W końcu XIX wieku Rosja doprowadziła do pełnej unifikacji Finlandii z resztą Imperium.
 
            Następca Aleksandra III, jego syn Mikołaj II, kontynuował politykę ojca unifikacji Finlandii z resztą Imperium Rosyjskiego. W 1899 roku generał-gubernatorem został, znany z reakcyjnych i wielkorosyjskich przekonań, Nikołaja Bobrikowa, którego zadaniem była ostateczna likwidacja armii Wielkiego Księstwa, wprowadzenie języka rosyjskiego, jako urzędowego w pracy administracji oraz ograniczenie uprawnień Senatu i Zgromadzenia Państwowego., które stało się jedynie organem doradczym, działającym w ramach porządku prawnego imperium rosyjskiego.
 
            W lutym 1899 roku Mikołaj II ogłosił manifest, w którym określono nowe, znacznie uszczuplone, kompetencje instytucji Wielkiego Księstwa. Na jego mocy Wielkie Księstwo stało się integralną częścią Imperium, a cesarz uzyskiwał nieograniczone prawo do podejmowania wszelkich decyzji dotyczących Finlandii. Należy zgodzić się ze Stanisławem Posnerem, iż manifest lutowy „jednym pociągnięciem przekreślił całą konstytucję finlandzką”.
 
            Manifest lutowy został odebrany przez mieszkańców Wielkiego Księstwa Finlandii, jako złamanie przysięgi, złożonej w 1809 roku przez pradziadka stryjecznego Mikołaja II - Aleksandra I. Parlament fiński przyjął uchwałę o jego nielegalności, przeciwko manifestowi zebrano pół miliona podpisów i wystosowano tzw. adres obywatelski do cesarza, ale Mikołaj II odmówił przyjęcia przedstawicieli Wielkiego Księstwa. Manifest doprowadził do mobilizacji Finów.
 
             Po likwidacji armii fińskiej wprowadzono w niej język rosyjski oraz dopuszczono oficerów rosyjskich do szkolenia fińskich rekrutów.
 
           Kolejnym przejawem integracji Wielkiego Księstwa z resztą Imperium Rosyjskiego był manifest z czerwca 1900 roku, wprowadzający język rosyjski jako urzędowy w fińskich instytucjach. Senat Wielkiego Księstwa w geście oporu przeciwko tym posunięciom odmówił opublikowania tekstu tego manifestu.
 
          Ograniczono także prawo zgromadzeń, w myśl nowych przepisów zezwolenie na zorganizowanie zgromadzenia publicznego przez osoby prywatne lub stowarzyszenia mógł wydać jedynie generał-gubernator, który mógł jego odmówić, jeśli zgromadzenie mogło – jego zdaniem - naruszyć porządek społeczny lub bezpieczeństwo.

           Z uwagi na opór przeciwko tym zmianom Rosjanie w Wielkim Księstwie wprowadzili stan wyjątkowy, jednak sądy odmawiały skazywania urzędników, którzy sabotowali wykonywanie poleceń władz rosyjskich. Dodatkowo Sąd Najwyższy w Turku zezwolił stolicy Wielkiego Księstwa na skierowanie powództwa przeciwko dowódcy kozackiemu, odpowiedzialnemu za brutalne rozpędzanie manifestacji na ulicach Helsinek. W odpowiedzi na te sądowe nieposłuszeństwa, w 1903 roku przyznano generał-gubernatorowi kompetencje dyktatora.
 
           Konsekwencje tych posunięć rusyfikacyjno-integracyjnych okazały się odwrotne od zamierzonych przez władze rosyjskie. W Wielkim Księstwie nastąpił wzrost nastrojów antyrosyjskich, a elity Wielkiego Księstwa coraz bardziej uświadamiały sobie jego odrębność pod względem administracyjnym, politycznym i kulturowym od reszty Cesarstwa. Wtedy też pojawiło się zainteresowanie stolic zachodnioeuropejskich problematyką fińską.
 
            Po wybuchu rewolucji w 1905 roku na terenie Finlandii na przełomie października i listopada rozpoczął się wielki strajk powszechny, który początkowo miał charakter narodowy. W tym samym czasie wśród elit politycznych Finlandii zwyciężył pogląd o konieczności powołania nowoczesnej instytucji przedstawicielskiej w miejsce dotychczasowej, anachronicznej reprezentacji stanów. O ile środowisko fińskich konstytucjonalistów opowiadało się za rozwiązaniem prawnym, mającym doprowadzić do ustanowienia nowego Zgromadzenia Państwowego, to ugrupowania lewicowe opowiadały się za powołaniem rewolucyjnego zgromadzenia narodowego, które uchwaliłoby nową konstytucję. Ostatecznie przy poparciu nowego generał-gubernatora, zrealizowano koncepcje konstytucjonalistów.
 
             Na początku listopada 1905 roku Mikołaj II wydał manifest „O krokach zmierzających do przywrócenia porządku prawnego w Finlandii”, na mocy którego został zawieszony manifest lutowy oraz wszystkie wydane po nim dekrety, w tym ustawa o obowiązku służby wojskowej. W manifeście określono nowy porządek obrad Zgromadzenia Państwowego z uwzględnieniem powszechnego prawa wyborczego.
 
            Ostatecznie w lipcu 1906 roku powołano w miejsce stanowego Zgromadzenia Państwowego, jednoizbowy parlament zwany Eduskuntą, do którego wybory miały być równe i powszechne. Prawa wyborcze po raz pierwszy w Europie i drugi na świecie (w 1899 roku w Nowej Zelandii) uzyskały kobiety. Parlament uzyskał kontrolę nad wykonaniem budżetu Wielkiego Księstwa. Pozostawiono bez zmian odpowiedzialność Senatu przed imperatorem.
 
            Po raz pierwszy Eduskunta została wybrana w 1907 roku. Na jednym z pierwszych posiedzeń uchwalono prawo parlamentu do pociągania ministrów do odpowiedzialności w razie wydania rozporządzeń naruszających przepisy prawa. Opracowano także projekt powołania Sądu Wyższego, do którego kompetencji należało prowadzenie procesów sądowych przeciwko ministrom, oskarżonym o działalność niezgodną z prawem.
 
           W 1907 roku ustanowiono przy rosyjskiej Radzie Państwa specjalną komisję do spraw Finlandii, która nadzorowała działalność generał-gubernatora oraz sekretarza stanu do spraw fińskich.
 
          W 1908 roku podczas przemówienia w Dumie Państwowej premier Stołypin zapowiedział podporządkowanie Wielkiego Księstwa ustawodawstwu ogólnopaństwowemu. Zdaniem rosyjskiego premiera należało ustalić sferę praw, które powinny podlegać kompetencjom władz Cesarstwa i zostać wyłączone spod jurysdykcji sejmu Wielkiego Księstwa.
 
            W odpowiedzi na te zamiary grupa fińskich senatorów-konstytucjonalistów złożyła rezygnacje, a w ślad za nimi poszedł cały departament prawny Senatu. W tej sytuacji Rosjanie rozważali likwidację Senatu i przekazanie jego kompetencji  generał-gubernatorowi. Ostatecznie kryzys rozwiązano mianując senatorami oficerów fińskich, którzy odbyli służbę wojskową w cesarstwie. Finowie zaczęli mówić o nim jako o „Senacie Admiralskim” lub „Senatem pod Szablą”. Oficerski Senat obradował w języku rosyjskim.
 
            W ustawie z czerwca 1910 roku określono zakres ustaw ogólnopaństwowych, które miały obowiązywać na terenie Wielkiego Księstwa. Dotyczyły one takich problemów jak odrębna administracja fińska, prawa Rosjan mieszkających w Wielkim Księstwie, status języka rosyjskiego czy też zagadnienia związane z wojskiem.
 
            Po wybuchu rewolucji lutowej w Imperium Rosyjskim, aresztowano generał-gubernatora oraz przewodniczącego Senatu. Senat zmienił nazwę na Senat Finlandii oraz zgłosił wniosek o przejęciu kompetencji najwyższej władzy przez Eduskuntę. Nowy koalicyjny dwunastoosobowy Senat został mianowany przez Rząd Tymczasowy. Połowę jego składu stanowili socjaldemokraci, a drugą przedstawiciele partii mieszczańskich.
 
            Historia Finlandii w XIX wieku ukazuje, iż nawet niezwykle lojalny wobec Rosji naród nie mógł być pewny swoich praw. Władze w Petersburgu od czasów Aleksandra III rozpoczęły proces pełnej unifikacji kraju z resztą Imperium, likwidując autonomię Wielkiego Księstwa.
 
 
Wybrana literatura:
 
B. Szordykowska, - Finlandia w polityce caratu w latach 1899-1914. Problemy rusyfikacji i unifikacji,
O. Jussila, S. Hentilä, J. Nevakivi, - Historia polityczna Finlandii 1809 – 1999
M. Klige - Fińska tradycja. Eseje o strukturach i tożsamościach Północy
E. Czapiewski - Polska i Finlandia w Imperium Rosyjskim: różne drogi do niepodległości w XIX i na początku XX wieku