Hej kolęda, kolęda

 
"Stary czy młody, wierzący czy obojętny religijnie – gdzież jest Polak, dla którego melodie Bóg się rodzi..., Wśród nocnej ciszy..., W żłobie leży... – nie stanowiłyby części własnej duszy? Zrosły się one nierozerwalnie z polskością, której są wykwitem, a mogą być słusznie dumą" – pisała Ewa Kossak w swej książeczce o tradycjach i obyczajach "polskiego roku".

    Słowo "kolęda" posiada rodowód łaciński: u starożytnych Rzymian calendae oznaczały pierwszy dzień miesiąca, a od połowy I wieku kalendy styczniowe rozpoczynały bieg nowego roku. W tym dniu odwiedzano się wzajemnie, składano życzenia i wymieniano podarunki, śpiewano też pieśni na cześć odradzającego się słońca. Ów starożytny zwyczaj świętowania godów (nowego roku) przeniknął we wczesnym średniowieczu na Bałkany i na Słowiańszczyznę; prasłowiańskie słowo "kolada" zaczęło odtąd oznaczać dar, upominek noworoczny, i szerzej – zwyczaj odwiedzania domów "po kolędzie" z życzeniami szczęścia i pomyślności w nowym roku, ujętymi najczęściej w formę pieśni magiczno–obrzędowej.

   Od końca  XVI wieku słowo kolęda zyskuje drugie – obok tradycyjnego, obrzędowego – nowożytne już znaczenie: "pieśń o narodzeniu Chrystusa". Złoty wiek polskiej kolędy przypada na epokę baroku. Dość powiedzieć, że ogromna większość kolęd śpiewanych dzisiaj w polskich kościołach i domach pochodzi z wieku XVII i XVIII. Ustaliła się wówczas klasyczna forma kolędy polskiej, która dla twórców epok późniejszych stała się niedoścignionym wzorcem gatunkowym, przedmiotem licznych imitacji i stylizacji.