątkowych okazji. Najbardziej okrutna z religii wymagała bowiem nieustannych ofiar. Nie sposób obliczyć, ile istnień ludzkich pochłonęła, ale szacuje się, że rocznie mogło tracić życie dla zaspokojenia apetytu bóstw nawet 50 tysięcy osób. Aztekowie wierzyli, że są odpowiedzialni za cały kosmos i że jeśli nie dostarczą bogom dostatecznej ilości ludzkiej krwi, nastąpi koniec świata. Dlatego codziennie w świątyniach azteckich miast urządzano rytualne, krwawe rzezie, a ciała ofiar palono na stosach pachnących kadzidłem. Rytuały te przybierały nierzadko przerażające rozmiary. Na przykład z okazji poświęcenia Wielkiej Świątyni Huitzilopochtli zamordowano prawdopodobnie około 20 tys. ludzi. Ofiarami w pierwszej kolejności byli jeńcy i to był główny powód prowadzenia przez Azteków ciągłych wojen, jako sposobu na zdobywanie kolejnych ofiar. Ale, co może dziwić, na kamieniu ofiarnym kończyli swoje życie także ochotnicy. Wierzyli, że to poświęcenie otworzy im natychmiast drogę do azteckiego raju.  Czyż dzisiejszy islam, choć całkiem nie związany z Aztekami, nie jest godnym spadkobiercą tych tradycji?
Ostateczny kres imperium Azteków położył Hernando Cortez (Hernán Cortés de Monroy Pizarro Altamirano, marqués del Valle de Oaxaca) wraz ze swoim oddziałem ok. 550 żołnierzy.
Na gruzach Tenochtitlanu, stolicy imperium Azteków,  Hiszpanie zbudowali miasto Meksyk.

Aztekowie jednak, to późniejsze czasy. Pierwszą wysoko rozwiniętą kulturę Meksyku, datowaną na okres XIV-III w. p Ch. stworzył lud Olmeków. To oni właśnie stworzyli podstawy, na których opierały się także kolejne, następujące po nich cywilizacje:  teokratyczny ustrój, obrzędy religijne, pismo hieroglificzne, kalendarz słoneczny, budowę dużych miast oraz monumentalną architekturę i rzeźbę. Może kojarzycie wielkie kamienne głowy olmeckie o negroidalnych rysach twarzy? O Olmekach wiadomo stosunkowo mało, ale nic nie wskazuje na to, by składali ofiary z ludzi, choć jest prawdopodobne, że to oni właśnie wynaleźli specyficzne reguły gry w piłkę, według których przegrana drużyna traciła życie, co z pewnością gwarantowało, ze mecze nie były „ustawiane”, a zawodnicy dawali z siebie wszystko. Ich kultura zanikła ostatecznie na około 400 lat przed naszą erą.
 
W tym czasie rozwijała się już kultura Majów, która jednak nie była jeszcze tak wspaniała jak w pierwszych wiekach naszej już ery. Nie była też krwiożercza, przynajmniej do pewnego czasu. Lud Majów był za to z cała pewnością…  nietuzinkowy. Majowie byli początkowo ludem stosunkowo łagodnym. Uprawiali rolę, nie polowali, prowadzili niewiele wojen, nie próbowali podbijać innych plemion. Nie składali też krwawych ofiar z ludzi. No, może z pewnym wyjątkiem –  w czasie suszy wrzucali dziewice do głębokiej studni w Chichen-Itza, by przywołać deszcz. Natomiast nie wydzierali serc  jeńcom i nie obdzierali ich ze skóry, jak to mieli we zwyczaju  Aztekowie. Jedynym krwawym rytuałom poddawali się ich królowie-kapłani, którzy w czasie obrzędów kaleczyli własne usta cierniami, a penisy kolcami płaszczki. Ich królewska krew, według wierzeń, miała moc sprowadzania opiekuńczych duchów przodków.

Majowie stworzyli tak wysoką kulturę, że nazywa się ich czasem mianem Greków Nowego Świata.
Znali pismo ideograficzne, budowali monumentalne zespoły architektoniczne, złożone ze świątyń na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę, robili ozdoby ze stiuku, wytwarzali polichromowaną ceramikę i piękne wyroby złotnicze, rozwinęli dwudziestkowy system zapisu matematycznego, posługiwali się niezwykle precyzyjnymi systemami rachuby czasu i fascynowali astronomią, prowadząc obserwacje astronomiczne.
W okresie największego rozkwitu stworzyli aż 50 wielkich miast-państw. Przełomem w dziejach tego ludu była inwazja z wyżyn Meksyku, do której doszło na przełomie 377 i 378 r. Czyja inwazja i co ona spowodowała? O tym za chwilę.

Na terenie dzisiejszego Meksyku, oddalone o ok. 1000 km na północny zachód od Nakum, leżą ruiny olbrzymiego Teotihuacán. Do dziś nie wiadomo, jaki lud zbudował na przełomie dwóch er to ogromne miasto, ani jakim językiem w nim mówiono. Między 200 a 600 r. żadne miasto Majów nie mogło równać się pod względem wielkości z tym miastem, w którym mieszkało powyżej 100 tys. ludzi, a piramidy miały ponad 50 m wysokości. Teotihuacán było wówczas militarną potęgą. Charakterystyczną cechą kultury Teotihuacán było składanie bogom ofiar z ludzi i zwierząt.
Na przełomie IV i V w. warstwy uprzywilejowane Majów zaczynają nagle ubierać się w typowe dla wojowników z Teotihuacán ubrania z piór, zaczynają także składać ofiary z ludzi. Jest to ewidentny wpływ kultury Teotihuacán. Najnowsze badania wykazują, że w 377/378 r. związany z Teotihuacán wojownik lub władca o imieniu Siyah K`ak`, czyli „Ten, który niesie ogień”, dokonał podboju kilku znaczących miast Majów, obalił króla Tikal i  osadził nowego władcę. Wydarzenia te doprowadziły do zmian dynastycznych i ustalenia nowego ładu oraz obyczajów.
Drugim przełomem, który zapoczątkował powolny rozkład i w końcu zagładę cywilizacji Majów, przypieczętowaną ostatecznie dopiero podbojem hiszpańskim w XVI w., był okres długotrwałej suszy na Jukatanie w latach 800-1000. Część ludu Majów wymarła wtedy z głodu, część zaczęła migrować, przez co podupadały miasta. Tę sytuację wykorzystało pewne wojownicze plemię, spychając Majów w większości na samą północ Jukatanu, gdzie do dziś żyją ich przodkowie. Przy okazji, zajmując kolejno ważne miasta Majów, w tym samo Chichen Itza, przyswajając stopniowo ich kulturę i sztukę i częściowo integrując z tymi z nich, którzy pozostali na miejscu, a zarazem wprowadzając własne krwawe obrzędy, popsuło opinię także samym Majom.
 
Mowa jest o Toltekach, którzy utworzyli państwo o charakterze militarnym i jako pierwsi na tym terenie zaczęli wyrywać jeńcom serca. Dominowali na całym obszarze Ameryki Środkowej w wiekach X - XI. Schedę po nich, wraz z  najgorszymi obyczajami,  przejęli Aztekowie, którzy przybyli na Jukatan dopiero w XII wieku. Nie mieli zbyt dobrych stosunków z sąsiednimi plemionami, dla których reprezentowali ludy barbarzyńskie. Uchodzili za niezwykle krwiożerczy lud, mimo iż ofiary z ludzi nie były obce również innym ludom Doliny Meksyku. Aztekowie w końcu założyli tam miasto Tenochtitlan (dzisiejsze miasto Meksyk), według tradycji w roku 1324. I rozpoczęli rozbudowę swojego imperium.

Krwawa historia Ameryki Środkowej nie jest wyjątkiem w tamtych rejonach świata. Podobnie okrutne cywilizacje wykształciły się także w Ameryce Południowej - głównie na górskich obszarach Andów.  Pozostawiły po sobie trwałe, imponujące  kamienne budownictwo: miasta, świątynie, pałace i twierdze. Najpowszechniej znana z tych kultur jest cywilizacja Inków.
Ale o historii Ameryki Południowej i kulturach rozwijających się w Andach, napiszę  dopiero w kolejnej notce.