Wsparcie ze wschodu (2)

W 1920 roku po stronie polskiej walczyło szereg jednostek ukraińskich.

      Po klęsce wojsk Ukraińskiej Republiki Ludowej w walkach z bolszewikami oraz rosyjską armią gen. Denikina nastąpił upadek Dyrektoriatu, a główny ataman Semen Petlura w grudniu 1919 roku przybył do Warszawy, gdzie rozpoczął rozmowy z przedstawicielami Józefa Piłsudskiego. W ich wyniku w kwietniu 1920 roku została podpisana polsko-ukraińska umowa polityczna oraz konwencja wojskowa.

     Na mocy umowy, podpisanej w Belwederze w nocy z 21 na 22 kwietnia przez Jana Dąbskiego i Andryja Liwyćkiego, Polska uznawała prawa Ukrainy do niepodległości oraz rząd URL na czele z atamanem Petlurą. Strona polska zobowiązała się także wyzwolić obszary ukraińskie na zachód od Dniepru i przekazać je stronie ukraińskiej. Z kolei Ukraina zrzekała się ziem położonych na zachód od Zbrucza i Horynia.

    Zgodnie z tajną polsko-ukraińską konwencją wojskową podpisaną ze strony polskiej przez mjr. Walerego Sławka i kpt. Władysława Jędrzejewicza oraz ze strony ukraińskiej przez gen. Sinklera i ppłk. Dydkowskiego armia ukraińska składać się miała z sił liniowych i zapasowych. Siły liniowe tworzyły trzybrygadowe dywizje piechoty – po 9 batalionów każda, a do tego artyleria, kawaleria dywizyjna, saperzy i służby.

    Jeszcze przed podpisaniem umowy i konwencji wojskowej polskie Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zgodziło się na utworzenie jednostek ukraińskich z żołnierzy przebywających w obozach internowania w Łańcucie i Dąbiu oraz w rejonie Kamieniec Podolski–Starokonstantynów–Proskurów. W styczniu 1920 roku Komenda Główna Wojsk Ukraińskich wyznaczyła atamana O. Szapowała na dowódcę  4. Brygady Strzelców, która rozpoczęła formować się w okolicach Kamieńca Podolskiego.

    Z kolei na przełomie lutego i marca 1920 roku, z działających w powiecie jampolskim i mohylowskim oddziałów partyzanckich,  tworzono Samodzielną Brygadę płk. Ołeksandra Udowyczenki.

    Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 20 marca 1920 roku obie ww. jednostki zostały połączone  w 2. Dywizję Strzelców, której dowództwo objął płk Udowyczenko.  Nowym dowódcą 4. Brygady Strzelców został płk Pawło Szandruk, natomiast Samodzielną Brygadę Strzelców przemianowaną na 5. Brygadę Strzelców objął  płk Burkiwśkyj. Wyposażenie ukraińska dywizja otrzymała od polskiej 18. DP. W maju 1920 roku liczyła ona 358 oficerów i 1039 żołnierzy, wyposażonych w 48 ckm oraz 10 dział polowych.

    Także inne ukraińskie jednostki rozpoczęto formować przed formalnym podpisaniem umowy wojskowej. Jedną z nich była 6. Dywizja Strzelecka dowodzona przez płk. dypl., a następnie gen. chor. Marka Bezruczko.  W maju 1920 roku składała się z 16. Brygady Strzelców (46. i 47. bataliony strzelców – dowódca ppłk Roman Suszko) i 17. Brygady Strzelców  (49. i 50. bs – ppłk Woroniew ), 6. Brygady Artylerii (płk Aleksejew), 6. dywizjonu kawalerii (ppłk Janczewśkij), kompanii saperskiej i służb. W sumie w jej szeregach było 239 oficerów oraz 2253 podoficerów i szeregowych, wyposażonych w 36 ckm i 4 działa.

     Z kolei 1. Zaporoska Dywizja Piechoty, którą dowodzili kolejno gen. chor. A. Hułyj-Hulenko, a następnie gen. chor. M. Bazylśkyj, składała się z trzybatalionowych brygad – 1. pod dowództwem płk. I. Dubowyja, 2. płk. I. Litwynienki i 3. płk I. Trockiego, trzydywizjonowej 1. brygady artylerii płk. S. Roszczenki oraz pułku kawalerii „Czarnych Zaporożców” dowodzonego przez płk. Petra Diaczenkę.  Jej formowanie przeciągnęło się do lata 1920 roku i weszła do walki dopiero w końcowej fazie wojny z bolszewikami.

     Powołanie trzech kolejnych dywizji - 2. Wołyńskiej DS (gen. chor. O. Zagrodśkyj), 4. Kijowskiej DS i 5. Chersońskiej DS (płk Andrij Dołud) – stało się możliwe dopiero od maja 1920 roku, kiedy to na stronę polską przeszły jednostki byłej Ukraińskiej Armii Galicyjskiej dowodzone przez gen. Omelianowycza-Pawlenkę, liczące 397 oficerów oraz 5950 żołnierzy, dysponujące 144 ckm i 14 działami polowymi.

     Utworzono także samodzielną dywizję kawalerii, sformowaną z resztek kawaleryjskich pułków armii ukraińskich uzupełnionych o ochotników i zmobilizowanych na wyzwolonych terenach wschodniej Ukrainy. Składała się ona  z 1. Brygady Kawalerii (płk Smolśkyj), którą tworzyły 1. łubieński pkaw. im. H. Żeleźniaka (ppłk A. Hołub) i 2. zaporoski pkaw. (ppłk D. Zupinas), 2. Brygady Kawalerii (ppłk M. Lubyniec) w składzie 3. błękitnego pkaw. (ppłk P. Zabaryło) i 4. pkaw. im. koszowego Iwana Sirko (ppłk R. Korczyniw) oraz dywizjonu artylerii konnej (płk O. Ałmazow) i pułku zapasowego.

    Oddziały ukraińskie, nad którymi dowództwo objął gen. Pawlenko, skierowano wraz z polską 6. Armią gen. por. Wacława Iwaszkiewicza na południowy odcinek frontu. W czerwcu 1920 roku gen Pawlence podporządkowano także 3. Żelazną Dywizję Strzelecką, przemianowaną z 2. DS., a później także 5. Chersońską DS.

    Natomiast 6 Siczowa Dywizja Strzelców gen. Bezruczki walczyła w składzie polskiej 3 Armii. Wyróżniła się ona szczególnie w czasie walk odwrotowych z konnicą Budionnego pod Zamościem.   

    W sumie jednostki ukraińskie liczyły latem 1920 roku około 10 tysięcy żołnierzy. Dalsza rozbudowa sił ukraińskich okazała się niemożliwa z powodu wycofania się wojsk polskich z ziem ukraińskich oraz wyczerpania się źródeł werbunku w obozach jenieckich.

     Po zawarciu rozejmu na froncie polsko-bolszewickim Naczelne Dowództwo Wojsk Polskich pod naciskiem Sejmu nakazało ukraińskim formacjom sojuszniczym opuszczenie terytorium Polski do  dnia 2 listopada 1920 r. Jednoczenie wydano oświadczenie, że w razie ich powrotu na tereny polskie z bronią w ręku zostaną one rozbrojone i internowane. W ten sposób de facto wypowiedziano układ sojuszniczy z Ukraińską Republiką Ludową z 21 kwietnia 1920 roku.

     W tej sytuacji ataman Petlura zdecydował się prowadzić dalsze działania wojenne przeciwko Rosji bolszewickiej bez pomocy polskiej, ale w sojuszu z jednostkami rosyjskimi podporządkowanymi Komitetowi Rosyjskiemu Sawinkowa oraz kozacką dywizją Jakowlewa.

    Wykorzystując obecność oddziałów polskich, jednostki rosyjsko-ukraińskie zajęły w początkach listopada 1920 roku znaczną część Podola i skierowały się na Bracław. Kontratak  wojsk bolszewickich przełamał pozycje zajmowane przez Ukraińców i zmusił ich do odwrotu. Granicę polską jednostki ukraińskie przekroczyły w dniu 21 listopada 1920 roku Zostały one rozbrojone nad Zbruczem, a następnie żołnierzy przewieziono do obozów internowania – przede wszystkim w Kaliszu, Szczypiornie, Aleksandrowie Kujawskim, Strzałkowie, Łańcucie i Wadowicach, gdzie przebywali do 1924 roku. Część z nich udała się na emigrację, część podjęła służbę w Wojsku Polskim w charakterze oficerów kontraktowych, a zdecydowana większość osiedliła się w Polsce.

 
CDN.