blogi

Po zdobyciu Budapesztu sowieccy żołnierze rozpoczęli rabunki, brutalne gwałty oraz zbrodnie na ludności miasta.
 
 
      Zgodnie z rozkazem Malinowskiego Peszt miał zostać definitywnie zdobyty do 14 stycznia. Szczególnie krwawe walki toczyły się o koszary Franciszka Józefa, dworzec Keleti oraz dworzec Ferencváros.
 
 
      Sowieci nie zamierzali dzielić się zwycięstwem z Rumunami.  Gdy ci szykowali się do szturmu na centrum Pesztu, Malinowski nakazał gen. Sovie przeniesienie się na Słowację. Protesty nie przyniosły efektu, a niedługo potem gen. Sova zdał dowodzenie. Wezwany do Bukaresztu 1 lutego 1945 roku odszedł w stan spoczynku, a w 1948 roku został aresztowany i skazany na 10 lat ciężkich robót. Rosjanie nie wybaczyli mu jego protestów w czasie zdobywania Budapesztu.
 
 
      W nocy z 15 na 16 stycznia został zniszczony most Franciszka Józefa. Rankiem 16 stycznia padł Dworzec Zachodni (Nyugati pu), a na południu Rosjanie podeszli pod plac Kálvina, walki trwały na placu Baráros. „W ciasnych i krętych ulicach, - napisano w niemieckim meldunku - jak również z powodu, że walki toczą się w piwnicach i kanałach ściekowych, nie można już wyznaczyć głównej linii obronnej. Nie można też używać czołgów i pojazdów opancerzonych, bo ulice są zablokowane lejami i zwałami gruzu ze zniszczonych budynków”.
 
 
      Naczelne niemieckie dowództwo zrozumiało w końcu, że przyczółek peszteński jest definitywnie stracony. Hitler dał 16 stycznia gen. Pfeffrer-Wildenbruchowi prawo decydowania o losie walczących jeszcze w Peszcie oddziałów. W nocy z 17 na 18 stycznia o godzinie 22.00 obrońcy rozpoczęli wycofywanie się z przyczółka. Oba ostatnie mosty — Łańcuchowy, najstarszy z mostów budapeszteńskich, słynący z urody most Elżbiety, wyleciały w powietrze 18 stycznia 1945 roku. o godzinie 7 rano.
 
 
      W walkach o Pest obrońcy stracili ponad połowę sprzętu bojowego. Z walki wyeliminowanych zostało około 12 tys. żołnierzy węgierskich i 10 tys. niemieckich (zabitych i rannych). Straty sowieckie były ogromne — blisko 100 tys. rannych, zabitych i zaginionych, 200 czołgów i dział pancernych, ponad 300 dział i tyle samo moździerzy.
 
 
      Zażarte walki w Peszcie i na jego przedmieściach spowodowały także wielkie straty i gehennę ludności cywilnej, mieszkańców miasta i licznych uciekinierów ze wschodnich krańców Węgier. „Ludność cywilna, - gen. Hindy pisał w meldunku - wyganiana ze swych zbombardowanych schronów, ograbiona z majątków, głodna i spragniona, cierpiąca na skutek własnego i wrogiego ognia, wsłuchująca się w szeptaną propagandę, coraz bardziej wyraża swoja nienawiść w stosunku do Niemców i strzałokrzyżowców. Uważa swoje cierpienia oraz niszczenie miasta za całkowicie niezrozumiałe. Nienawidzi pojawiania się w schronach własnych żołnierzy, bowiem zdarzało się, że to pojawiający się Rosjanie rozdawali wodę, żywność papierosy. Z tego powodu w wielu miejscach oczekuje się na Rosjan jak na wybawicieli. Rosjanie strzelają na każdy ruch wojska, ale oszczędzają cywili”.
 
 
      Katastrofalna była sytuacja rannych. Szpitale polowe urządzono w piwnicach i lochach zamku, Parlamentu, Muzeum Wojska i Drukarni Państwowej. Brakowało wszystkiego od jedzenia, lekarstw, środków opatrunkowych, do opału i fachowej opieki.  „Ciemne korytarze, pełne zaułków. – wspominała Klara Ney -  Pod gołymi ścianami na noszach, deskach, drzwiach leżą jeden na drugim pozbawieni rąk, nóg ranni, pozostałości ludzi. Bród i smród przechodzi najśmielsze wyobrażenie. Do tego wszystkiego miliony łażących po wszystkim wszy”. Młody żołnierz wspominał: „Ktoś chwycił mnie za dłoń. Była to dziewczyna z jasnymi włosami i piękną twarzą. Błagała mnie szeptem: „Weź pistolet i zastrzel mnie”. Spojrzałem na nią i z przerażeniem zdałem sobie sprawę, że nie ma obu nóg”.
 
 
      Po zdobyciu Pesztu Sowieci skoncentrowali się na ataku na Budę. Zacięte walki toczyły się o  Sas-hegy (Orla Góra), górująca nad południową Budą. Gdyby dostała się w ręce Sowietów, mogliby mieć wgląd na wzgórze Gellerta z Cytadelą, Wzgórze Zamkowe oraz plac Vérmező, na którym urządzono lotnisko polowe.
 
 
      W zachodniej i północnej części Budy obrona opierała się o niezbyt gęstą zabudowę domów jednorodzinnych. Niewielka liczba obrońców nie pozwalała na utworzenie ciągłej linii obrony, dlatego przyjęli oni szczególną taktykę. Dysponując znaczną ilością broni maszynowej ( jeden karabin maszynowy przypadał na drużynę ) obsadzali tylko niektóre domy znajdujące się na pierwszej linii, na tyłach zaś pozostawiali silne odwody. W przypadku dokonania włamania, sowiecki klin był brany w dwa ognie — od czoła zastępowała mu drogę grupa odwodowa, a od tyłu ostrzeliwały posterunki z pierwszej linii. Taki system nosił nazwę „szachownicy” i okazał się niezwykle skuteczny.
 
 
      Mimo, iż Sowieci dysponowali ogromną przewagą materialną nad pozbawionymi zaopatrzenia obrońcami, a siły oblężonych topniały z dnia na dzień, to do 22 stycznia z 608 kwartałów Budy opanowali tylko 114.
 
 
     29 stycznia wysunięte grupy szturmowe 75 korpusu strzeleckiego, nacierające od strony Óbudy (północna, najstarsza część Budy), osiągnęły przyczółek mostu Małgorzaty. Z wyspy Małgorzaty ewakuowali się ostatni jej obrońcy i w całości znalazła się ona w rękach sowieckich. Następnego dnia sowieckie natarcie dotarło do placu Kálmána Szélla. W walce na najbliższą odległość artylerzyści 12 dywizji rezerwy zniszczyli 3 czołgi T-34, ale zostali rozjechani wraz ze swymi haubicami przez pozostałe sowieckie czołgi. Rosjanie od tej momentu trzymali pod ciągłym ogniem budynek pałacu pocztowego — ostatnią poważną przeszkodę na drodze do Wzgórza Zamkowego i Zamku.
 
 
     Sytuacja zaopatrzeniowa obrońców była katastrofalna. Walczący żołnierze otrzymywali skromne racje żywnościowe: kromkę chleba. 5 gramów tłuszczu i końskie mięso, ale ludność cywilna pozbawiona była dostaw. Nawet gen. Pfeffer-Wildenbruch pisał w meldunkach, że „Sytuacja 300 tys. (którzy jeszcze znajdowali się w okrążeniu — przyp. autora) cywili okropna. Nie ma nie uszkodzonego budynku. Straty z powodu ognia wroga. Głód i niebezpieczeństwo epidemii". Aby ulżyć ludności cywilnej, w sprawie przerwania walk do gen. Pfeffer-Wildenbrucha udał się 3 lutego, cały czas przebywający w Budzie, nuncjusz apostolski Angelo Rotta. Ale dowódca twierdzy miał na wszystko jedną odpowiedź: „Rozkaz Führera, że Budapesztu należy bronić do ostatniego żołnierza, nie został anulowany”.
 
 
    Ponieważ obrońcom Orlej Góry kończyła się amunicja i dłużej nie było możliwości utrzymywania tej pozycji, zdecydowano się na jej opuszczenie. Teren zajmowany przez obrońców kurczył się coraz bardziej. 9 lutego wojska sowieckie odniosły znaczne sukcesy: oczyściły Dworzec Południowy, zdobyły pozycje artylerii usytuowane między Wzgórzem Zamkowym a wzgórzem Gellerta, a także małe wzgórze Gellerta. Obrońcom pozostały właściwie tylko dwa duże węzły obronne: Wzgórze Zamkowe, wzgórze Gellerta oraz część XI dzielnicy.
 
 
     11 lutego nastąpił generalny szturm na wzgórze Gellerta. Resztki obrońców zamknęły się w Cytadeli na szczycie wzgórza, ale do końca dnia i ona była już w rękach sowieckich. Tego dnia Sowieci zdobyli tereny wokół placu Kosztolányiego i Mórica Zsigmonda, Politechnika oraz hotel „Gellert”.
 
 
     Wbrew rozkazom Hitlera, nakazującym bezwarunkowo obronę, po ostatniej nieudanej próbie odblokowania miasta w sztabie IX korpusu górskiego SS zapadła decyzją o próbie przebicia się na zachód. Bez amunicji i żywności nie można było utrzymać nawet niedostępnego Wzgórza Zamkowego. O planowanej próbie Niemcy nie powiadomili Węgrów.
 
 
     Plan operacji przewidywał przedostanie się do lasów Budy, a stamtąd do masywu Pilis, gdzie znajdowały się oddziały niemieckie. Mimo ogromnych strat, część żołnierzy pierwszej fali zdołała przebić się przez wysunięte stanowiska 180 dywizji strzeleckiej, wspieranej przez nieliczne okopane czołgi. Wyznaczeni do drugiej fali natarcia żołnierze, widząc góry trupów i rannych, wycofali się na Wzgórze Zamkowe. Sowiecka artyleria biła ze wszystkich dostępnych środków na Wzgórze Zamkowe i jego okolice. W sumie do lasów zdołało przebić się ok. 15 tysięcy żołnierzy.
 
 
     Na Wzgórzu Zamkowym pozostało około 5 tys. żołnierzy, głównie Węgrów. Ponadto w podziemnych szpitalach pozostało wiele tysięcy rannych, pozbawionych opieki lekarskiej. Zajęcie całego wzgórza było w tej sytuacji formalnością. Większość obrońców miasta poddała się 13 lutego.
 
 
      Walki o Budapeszt kosztowały Armię Czerwoną 80 tysięcy zabitych, 240 tysięcy rannych, 1766 straconych czołgów, 4100 dział i 293 samoloty. Zginęło 32 tysiące obrońców, a ponad 60 tysięcy dostało się do niewoli.
 
 
    W wyniku działań zbrojnych zniszczeniu lub uszkodzeniu uległo 80% budynków w Budapeszcie, w tym zamek i przepiękny gmach Parlamentu, a także pięć mostów na Dunaju.
 
 
     Po zdobyciu miasta marszałek Malinowski wydał je na pastwę żołnierzy. Przez dwa dni mogli bezkarnie rabować, zabijać i gwałcić. Rabowali wszyscy: najwyżsi rangą oficerowie  wysyłali specjalne ekipy, które zabierały dzieła sztuki i wszystkie cenne przedmioty z prywatnych domów, muzeów, państwowych budynków, kościołów, pruli nawet sejfy ambasad krajów neutralnych. Zwykli żołnierze zatrzymywali cywilów na ulicach i pod groźbą użycia broni okradali ich z portfeli i dokumentów. Wielu wywoziło zdobyte łupy w dziecięcych wózkach.
 
 
     Dziesiątki tysiące mieszkanek Budapesztu kobiet zostało brutalnie zgwałconych przez sowieckich żołdaków.  Wśród pierwszych ofiar były studentki budapeszteńskiego uniwersytetu oraz pielęgniarki z polowych lazaretów. Nie oszczędzano nawet żon i córek węgierskich komunistów. Mátyás Rákosi, sekretarz generalny węgierskiej partii komunistycznej, interweniował u sowieckich władz, błagając o powstrzymanie „gwałtownej, obłędnej nienawiści” żołnierzy Armii Czerwonej do Węgrów. „Pijani żołnierze gwałcili matki na oczach ich dzieci i mężów. Dziewczęta w wieku nawet dwunastu lat zabierano rodzicom, by gwałciło je dziesięciu-piętnastu żołnierzy, często zarażonych chorobami wenerycznymi. Po pierwszej grupie przychodziły inne, które czyniły to samo. Kilku towarzyszy straciło życie, próbując ochronić swoje żony i córki” – pisał jeden ze świadków tych zdarzeń.
 

 
 
Wybrana literatura:
 
 
M. Sowa – Budapeszt 1944-1945
 
K. Nevekin – Zdobyć Budapeszt. Kampania na Węgrzech 1944
 
B. Góralczyk – Węgierski syndrom Trianon
 
W. Felczak – Historia Węgier

W końcu grudnia 1944 roku Sowieci zamknęli pierścień oblężenia Budapesztu.
 
 
     6 października 1944 roku rozpoczęła się operacja debreceńska, w wyniku której  wojska sowieckie zdobyły Szeged oraz Debrecen  i zmusiły Niemców do opuszczenia północnego Siedmiogrodu.
 
 
      Wojska niemieckie poniosły co prawda znaczne straty, lecz nie zatraciły zdolności bojowych. 8 armia niemiecka oraz 1 i 2 armie węgierskie nie zostały okrążone ani całkowicie rozbite. Dwukrotne skrócenie linii frontu (z 890 do 430 km) pozwoliło wycofać część sił na bardziej zagrożone kierunki.
 
 
      Dowództwo niemieckie zdawało sobie sprawę, że kolejnym celem sowieckiej ofensywy będzie Budapeszt, dlatego wzmocniły zamykającą ten kierunek 3 armię węgierską.
 

     Po utracie Rumunii, węgierskie pola naftowe w okolicy miasta Nagykanizsa stanowiły jedno z ostatnich źródeł ropy dla Niemiec. Węgry dostarczały także 90% boksytu niezbędnego do produkcji aluminium.
 
 
      Po przejęciu władzy na Węgrzech przez strzałokrzyżowców oraz upadku nadziei na wycofanie się Węgier z wojny,  28 października 1944 roku Stalin w rozmowie telefonicznej z marsz. Malinowskim rozkazał bezzwłoczne rozpoczęcie natarcia w celu uchwycenia Budapesztu z marszu. Dywizje 46 armii miały bezwarunkowo ruszyć do natarcia nazajutrz w godzinach rannych, tak aby do 30 października osiągnąć rubież Lajosmize—Nagykörös, opierając się lewym skrzydłem o Dunaj. Jednocześnie 7 armia gwardii gen. Sumiłowa miała rozpocząć natarcie czterema dywizjami na swym lewym skrzydle, aby osiągnąć linię Tószeg—Nagykörös.
 
 
       Sowieci ruszyli na froncie o szerokości 95 km, a ich przeciwnikiem była 3 armia węgierska gen. Heszlényiego W centrum węgierskie 1 dywizja kawalerii i 23 dywizja rezerwowa nie potrafiły zatrzymać nacierających Rosjan i cofnęły się o 8-10 km. W lukę w węgierskim ugrupowaniu wprowadzono do walki brygady pancerne 2 korpusu zmechanizowanego gwardii, które z marszu rozproszyły bataliony 8 dywizji zapasowej.
 
 
      Dopiero na przedpolach Kecskemétu Węgrzy stawili zaciekły opór. Hitler nakazał bezwarunkowo bronić miasta, gdyż było ono kluczem do stolicy Węgier. W Kecskemécie broniły się niewielkie siły węgiersko-niemieckie, którymi dowodził niemiecki płk Uslar-Gleichen. Sowieci,  nie mogąc wedrzeć się do miasta, okrążyli go z obu stron, odcinając od głównych sił.
 
 
      Ofensywa sowiecka rozwijała się znacznie wolniej niż życzył tego sobie Stalin. Przyczyną tego było pojawienie się silnych niemieckich związków pancernych przeciwnika. Pod Budapeszt przegrupowywał się LVII korpus pancerny.  Co prawda udało się Sowietom zająć Kecskemét, ale ich dalsze natarcie zatrzymały kontrataki niemieckich jednostek pancernych.
 
 
      Próbując, mimo niepowodzeń, zająć Budapeszt z marszu, marsz. Malinowski 2 listopada rzucił do walki nowoprzybyłe 4 korpus zmechanizowany gwardii oraz 23 korpus strzelecki. Planowano przeprawić się na wyspę Csepel i od zachodu wedrzeć się do Budapesztu. Jednak, wraz z przybywaniem coraz to nowych dywizji niemieckich, stosunek sił nie był już korzystny dla wojsk sowieckich. Siły niemieckie zostały wzmocnione o trzy dywizje pancerne, a w drodze do stolicy Węgier były dalsze dywizje.
 
 
      Gen. Fretter-Pico zarządził utworzenie nowej linii obronnej, ciągnącej się od Dunaju przez Kiskunláncháza-Bugyi-lnarcs oraz Cegléd-Szolnok. Obrona niemiecka okazała się zbyt trudna do sforsowania dla sowieckich korpusów szybkich, pozbawionych wsparcia artylerii i piechoty. Mimo stosunkowo silnego wsparcia lotniczego, szturmy na przedpola Budapesztu nie przyniosły pożądanych rezultatów.
 
 
     Do 3 listopada w zasadzie zakończyło się przegrupowywanie niemieckich sił pod Budapeszt, które zdążyły obsadzić umocnienia linii Attili, zanim wdarły się w nie sowieckie czołgi.
 
 
      4 listopada uznaje się za koniec operacji mającej na celu opanowanie Budapesztu z marszu. Nie przyniosła ona wojskom sowieckim sukcesów. Przyczyn porażki należy się szukać w zlekceważeniu wojsk węgierskich, głównych przeciwników 46 armii w pierwszych dniach ofensywy. Przeświadczenie o słabości armii węgierskiej było fałszywe, opierano je głównie na doświadczeniach na północnym odcinku frontu, gdzie przeszedł na stronę sowiecką dowódca 1 armii węgierskiej gen. Miklós Béla, a jego honvédzi masowo poddawali się bez walki. To, że 46 armia nie zdołała zająć stolicy Węgier z marszu, było w dużej mierze zasługą ofiarnej walki dywizji węgierskich 3 armii.
 
 
      W tej sytuacji sowiecka Kwatera Główna uznała, iż zamiast czołowego natarcia należy spróbować manewru oskrzydlającego. Środek ciężkości natarcia został więc przesunięty z pasa działania 46 armii na korzyść 7 armii gwardii, którą wzmocniono dwoma korpusami zmechanizowanymi, korpusem pancernym i dwoma korpusami kawalerii.
 
 
      Malinowski nakazał, aby 7 armia gwardii wraz z grupą gen. Plijewa  zaatakowała w kierunku na Hatvan, wyszła na północne skrzydło nieprzyjacielskiego zgrupowania pod Budapesztem, następnie skręciła na południe w celu zaatakowania stolicy Węgier. Jednocześnie 46 armia miała przeprawić się na zachodni brzeg Dunaju i natrzeć na Budę od zachodu.
 
 
     Niemcy zdawali sobie sprawę z ewentualnych konsekwencji upadku Budapesztu. Oznaczał on całkowity rozkład armii węgierskiej, a także utratę zakładów i fabryk, które remontowały sprzęt 6 i 8 armii oraz zaopatrywały je w amunicję. Dlatego też walki były bardzo zacięte i sowieckie oddziały ostatecznie utknęły przed zdobyciem wyznaczonych celów.
 
 
     W tych warunkach Moskwa zrozumiała, że zajęcie Węgier wraz ze stolicą dotychczasowymi siłami jest niemożliwe. Dlatego przekazano 2 Frontowi Ukraińskiemu 40 tys. ludzi i 200 czołgów.
 
 
     17 listopada oddziały sowieckie podeszły w pobliże Hatvan, ważnego węzła komunikacyjnego, leżącego 60 km od Budapesztu, ale ostatecznie zajęły je dopiero 25 listopada. Jednakże próby włamania się w linię Attili, obsadzaną przez 8 i 22 dywizje kawalerii SS nie przyniosły efektów.
 
 
     21 listopada dwa sowieckie korpusy przeprawiły się przez odnogę Dunaju na wyspę Csepel. Konflikt między dowódcą węgierskiej 1 dywizji kawalerii, płk. Zoltanem Schellem, a jego przełożonym — dowódcą LXXII korpusu — gen. Augustem Schmidtem spowodował, że prawie cała wyspa została utracona.
 
 
      Pomimo tego sukcesu nadal tempo sowieckiego  natarcia było wolne. Częściowym usprawiedliwieniem tego stanu rzeczy była bardzo zła pogoda i fatalne warunki na drogach.
 
 
      5 grudnia ruszyło kolejne sowieckie natarcie.  Gdy sowiecka piechota włamała się od 3 do 6 km w głąb niemieckich pozycji, do walki zostały wprowadzone brygady pancerne 6 armii pancernej gwardii. Niemcy najbardziej obawiali się, że sowieckie czołgi rozjadą się po Małej Nizinie Węgierskiej i zajmą Bratysławę, stanowiącą bramę do opanowania Wiednia. Dlatego też podejmowano wszelkie działania mające na celu niedopuszczenie do wyparcia 8 armii w słowackie góry.
 
 
      Pomimo licznych niemieckich kontrataków 30 korpus strzelecki wsparty 5 korpusem pancernym gwardii wyparł Węgrów z Vácu i osiągnął brzeg Dunaju. Tym samym Peszt został okrążony od północy i północnego wschodu.
 
 
     Węgierski minister spraw wojskowych gen. Beregffy próbował wymusić na dowództwie niemieckim zgodę na powrót na Węgry walczącej na terytorium Słowacji węgierskiej 1 armii. Prośbę tę dowództwo niemieckie odrzuciło. Próby uzupełnienia wykrwawionych węgierskich dywizji również nie przynosiły rezultatów z powodu niechęci do walki węgierskich rezerwistów oraz braku broni, gdyż Niemcy bronią wysyłaną na uzbrojenie Węgrów dozbrajali własne oddziały.
 
 
      Aby wzmocnić Grupę Armii „Południe” przed szybko zbliżającą się kolejną ofensywą na Węgrzech, gen. Guderian zezwolił na przegrupowanie 3 i 6 dywizji pancernych, które znajdowały się w odwodzie Grupy Armii „Środek”.  
 

     Niemcy opracowali plan natarcia, którego celem miało być zlikwidowanie sowieckiego przyczółka operacyjnego na zachodnim brzegu Dunaju i tym samym zażegnanie niebezpieczeństwa okrążenia Budapesztu od południa. Ważne było też utrzymanie niezwykle cennych dla Niemców ostatnich szybów naftowych oraz kopalni boksytu.
 
 
      Ostatecznie z powodu fatalnej pogody z tej operacji nic nie wyszło - roztopy uniemożliwiały użycie czołgów, gdyż te mogły się poruszać wyłącznie po drogach. Każde zjechanie ciężkiego sprzętu z utwardzonego terenu kończyło się jego utratą. Nie było bowiem możliwe wyciągania z błota każdego czołgu czy działa pancernego, które znalazło się pod ogniem nieprzyjaciela.
 
 
      12 grudnia 1944 roku naczelne dowództwo Armii Czerwonej wydało rozkazy dla walczących na Węgrzech obu Frontów Ukraińskich. 2 Front Ukraiński Malinowskiego miał okrążył Budapeszt od północy, a 3 Front Ukraiński Tołbuchina zamknąć pierścień okrążenia od południa.
 
 
       Rozpoczęte 20 grudnia 1944 roku sowieckiej natarcie doprowadziło do przerwania niemieckiej linii obrony.   Hitler nakazał piechocie bezwarunkowo bronić każdego skrawka terenu, do ataku zaś rzucił dywizje pancerne. Kosztem straty wielu czołgów Niemcom udało się ustabilizować sytuację na odcinku 2 Frontu Ukraińskiego.
 
 
      Znacznie większe efekty osiągnęło natarcie 3 Frontu Ukraińskiego przełamując linię Małgorzaty. 24 grudnia sowieckie czołówki pancerne pojawiły się na przedmieściach Budy, następnie zamykając łańcuch okrążenia węgierskiej stolicy.
 
 
W niemieckich planach obrony południowego odcinka frontu wschodniego Budapeszt był szczególnie ważnym punktem, Jednakże obrona tak rozległego miasta wymagała użycia dużych sił, zwłaszcza piechoty. Niemcom brakowało jednak dywizji piechoty, te zaś, których można było użyć do obrony stolicy Węgier, były jednostkami pancernymi lub kawalerii — mniej przydatnymi do działań w mieście.
 
 
 
CDN.

W połowie października 1944 roku Niemcy wymusili rezygnację Horthyego i doprowadzili do powołania na Węgrzech rządu zdominowanego przez strzałokrzyżowców Szálasiego.
 
 
     29 sierpnia 1944 roku po długich  negocjacjach z  władzami niemieckimi udało Horthyemu się powołać nowy rząd z  zawodowym wojskowym, generałem armii Gézą Lakatosem na czele. Duży wpływ na tę decyzję admirała miało memorandum ukrywającego się Istvána Bethlena, w którym b. premier zaproponował mianowanie nowego szefa rządu, który z jednej strony miałby nie dopuścić do dojścia do władzy rodzimych faszystów  – nilaszowców, a  z  drugiej  – rozpocząłby w negocjacje pokojowe z aliantami.
 
 
     Kilka dni wcześniej 23 sierpnia Rumuni, przy wsparciu młodocianego króla Michała  obalili marszałka i  conducătora Iona Antonescu. Natychmiast po zamachu zmienili sojusze  – i stali się sojusznikami Rosjan i zachodnich aliantów.
 
 
      Po wystąpieniu Rumunii z  Osi Horthy rozpoczął tajne negocjacje z aliantami. Wydelegował płk. Istvána Nádayego do Włoch, a swą kuzynkę, hrabinę Zichy na Słowację. Równocześnie wysłał do Moskwy byłego attaché wojskowego płk, Gábora Faragho, któremu towarzyszył syn byłego premiera, profesor Géza Teleki oraz doświadczony dyplomata Domokos Szent-Iványi. W październiku 1944 roku Mołotow poinformował zachodnich aliantów o toczących się rozmowach z Węgrami, podając ich najważniejsze ustalenia: w ciągu 10 dni Węgrzy wycofają swoje wojska i  administrację z  obszarów Czechosłowacji, Rumunii i  Jugosławii zajętych po 31 grudnia 1937 roku, zerwą wszystkie kontakty z Niemcami i natychmiast wypowiedzą wojnę dotychczasowym sojusznikom.
 
 
      Po uzyskaniu akceptacji regenta, 11 października 1944 roku Faragho i  Mołotow podpisali w  Moskwie wstępne porozumienie o  przerwaniu ognia. Równocześnie w tym samym dniu dowódcy węgierskich jednostek stacjonujących na wschodzie otrzymali tajny szyfrogram, nakazujący im niepodejmowanie walki i  przerwanie ognia wobec do nadchodzących oddziałów Armii Czerwonej, za to wymierzenia broni w Niemców.
 
 
    Niemcy, którzy mieli swoich ludzi w rządzie (m.in. ministrowie rolnictwa Béla Jurcsek oraz finansów Lajos Reményi-Schneller) dowiedzieli się o tym i postanowili natychmiast przeciwdziałać.
 
 
     W ramach precyzyjnie zaplanowanej Operacji Panzerfaust do węgierskiej stolicy skierowano  Ottona Skorzenego i jego komandosów, którzy  we wrześniu 1943 roku, wsławili się wyrwaniem z więzienia pod górą Gran Sasso Benito Mussoliniego. 15 października Niemcy pochwycili młodszego syna regenta, pobili go do  nieprzytomności, zawinęli w  dywan i  w  takim stanie wsadzili w  samolot skierowany do Wiednia. Pomimo porwania syna admirał zachował zimną krew i  na posiedzeniu Rady Koronnej poinformował zebranych o podpisaniu w Moskwie wstępnego porozumienia. Jego warunkach okazały się być nie do przyjęcia dla większości członków Rady. Co więcej, szef sztabu János Vörös poinformował zebranych, iż otrzymał do niemieckiego generała Hansa Guderiana ultimatum, żądające ustąpienia węgierskich władz. Horthy odparł, że sam poda się do dymisji i  przyjmie dymisję rządu, ale zrobi to na własnych warunkach: dotrzyma przyjętego porządku dnia i sam ogłosi narodowi (i wojsku) przyjęte ustalenia. Zgodnie z  przyjętym harmonogramem przyjął u na Zamku Veesenmayera, informując go o wyjściu Węgier z wojny.
 
 
      W odczytanym w radio komunikacie regent obwinił Niemców o  „wiele złych czynów”, włączając w  to „sprzeczne z  humanitaryzmem, powszechnie znane rozwiązanie kwestii żydowskiej”. Na zakończenie oznajmił natomiast, iż „poinformował tutejszego przedstawiciela Trzeciej Rzeszy, że nastąpi przerwanie ognia z  naszymi dotychczasowymi przeciwnikami”, a  potem w  podniosłych słowach zwrócił się do żołnierzy, komunikując im: „zdecydowałem, że poproszę o przerwanie ognia”.
 
 
    Mimo odczytanej w  radio proklamacji Veesenmayer przekonał szefa sztabu Vörösa, by ten podważył decyzję Horthyego oraz wydał nową odezwę do żołnierzy, którą odczytano w  radio. W odezwie tej zaprzeczono proklamacji regenta o złożeniu broni przez węgierską armię.
 
 
    W  tym czasie komandosi Skorzenego oraz niemieckie oddziały biorące udział w  Operacji Panzerfaust  – przy pasywnej postawie ludności zajęły najważniejsze punkty komunikacyjne i  urzędy w  mieście, włącznie z  gmachem węgierskiego radia. Wieczorem zaczęło ono nadawać komunikaty: w  imieniu wodza strzałokrzyżowców Ferenca Szálasiego, który próbował wymusić na Horthym przekazanie władzy.
 
 
     Pod wieczór niemieckim komandosom zostało do zdobycia już jedynie Wzgórze Zamkowe. Podczas gdy ludzie Skorzenego szykowali się już do ataku na Zamek,  premier Lakatos poinformował niemiecką ambasadę, że regent gotów jest ustąpić.
 
 
     Rankiem 16 października Veesenmayer udał się znowu do Zamku. Pod zobowiązaniu Niemców do wypuszczenia jego syna podpisał deklarację o swej rezygnacji  i  powierzeniu Ferencowi Szálasiemu misji powołania nowego rządu.
 
 
     Następnego dnia Miklós Horthy z małżonką ruszył pociągiem do Bawarii, gdzie internowano go w  zamku Hirschberg. Niemcy nie dotrzymali słowa i syna Miklósa z Mauthausen nie wypuścili. Trafił do Dachau, potem do Niederhofu, gdzie 4 maja 1945 dostał się w ręce Amerykanów. Do amerykańskiej niewoli trafił też sam regent i  to z  ich woli stawił się najpierw jako świadek do Norymbergi, a  po czterech latach udał się na wygnanie do Portugalii, gdzie pod koniec życia napisał  pamiętniki. Zmarł 9  lutego 1957 roku w  wieku 88 lat. Jego szczątki sprowadzono do rodzinnego majątku Kenderes i  pochowano ponownie na rodzinnej ziemi 4 września 1993 roku. Tam też spoczął w tym samym dniu, zmarły w marcu tegoż 1993 roku jego syn Miklós.
 
 
    5 grudnia 1944 roku Sowieci aresztowali Istvána Bethlena, który ujawnił się i poprosił o rozmowę z dowództwem stacjonującej w pobliżu jednostki Armii Czerwonej. Były premier i przeciwnik Niemiec został przewieziony do Moskwy i 1 kwietnia 1945 roku trafił do więzienia na Butyrkach, tego samego, w  którym więziono 16 przywódców państwa podziemnego z Polski. Według raportu lekarzy już wtedy był „w  bardzo złym stanie zdrowia”.  Tam też zmarł 5 października 1946 roku „w wyniku wysoko zaawansowanej miażdżycy i  zaniku pracy serca”.
 
 
    Nowy gabinet powołany 16 października 1944 roku nazwano Rządem Jedności Narodowej. Sami nilaszowcy objęli w nim bowiem tylko tekę premiera i dwa resorty, a  pozostałe trafiły do innych ugrupowań skrajnie nacjonalistycznych. Węgierska Partia Życia objęła trzy resorty, dwa inne trafiły w  ręce wojskowych, a  po jednym mieli reprezentanci partii niemal nieznanych: Narodowo-Socjalistycznej oraz Węgierskiej Odnowy.
 
 
    Po dojściu do władzy Szálasi odczytał w  radio programową odezwę, w  której zapowiedział prowadzenie walki i  trwanie u  boku Niemiec do końca. Jako wódz narodu postawił przed sobą trzy podstawowe zadania: zbudować społeczeństwo, a  nawet „państwo oparte na pracy” (munka állam); jak tylko się da, przeciwstawiać się wkraczającym do kraju bolszewikom oraz wznowić eksterminację Żydów.
 
 
     W tej sytuacji Stalin rozkazał przystąpić do operacji mającej na celu zdobycie Budapesztu. Niemcy postanowili zamienić stolicę Węgier w  wojskową twierdzę, i od 25 grudnia 1944 do 13 lutego 1945 roku trwało oblężenie Budapesztu, które przyniosło ogromne straty tak materialne (m.in. wysadzono wszystkie mosty na Dunaju), jak też ludzkie.
 
 
     Gabinet Szálasiego upadł 28 marca 1945, a sam premier uciekł do Austrii, gdzie  ożenił się ze swoją wieloletnią partnerką. Oboje zostali 4 maja ujęci przez Amerykanów. 3 października 1945 roku oddano go władzom węgierskim, które postawiły go w  lutym roku przed sądem, który skazał go na śmierć. Wyrok został wykonany 12 marca 1946 roku.  Wraz z nim zostali powieszeni trzej członkowie jego rządu – ministrowie  wojny, MSW oraz wyznań i  oświaty, a  także główny ideolog ruchu, József Gera.
 
 
     Rządy strzałokrzyżowców uniemożliwiły Węgrom zmianę sojuszy i  tym samym przesądziły ich powojenny los, skazując na sowiecką niewolę.
 
 
 
Wybrana literatura:
 
 
B. Góralczyk – Węgierski syndrom Trianon
T. Kopyś – Polityka zagraniczna Węgier w latach 1867-1945
W. Felczak – Historia Węgier
K. Nevekin – Zdobyć Budapeszt. Kampania na Węgrzech 1944

W marcu 1944 roku wojska niemieckie wkroczyły na Węgry.
 
 
       W wyniku coraz bardziej natarczywych żądań Hitlera latem 1942 roku niemal połowa armii węgierskiej (2 armia składająca się z 10 dywizji piechoty i 1 dywizji zmotoryzowanej – w sumie ponad 220 tysięcy żołnierzy) trafiła nad Don, gdzie miała za zadanie kontrolować i bronić odcinka frontu na długości około 200 kilometrów. W  przeprowadzonym w  siarczystym mrozie w  styczniu 1943 roku sowieckim natarciu, mającym na celu zajęcie odcinka frontu między Woroneżem a Pawłowskiem (Togliatti) 2. węgierska armia, pozbawiona wsparcia Niemców zajętych wówczas krwawymi walkami pod Stalingradem  poniosła klęskę, tracąc 100 tys. zabitych, 35 tys. rannych i 60 tys. wziętych do niewoli. Do kraju wróciło tylko ok. 40 tys.
 
 
       Wcześniej dniu święta św. Stefana 20 sierpnia 1942 roku zginął w w katastrofie lotniczej pod miejscowością Aleksiejewka w  obwodzie biełgorodzkim (dawniej woroneskim) 38-letny syn regenta Węgier István. Śmierć syna, na dodatek oficjalnego zastępcy i następcy, była dla 74-letniego wówczas regenta tak wielkim osobistym ciosem, z  którego  – jak sam przyznawał w  pisanych pod koniec życia na wygnaniu w  Portugalii pamiętnikach  – już nigdy do końca się nie podniósł. Jednoczesna klęska Niemców pod Stalingradem zachwiały bezgraniczną dotąd wiarą regenta i  węgierskich elit w  niepokonany Wehrmacht.
 
 
     Admirał zaczął się przychylać do opinii polityków o  poglądach prozachodnich, w  tym przede wszystkim utrzymującego skryty kontakt z Brytyjczykami Istvána Bethlena, by  rozpocząć rozmowy z zachodnimi aliantami. Ówczesny premier Miklós Kállay był również przekonany, że Niemcy jednak przegrają tę wojnę. Po jego namowach, wahający się dotychczas regent wydał we wrześniu 1943 roku ostateczną zgodę na rozpoczęcia tajnych rozmów z  zachodnimi aliantami. Poufne rozmowy prowadzono w  Bernie,  Sztokholmie i Lizbonie, jednak główną delegację pod wodzą znamienitego lekarza i noblisty Alberta Szent-Györgyiego premier skierował do Stambułu.
 
 
      Niemcy dowiedzieli się o tych rozmowach i Hitler w czasie spotkania z Horthym oskarżył węgierskiego premiera o zdradę. Ta spalona inicjatywa sprawiła, że wynegocjowane wstępnie z  Brytyjczykami porozumienie w  Stambule pozostało martwą literą.
 
 
       Sytuacja zmieniła się w styczniu 1944 roku, gdy rząd brytyjski przekazał Kállayemu, by w przypadku dojścia Armii Czerwonej do granic Węgier nie stawiał zbrojnego oporu. W przeciwnym razie zagrożono postawienie Węgier przed sądem jako wiernego sprzymierzeńca Niemiec. W odpowiedzi  Kállay wysłał swojego wysłannika László Veressa na tajne rozmowy z Brytyjczykami w Stambule.
 
 
     Kiedy jednak Miklós Horthy 12 lutego wezwał wszystkie pozostałe jednostki na froncie wschodnim, by wróciły na teren Rusi Zakarpackiej i  tam przeciwstawiły się nacierającej Armii Czerwonej, Adolf Hitler uruchomił  plan Margarethe, zakładający okupację Węgier. W czasie rozmowy z dyktatorem Rumunii marszałkiem Antonescu w końcu lutego 1944 roku Hitler poinformował rumuńskiego gościa o inwazji na Węgry. Równocześnie  zrewidował swoje podejście do drugiego arbitrażu wiedeńskiego, godząc się na przyznanie Siedmiogrodu w całości Rumunii.
 
 
     Mimo ostrzeżeń ze strony rządu i  Bethlena, Horthy w  towarzystwie szefa sztabu Szombathelyiego oraz ministra spraw zagranicznych Ghyczyego udał się 18 marca 1944 roku na spotkanie z Hitlerem do zamku w  Klessheim, nie wiedząc nic planie Margarethe, którego realizację  zaplanowano na dzień następny. Wpadł w zastawioną przez Niemców pułapkę. Hitler na samym wstępie poinformował go, że ponieważ Węgry gotowe są przejść na stronę przeciwnika, w obawie przed zdradą postanowił uruchomić „środki przeciwdziałające”, a  w  przypadku, gdyby oddziały węgierskie miały zamiar stawiać opór, to w gotowości do wkroczenia na ich terytorium są oddziały rumuńskie, słowackie i chorwackie. Ku zaskoczeniu Hitlera Horthy ostro przeciwstawił się tym planom i  nie chciał wydać zgody na wojskową ingerencję, a tym bardziej na wydanie, przygotowanej w jego imieniu przez Niemców, odezwy do narodu, by nie podejmował obrony.  Jednocześnie zagroził swoją rezygnacją, jednak Hitler pozostał niewzruszony, odczytując całą listę skarg wymierzonych w  „niewiernych Węgrów”, od opóźnień w  rozwiązywaniu kwestii żydowskiej poczynając. W tej sytuacji Horthy wstał od stołu i  – jak wyznawał po wojnie w zeznaniach przed zachodnimi aliantami – miał stwierdzić: „Ponieważ wszystko jest już ustalone, mam do czynienia z  faktami dokonanymi, więc nie ma sensu dalej prowadzić tej rozmowy. Wyjeżdżam”. Niemcy nie dopuścili do jego wyjazdu na Węgry przed wkroczeniem wojsk niemieckich.
 
 
      Pomimo braku zgody Horthyego Niemcy i  tak ww. odezwę opublikowali, z nazwiskiem regenta, choć bez jego podpisu. W podróży powrotnej do kraju towarzyszyli mu Edmund Veesenmayer, który awansował z  doradcy Ribbentropa  ds.  Europy Wschodniej na stanowisko ambasadora nadzwyczajnego i pełnomocnego na Węgrzech, a w istocie szefa nowego protektoratu oraz szef Gestapo Ernst Kaltenbrunner. To oni mieli odtąd rządzić Węgrami, chociaż Kaltenbrunnera już po trzech dniach zastąpił SS Obergrüppenfürher Otto Winkelmann, który – będąc osobą zaufaną Heinricha Himmlera –  miał uzyskać pełną niezależność od Veesenmayera.
 
 
      19 marca 1944 roku o  czwartej nad ranem wojska niemieckie (11 dywizji), wkroczyły na Węgry ze wschodniej Słowacji oraz z  południa  – Chorwacji i  Banatu. Nie napotykały praktycznie żadnego oporu, gdyż szef sztabu Szombathelyi wezwał nad ranem węgierskie oddziały, by nie stawiały oporu. A  po trzecie, zwołana tego samego dnia Rada Koronna też uznała, iż zbrojny opór nie ma sensu. Do wymiany ognia dochodziło sporadycznie i  symbolicznie, poza jednym przypadkiem: znany polityk opozycyjny i  zarazem redaktor antynazistowskiej gazety „Független Magyarország”(Niezależne Węgry) Endre Bajcsy-Zsilinszky zaczął strzelać z  pistoletu w  chwili, gdy żandarmi dobijali się do jego drzwi. Został ranny i  aresztowany. Trafił do więzienia, skąd pod naciskiem Zachodu wypuszczono go 11 października, ale po dojściu do władzy strzałokrzyżowców, ponownie aresztowano i powieszono w więzieniu 23 grudnia 1944 roku.
 
 
      Z kolei premier Kállai poprosił o  azyl w  ambasadzie tureckiej, skąd przedostał się na Zachód i  tam w Nowym Jorku 14 stycznia 1967 roku zmarł w wieku 80 lat. Były premier István Bethlen ukrył się na węgierskiej prowincji.
 

     Premier Kállay napisał w  powojennych pamiętnikach, iż namawiał admirała Horthyego, by postąpił podobnie. Ten miał odpowiedzieć: „Nie opuszczę tonącego statku [...] Komu miałoby służyć, gdyby w moje miejsce wstąpił Béla Imrédy? Kto obroni armię, milion węgierskich chłopców, by nie posłano ich na bój z Rosjanami? Kto przytuli do siebie te uczciwe warstwy społeczeństwa, które dotychczas były wiernie i mu ufały? Kto obroni Żydów i uchodźców z innych państw, jeśli on ich opuści? Jest możliwe, że nie obronię wszystkich, ale jeszcze może dużo, bardzo dużo zdziałam. Wierzył więc, że jeszcze będzie mógł służyć narodowi i  może osiągnąć wiele, jak nikt inny w kraju poza nim.”
 
 
      22 marca 1944 roku nowym premierem został, dotychczasowy ambasador w Rzeszy, znany z  proniemieckich poglądów Döme Sztójayaego. Wobec niemieckiej groźby zajęcia Wzgórza Zamkowego, a  więc siedziby admirała, Horthy uległ i zaakceptował nowego premiera.
 
 
     23 kwietnia 1944 roku w Berlinie zapadła decyzja o utrzymaniu Węgier jako protektoratu, a  nie ich pełnej aneksji. Postanowiono też utrzymać na stanowisku admirała Horthyego, pozbawiając go jednak coraz bardziej realnej władzy i wpływów.
 
 
      Wkrótce po wkroczeniu wojsk niemieckich aresztowano ponad 6 tys. osób, korzystając z wcześniej starannie przygotowanych list proskrypcyjnych. Równocześnie Niemcy przystąpili do „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” na Węgrzech. Już 19 marca dwaj reprezentanci Sonderkommando, czyli 200-osobowego oddziału, dowodzonego przez Adolfa Eichmanna, stawili się w  siedzibie budapeszteńskiej gminy żydowskiej. Zażądali, by następnego dnia, 20 marca, na godzinę 10 zwołano posiedzenie władz.  21 marca powołano, zgodnie z  życzeniem Niemców, ujednolicony organ reprezentujący wszystkie społeczności i  gminy żydowskie w  kraju pod nazwą Centralna Rada Żydów Węgierskich. Na czele Rady stanął ugodowy przedsiębiorca Samu Stern, od 1929 szef budapeszteńskiej gminy wyznaniowej, który od początku niemieckiej okupacji trzymał się zasady: „To, czego żądają Niemcy, ma być spełnione”.
 
 
     Eichmann zaczął szybko realizować swój plan, rozpoczynając od aresztowania ponad 8 tys. wybitnych przedstawicieli ludności żydowskiej. Następnie przystąpiono do zgrupowania ludności żydowskiej w gettach, a od 15 maja przystąpiono do deportacji Żydów do obozu w Oświęcimiu. W sumie w czasie okupacji niemieckiej zgładzono około 568 tys. węgierskich Żydów, z  czego aż 430  tys. w  okresie deportacji przeprowadzonej między 15 maja a 9 lipca 1944 roku.
 
 
     Wściekłość w Berlinie wywoła lipcowa decyzja Horthyego  o przerwaniu deportacji ludności żydowskiej, który wcześniej wymusił podjęcie takiej decyzji na posiedzeniu Rady Koronnej. Tym samym regent Węgier ocalił tysiące istnień ludzkich, ale tym samym ocalił też swoje. Po wojnie nie został przez aliantów przekazany z powrotem do kraju, co stało się losem m.in. czterech byłych premierów, którzy zostali skazani na śmierć przez powieszenie lub rozstrzelanie.
 
CDN.

Na przełomie XIX i XX wieku Rosjanie stanowili 12,5% mieszkańców Pragi.
 
 
      Największa fala migracji Rosjan na ziemie polskie nastąpiła po zdławieniu powstania styczniowego. Przybyli do Polski Rosjanie obejmowali stanowiska w rozbudowywanej do wielkich rozmiarów administracji państwowej. Mimo, iż – jak napisała Agata Tuszyńska -  „Warszawa nie miała najlepszej opinii jako miejsce służby dla uczciwego Rosjanina. Na zesłanie czyli urząd w Priwislinju delegowano tych, dla których z jakichś powodów (głównie niedostatecznych kwalifikacji) zabrakło posady w Rosji. Zwykle personel urzędniczy pozostawiał wiele do życzenia, tak pod względem poziomu wykształcenia, cech moralnych, jak taktu i sumienności w wykonywaniu obowiązków służbowych”.
 
 
    Do przyjazdu i podjęcia pracy na terenie Królestwa Polskiego zachęcały lokalne władze, kusząc przywilejami. Tym, którzy się zdecydowali oferowano nieporównywalnie wyższe pensje niż otrzymywali Polacy, mieli również możliwość szybszego przejścia na emeryturę. Dodatkową atrakcją była perspektywa uzyskiwania łapówek od petentów licznych urzędów państwowych. W Warszawie powszechnie mówiło się, że „tylko ryby nie biorą” i bez tzw. ekwiwalentu wymiennego trudno było załatwić jakąkolwiek urzędową sprawę.
 
 
     Największe rzesze Rosjan, także cywili, pracowały na potrzeby rosyjskiej armii. W dobie natężonej rusyfikacji Rosjanami obsadzono kadrę Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Medyko-Chirurgicznej i Instytutu Politechnicznego. Aż do 1905 roku  podobnie było w szkolnictwie, w którym  językiem wykładowym był rosyjski.
 
 
       Preferencyjne warunki handlu otrzymali także kupcy rosyjscy, których sklepy otrzymywały wyłączność na handel herbatą, kawiorem i jesiotrami.
 
 
     Po powstaniu styczniowym  rozwinęły się połączenia kolejowe z miastami Cesarstwa, co przede wszystkim doprowadziło do znacznego wzrostu liczby Rosjan mieszkających na Pradze.  Szacuje się, że w roku 1897 Rosjanie stanowili około 12,3% ludności dzielnicy i było to ich największe skupisko na terenie miasta. W całej Warszawie Rosjanie stanowili około 4% jej mieszkańców.
 
 
      Na Pradze bowiem  znajdowały się dworce obsługujące połączenia kolejowe z Imperium Rosyjskiego, przede wszystkim Dworzec Petersburski, na którym wysiadali wszyscy przybywający ze stolicy Rosji. Ziemia tu była zdecydowanie tańsza, podobnie jak mieszkania, a wobec niewielkiego stopnia urbanizacji w porównaniu z lewobrzeżną Warszawą, władze czyniły wszystko, by w tym rejonie miasta umieścić jak najwięcej urzędów i instytucji rosyjskich, a także by nadać Pradze wygląd miasta rosyjskiego.
 
 
      Jedną z najważniejszych inwestycji na Pradze była budowa monumentalnej cerkwi górującej nad całą okolicą. Jak pisała rosyjska prasa: „kierując się z dworca do Warszawy, Rosjanie napotykają przede wszystkim przepiękną świątynię, która jest świątynią prawosławną. Dźwięk rosyjskiego dzwonu zaciera w ich duszy myśl o Polsce, jako miejscu, gdzie zostało przelane mnóstwo krwi rosyjskiej”.
 
 
      Na początku XX wieku na Pradze  stanął okazały gmach Gimnazjum Praskiego, stylem jakby żywcem przeniesiony z Petersburga.
 
 
     Natomiast przed dworcem znajdował się należący do wojska tzw. Zborny Punkt, który choć mieścił się w drewnianym baraku, to miał  przypominał „ kto tu rządzi” w mieście. To do niego wzywano młodzież z całej Warszawy na pobór do wojska carskiego.
 
 
      Dodatkowo w krajobraz Pragi wpisywały się liczne kompleksy koszar, w których stacjonowali rosyjscy żołnierze. Wśród przechodniów dawało się zauważyć licznych wojskowych, ale także prawosławnych duchownych.
 
 
      Praskie domy drewniane malowano farbą na żółty i brązowy kolor, często spotykany w innych guberniach Cesarstwa. W tych samych barwach utrzymano wystrój Dworca Terespolskiego.
 
 
     Wpływy rosyjskie na Pradze miały także podkreślać nazwy ulic i obiektów poczynając od dworców kolejowych (Petersburskiego i Terespolskiego), poprzez nowo założony Park Aleksandrowski, znajdujący się przy rozległej ulicy o tej samej nazwie. Także imię cara Aleksandra nosił, leżący u wylotu ulicy, most. Dzisiejszy plac Weteranów 1863 roku nazywał się wówczas Aleksandrowskim, a odchodząca od niego ul. Floriańska – Konstantynowską. W pobliżu znajdowały się jeszcze Moskiewska i Petersburska (dziś obie tworzą ul. Jagiellońską) oraz Namiestnikowska (obecnie Sierakowskiego).
 
 
     Po powstaniu styczniowym nakazano  by tabliczki z nazwami ulic pisane były w dwóch językach – polskim i rosyjskim, jak również szyldy sklepów. Wyjątek pozostawiono dla właścicieli sklepów, którzy używali nazwy obcej np. francuskiej, mogli oni zapisać ją w jednej tylko wersji. Oczywiście  żaden afisz ani plakat nie mógł zawisnąć na ulicach Warszawy, jeśli choć częściowo nie został napisany cyrylicą.
 
 
     Większość Rosjan uciekła z Warszawy latem 1915 roku wraz z  opuszczającym miasto wojskiem. Jednak po 1917 roku byli inni, tak że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ludność rosyjskojęzyczna wciąż stanowiła około 10% ludności dzielnicy. Znaczną część z nich stanowili tzw. biali emigranci, którzy uciekli z Rosji po rewolucji bolszewickiej.
 
 
     W II RP Rosjanie mieli swoich posłów i senatorów, własne organizacje społeczne i szkoły. Ukazywała się także rosyjskojęzyczna prasa.
 
 
     W latach 30. powstał m.in. Internat dla Studentów Studium Teologii Prawosławnej UW przy ul. Św. Cyryla i Metodego. Przy ul. Łochowskiej 34 na Szmulkach działał Przytułek Towarzystwa Pomocy dla emigrantów z Rosji.
 
 
    Niewielka społeczność rosyjska żyje do dziś na Pradze.
 
 
CDN.