blogi

 Od początku wiosny 1939 roku narastało napięcie w Europie.
 
 
           20 marca 1939 roku Ribbentrop przekazał ministrowi spraw zagranicznych Litwy ultimatum z żądaniem oddania Niemcom okręgu Kłajpedy (Memel), który Niemcy utraciły na mocy traktatu wersalskiego. W razie odmowy Göring zagroził zbombardowaniem stolicy Litwy. Kowno zdecydowało się spełnić niemieckie żądanie.
 
 
           Trzy dni później na pokładzie pancernika Deutschland eskortowanego przez duży zespół okrętów Kriegsmarine do Kłajpedy przybył Hitler z wielką świtą (w tym Himmlerem, Blombergiem i Raederem). W wygłoszonym przemówieniu Hitler podkreślił:  „Zostaliście niegdyś porzuceni przez Niemcy, które okryły się niesławą i hańbą. Teraz wróciliście do domu, do nowych, potężnych Niemiec, które odzyskały niewzruszone poczucie honoru. Nie powierzą swojego losu obcym. Są gotowe być panem własnego losu, gotowe go kształtować, niezależnie od tego, czy podoba się to światu. 80 milionów Niemców stoi za tymi nowymi Niemcami. Odtąd weźmiecie udział w naszym narodowym życiu, naszej pracy, naszej wierze, naszej nadziei i, jeśli stanie się to konieczne, w naszych ofiarach”.
 
 
          Warszawa natychmiast zareagowała na okupację Kłajpedy. 23 marca Ministerstwo Spraw Wojskowych zarządziło tajną, częściową mobilizację „czarnych” jednostek.
 
 
          Ministerstwo miało dwa plany mobilizacji: plan „Zachód” i plan „Wschód”, które opierały się na oznaczaniu jednostek kolorami: grupa „czerwona” oznaczała osłonę granicy wschodniej, „niebieska” – osłonę granicy zachodniej, „czarna” – wsparcie jednostek operacyjnych na zagrożonym kierunku, „żółta” – wzmocnienie sił osłonowych na każdej z granic, a „brązowa” i „zielona” – uzupełnienia. W poszczególnych Dowództwach Okręgów Korpusów (DOK) jednostki przypisano do określonych grup, a Ministerstwo Spraw Wojskowych mogło nakazywać ich selektywne mobilizacje.
 
 
             W tym przypadku zmobilizowano grupę „czarną” z dwóch DOK na wschodzie kraju i skierowano je pospiesznie nad granicę zachodnią. Zmobilizowano 9., 20. i 30. Dywizję Piechoty, Nowogródzką Brygadę Kawalerii z DOK IX w Brześciu i 26. Dywizję Piechoty z DOK IV w Łodzi.
 
 
             Rozwinięcie tych jednostek wymagało czasu: 20. DP i Nowogródzka BK musiały przebyć ponad 450 kilometrów do rejonu Sierpca na północny zachód od Warszawy. Polska nie miała zapasu pojazdów i koni do wyposażenia mobilizowanych oddziałów; jednostki liniowe rekwirowały cywilne środki transportu – co wymagało czasu. Częściowa mobilizacja kosztowała skarb państwa 57 milionów złotych miesięcznie.
 
 
              Jednocześnie Rydz-Śmigły podjął decyzję w sprawie zorganizowania sił w pięć grup operacyjnych, które nazwano „armiami”. Nadano im nazwy „Modlin”, „Pomorze”, „Poznań”, „Łódź” i „Kraków”.
 
 
              Każda z armii odpowiadała za obronę swojego odcinka, jednak brakowało szczegółowych wytycznych operacyjnych. Ponadto, zajęcie przez Niemcy Czechosłowacji w połowie marca zdezaktualizowało znaczną część dotychczasowych planów obronnych.
 
 
              Od jesieni 1938 roku nad modyfikacją polskich planów operacyjnych pracowała grupa wyższych oficerów (Tadeusz Kutrzeba, Juliusz Rómmel, Władysław Bortnowski i Leon Berbecki), jednak zmienione plany okazały się przestarzałe jeszcze przed ich ukończeniem.
 
 
            Gdy Polska prowadziła tajną mobilizację, Brytyjczycy i Francuzi debatowali nad dalszym postępowaniem. Zajęcie Czechosłowacji oraz jawna demonstracja siły przeprowadzona w celu zastraszenia Litwy dobitnie ukazały fiasko polityki Neville’a Chamberlaina.
 
 
             Tuż przed aneksją Kłajpedy Ribbentrop spotkał się z ambasadorem Lipskim, żeby odbyć dalsze rozmowy na temat Gdańska. Lipski potwierdził polskie stanowisko, że jakakolwiek próba zmiany statusu Wolnego Miasta byłaby casus belli, Ribbentrop zaś odpowiedział, że Niemcy zamierzają dojść swoich praw do Gdańska nawet przy użyciu siły.
 
 
             Po polskiej odmowie Hitler poinformował Keitla, że w sprzyjającym momencie zamierza zaatakować Polskę. Nazajutrz niemieckie gazety zaczęły zamieszczać doniesienia o rzekomych polskich „prześladowaniach” Niemców, wykorzystując tę samą technikę Gräuelpropaganda, która tak dobrze sprawdziła się w przypadku Czechosłowacji.
 
 
             W tej sytuacji lord Halifax, brytyjski minister spraw zagranicznych poinformował Becka, iż Wielka Brytania potraktuje zagrożenie dla niepodległości Polski z „wielką obawą”. Równocześnie poprosił polskiego ministra spraw zagranicznych o utrzymanie wszelkich rozmów między Polską a Wielką Brytanią na temat ewentualnego porozumienia w tajemnicy przed Francją, która była formalnie sojuszniczką Polski.
 
 
           W dniach 27–29 marca rząd brytyjski rozważał działania dyplomatyczne, które powstrzymałyby Niemcy przed przeprowadzeniem niespodziewanego ataku na Gdańsk. Podczas tych dyskusji brytyjski wywiad wojskowy (MI6) ujawnił, iż otrzymał, jak oceniał, wiarygodne informacje, że w każdym momencie należy spodziewać się niemieckiej próby opanowania Gdańska.
 
 
           W takich okolicznościach  Chamberlain i Halifax nakłonili gabinet do ogłoszenia udzielenia Polsce gwarancji bezpieczeństwa w oparciu o pogłoski i słabe dowody na to, że w ciągu kilku dni nastąpić może niemiecka próba zajęcia Gdańska lub jakaś inna akcja.
 
 
           31 marca o godzinie 15.00 Chambelain wystąpił w Izbie Gmin i ogłosił udzielenie Polsce gwarancji bezpieczeństwa. Mówiły one, że „na wypadek jakiegokolwiek działania w sposób jasny zagrażającego niepodległości Polski, i któremu to działaniu rząd polski uzna za konieczne przeciwstawić się wszystkimi siłami, Rząd Jego Królewskiej Mości będzie zobowiązany udzielić natychmiast wszelkiej możliwej pomocy”.
 
 
            Chamberlain miał nadzieję, że to jawne ostrzeżenie wystarczy, by zniechęcić Hitlera do dokonania agresji na Polskę, choć nie poczynił żadnych przygotowań na wypadek, gdyby stało się inaczej.
 
 
           Brytyjski premier nie rozumiał, że Hitlera nie można zmusić do zmiany działań słowami, nawet jeśli słowa te zawierały zawoalowaną sugestię możliwości wybuchu większego konfliktu.
 
 
            Co więcej, brak konkretnych zobowiązań Wielkiej Brytanii pozwalał sądzić, że Chamberlain nie chce ponosić żadnych ofiar na rzecz Polski.
 
 
            Gdy Hitler dowiedział się o gwarancjach Chamberlaina, stwierdził gniewnie: „Ugotuję im zupę, którą się udławią”  i rozkazał OKW przygotować trzy plany wariantowe działań przeciwko Polsce: (1) plan ściśle obronny ze zwiększeniem zabezpieczenia granic i przestrzeni powietrznej; (2) Fall Weiss, czyli plan zmasowanej ofensywy na Polskę; (3) plan operacji opanowania Gdańska.
 
 
            Równocześnie oznajmił Keitlowi, że Wehrmacht musi być gotów do wykonania każdego z tych planów nie później niż 1 września 1939 roku.
 
 
            W tym momencie Hitler wciąż jeszcze nie podjął decyzji, czy powinien dążyć do całkowitego wyeliminowania Polski. Ostatecznie na jego decyzję wpłynął fakt, iż Polska zdecydowanie opowiedziała się po stronie obozu antyniemieckiego, oraz jego pewność, że Wielka Brytania nie była gotowa wypełnić gwarancje wobec Polski.
 
 
           W tych warunkach nie miało już sensu rozpoczynanie wojny z Polską wyłącznie w celu zdobycia Gdańska i korytarza. Dlatego też 11 kwietnia poinformował OKW, że zdecydował się na Fall Weiss i że celem jest zniszczenie polskich sił zbrojnych.
 
 
         Dyrektywa OKW głosiła wprost, że walki mają być ograniczone tylko do Polski.
 
 
         28 kwietnia Niemcy wypowiedziały brytyjsko-niemiecką umowę morską z 1935 roku oraz uznały brytyjskie gwarancje za naruszenie polsko-niemieckiego paktu o nieagresji z 1934 roku.
 
 
        Jednocześnie Ribbentrop podpisał pakt stalowy z Włochami, formalizując współpracę wojskową i gospodarczą z Rzymem. Pakt ten był w głównej mierze propagandowym gestem, szczególnie, że  Mussolini poinformował prywatnie Hitlera, że Włochy nie będą gotowe uczestniczyć w dużym konflikcie przed 1942 rokiem, i rekomendował prowadzenie długotrwałej „wojny nerwów”, by wyczerpać mocarstwa zachodnie.
 
CDN.

W połowie lat 30. Niemcy zaczęli wdrażać w życie nową koncepcję wykorzystania lotnictwa i .wojsk pancernych
 
 
           W połowie lat 30. trwała dyskusja w kwestii najlepszej organizacji sił powietrznych na czas wojny. Francja preferowała przydzielenie sił myśliwskich i rozpoznawczych do poszczególnych dowództw armii, natomiast większość jej lotnictwa podlegała pod dowództwa stref powietrznych. W maju 1936 roku brytyjskie Royal Air Force zostały podzielone na Bomber Command (Dowództwo Bombowców, odpowiadające za strategiczne uderzenia powietrzne) i Fighter Command (Dowództwo Myśliwców, odpowiadające za obronę powietrzną Wielkiej Brytanii).
 
 
          Podobnie jak u Francuzów, polskie Lotnictwo Wojskowe przydzieliło część jednostek lotniczych bezpośrednio armiom, najlepsze samoloty jednak skoncentrowało w Brygadzie Pościgowej i Brygadzie Bombowej w celu wykonywania zadań szczebla operacyjnego.
 
 
         W roku 1935 Luftwaffe utworzyła pierwszy związek operacyjny, 1. Dywizję Lotniczą, jednak Staffeln (dywizjonów) formowano w jednolite Gruppen (grupy) liczące 30–40 samolotów, te zaś z kolei łączono w Geschwader (pułki) po 90–120 maszyn. Poszczególne jednostki przydzielano do okręgów lotniczych (Luftgaue), zapewniających wsparcie administracyjne i logistyczne.
 
 
         Początkowo Luftwaffe pozostawała pod wpływem koncepcji Reichswehry o konieczności udzielania wsparcia wojskom lądowym, ale wkrótce jej dowódcy rozumieli konieczność realizowania innych zadań, takich jak zdobywanie przewagi powietrznej i atakowania tyłów przeciwnika. Luftwaffe dążyła do więc  podporządkowania wszystkich zasobów lotniczych jednemu dowódcy.
 
 
          Luftwaffe zdobyła wiele cennych doświadczeń taktycznych w Hiszpanii,  choć były to działania na bardzo małą skalę. Na przykład w osławionym i zmitologizowanym nalocie Legionu Condor na Guernicę w kwietniu 1937 roku wzięło udział mniej niż 30 samolotów.
 
 
         Po powrocie do Niemiec piloci Legionu Condor  pomagali doskonalić taktykę myśliwców, wprowadzając szyk Vierfingerschwarm (cztery palce).
 
 
         Także załogi niemieckich bombowców doskonaliły taktykę w Hiszpanii, choć wspierane przez Luftwaffe oddziały gen. Franco prowadziły wojnę pozycyjną. W takich okolicznościach doświadczenia z Hiszpanii pozwalały na wyciągnięcie niewielu wniosków co do zasadności doktryny działań manewrowych Wehrmachtu.
 
 
         W początkach 1938 roku Luftwaffe sformowała wielkie grupy powietrzne, a w lutym 1939 roku, utworzono cztery floty powietrzne (Luftflotten). Utworzenie tych flot – co nastąpiło podczas wstępnej fazy planowania Fall Weiss – było ważnym czynnikiem sygnalizującym niemieckie zamiary, który wywiad sprzymierzonych zupełnie przeoczył.
 
 
        Każda z flot powietrznych składała się z dwóch dywizji lotniczych, obejmujących samoloty bombowe, szturmowe i rozpoznawcze, a także przydzielonych jednostek artylerii przeciwlotniczej, łączności i logistycznych.
 
 
       Flota powietrzna miała być samodzielną siłą powietrzną, liczącą do tysiąca samolotów, zdolną do wykonywania zadań operacyjnych w ramach planu kampanii.
 
 
       Podstawową wadą był brak zintegrowania sił myśliwskich z flotami powietrznymi. W roku 1939 poszczególne grupy myśliwskie podlegały albo dowództwom okręgów lotniczych (Luftgaukommandos), albo na wpół niezależnemu dowódcy myśliwców (Jagdfliegerführer). Wynikało to w znacznej mierze z faktu, że grupy myśliwskie niechętnie odnosiły się do integracji z flotami powietrznymi, ponieważ nie chciały być wciągane w nieustanne eskortowanie bombowców, co uznawano za odciąganie sił od zadania wywalczania przewagi powietrznej.
 
 
        Dopiero po kampanii francuskiej 1940 roku dowódcy flot powietrznych uzyskali własne jednostki myśliwskie, a floty powietrzne stały się prawdziwymi lotniczymi związkami broni połączonych.
 
 
       Główną kwestią techniczną, którą musiały rozstrzygnąć armie w początkach lat 30., było to, jakie czołgi budować i jak miała być zorganizowane wojska pancerne.
 
 
       Istniały wówczas cztery podstawowe poglądy co do organizacji czołgów: jednostki złożone wyłącznie z czołgów (głównie do zmasowanych ataków i przełamania obrony przeciwnika), czołgi piechoty do wsparcia piechoty w natarciu, kawaleria zmechanizowana (wykorzystująca czołgi do tradycyjnych zadań kawalerii, takich jak rozpoznanie, działania osłonowe i pościg) oraz mobilne bronie połączone (tworzenie wszechstronnych zgrupowań bojowych dla działań manewrowych, zwłaszcza do rozwijania sukcesów i głębokich operacji).
 
 
        Wielka Brytania, Francja i ZSRS przewidywały dla swych czołgów głównie zadanie wsparcia piechoty lub działań kawaleryjskich, ale eksperymentowały (przede wszystkich Armia Czerwona) także z dwoma pozostałymi.
 
 
        W Reichswehrze generał major Oswald Lutz i jego szef sztabu, pułkownik Heinz Guderian, zdecydowanie opowiadali się za rolą mobilnych broni połączonych i pragnęli, żeby wszystkie czołgi zgrupowano w dywizjach broni połączonych. Jednakże pomysł ten, uznawany w roku 1934 za radykalny, natrafił na opór ze strony bardziej konserwatywnie nastawionych oficerów. Generał artylerii Ludwig Beck, szef Sztabu Generalnego wojsk lądowych, sprzeciwiał się koncepcji dywizji pancernych i optował za utworzeniem niezależnych Heerestruppen, jednostek armijnych szczebla pułku lub brygady, którymi można byłoby wzmacniać poszczególne korpusy armijne. Miały być to jednostki czysto pancerne, zdolne do realizacji zadań przełamujących lub wspierania piechoty.
 
 
        Szef sztabu Becka, pułkownik Erich von Manstein, napisał nawet memorandum, w którym zalecał, by każda dywizja piechoty posiadała organiczne wsparcie pancerne – co stało się genezą powstania Sturmartillerie (artylerii szturmowej).
 
 
       Beck, jako artylerzysta, zadbał o to, by jednostki dział szturmowych nie podlegały dowództwu broni pancernej.
 
 
        Do tego jeszcze dochodzili kawalerzyści, którzy naciskali na motoryzację części swych jednostek w celu utrzymania jednostek dywizyjnych (i zapewnienia stanowisk dowódczych dla wyższych oficerów kawalerii). Dlatego w czerwcu 1936 roku OKH zarządziło formowanie trzech dywizji lekkich (leichte-Divisionen), z których każda otrzymać miała własny batalion pancerny, przeznaczonych do wykonywania typowych zadań kawaleryjskich, takich jak rozpoznanie, działania osłonowe i pościgowe.
 
 
        W wyniku tych rywalizacji w latach 1936–1939 istniały trzy rodzaje niemieckich jednostek zmechanizowanych, każdy przygotowany do innych zadań.
 
 
        Podczas gdy Heerestruppen i dywizje lekkie nie pochłaniały wiele zasobów – co było jednym z powodów, dla których optowało za nimi OKH – Lutz proponował bardzo rozbudowane dywizje pancerne, co oznaczało, że przed 1938 rokiem możliwe było sformowanie jedynie trzech.
 
 
         Pierwotna struktura organizacyjna dywizji pancernej była niepotrzebnie skomplikowana – dowództwo brygady pancernej dowodziło dwoma pułkami pancernymi, z których każdy dzielił się na dwa lub trzy bataliony pancerne; w rezultacie zbyt wielu dowódców starało się wydawać rozkazy w zbyt wielu sieciach łączności radiowej.
 
 
        W dywizji pancernej z 1935 roku kompania pancerna liczyła etatowo 30 czołgów – zdecydowanie zbyt wiele, by mógł skutecznie nią dowodzić jeden oficer – batalion zaś 115 czołgów.
 
 
        Lutz i Guderian wyobrażali sobie dywizje pancerne jako zdolne skoncentrować dość czołgów w Schwerpunkt, punkcie ciężkości, by osiągnąć decydujący rezultat. Podstawowym problem było manewrowanie tak licznymi siłami oraz umiejętność skrytej koncentracji. Poważnym wyzwaniem stało się też zapewnienie wsparcia logistycznego dla 400 czołgów i 2 tysięcy innych pojazdów działających na jednej osi natarcia.
 
 
        Hiszpańskie doświadczenia wojsk lądowych były jeszcze mniej przydatne dla doskonalenia sztuki operacyjnej, ponieważ kontyngent lądowy Legionu Condor, dowodzony przez podpułkownika Wilhelma Rittera von Thomę liczył w październiku 1936 roku zaledwie 267 żołnierzy, dysponujących  41 czołgami Pz I i 24 działkami przeciwpancernymi kalibru 37 mm. Zadaniem Niemców było szkolenie Hiszpanów, a  nie bezpośredni udział w walkach. W czasie sporadycznych potyczek okazało się, że czołg Pz I był  niezwykle podatny na ogień dział przeciwpancernych, przez co domagano się od Heereswaffenamt przyspieszenia programów budowy czołgów Pz III i Pz IV.

 
           Jak się miało okazać najskuteczniejszymi w latach 1939–1940 jednostkami w dywizji pancernej były bataliony motocyklistów (Kradschützen-Abteilungen) i zmotoryzowane bataliony rozpoznawcze (Aufklärungs-Abteilung). Obie te jednostki były wykorzystywane w roli szpicy, do wyszukiwania luk w nieprzyjacielskim ugrupowaniu. Liczący 959 żołnierzy batalion motocyklowy był jednostką bardzo mobilną, zdolną przebyć w ciągu jednego dnia 100 lub więcej kilometrów, i wystarczająco dobrze uzbrojoną, by zająć i utrzymać kluczowe punkty. Podobnie liczący 753 żołnierzy batalion rozpoznawczy był bardzo mobilny, a 24 samochody pancerne dodatkowo zwiększały wartość bojową straży przedniej dywizji.
 
 
           Niemcy eksperymentowali także z utworzeniem większych i silniejszych jednostek rozpoznawczych dla korpusów zmechanizowanych ale na wcielenie tej idei przed 1939 rokiem  zabrakło im środków.
 
 
CDN.

Od początków lipca 1920 roku mieszkańcy Ciechanowa aktywnie uczestniczyli w działaniach na rzecz wzmocnienia polskiej armii.
 
 
           Szybki marsz armii Tuchaczewskiego sprawił, iż przywódcy bolszewiccy nie tylko uwierzyli w szybkie pokonanie Polaków ale także w możliwość eksportu rewolucji do krajów Europy Zachodniej.
 
 
         „Przebijać się na zachód nie w celu zdobycia Polski, - przedstawiała cele wojenne bolszewików gazeta „Krasnoarmijec” - Niemiec, Francji, lecz dla połączenia się z robotnikami polskimi, niemieckimi i angielskimi – oto nasze główne zadanie. Właśnie dlatego biała Polska musi być zniszczona, istnieć zaś powinna Polska proletariacka i sztandar czerwony powinien powiewać nad Warszawą”.
 
 
        Natychmiast po ukonstytuowaniu się Rada Obrony Państwa już 1 lipca 1920 r. podjęła decyzję o utworzeniu Armii Ochotniczej, a następnego dnia  ukazał się rozkaz MSWojsk. o rozpoczęciu werbunku. W sumie do tej armii zgłosiło akces ponad 105 000 ochotników. Najwięcej ochotników pochodziło z Mazowsza i Podlasia (27 % zaciągu).
 
 
       Także w Ciechanowie powołano punkt rekrutacyjny. Wśród ochotników z miasta dominowała młodzież akademicka i szkolna, w tym szczególnie należąca do Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP). To oni stanowili 80 procent składu 201. pp, który miał tak znaczący udział w ostatecznym wyzwoleniu Ciechanowa. Do wojska ochotniczo zgłosili się między innymi wszyscy uczniowie szkoły rolniczej z Sokołówka, miejscowości blisko Ciechanowa, z jej dyrektorem Stanisławem Sobkiem na czele.
 
 
       W  obliczu zagrożenia bolszewickiego w całej Polsce  spontanicznie powstawały Obywatelskie Komitety Obrony Państwa. 8 lipca 1920 roku powołany został Obywatelski Komitet Wykonawczy Obrony Państwa z marszałkiem sejmu Wojciechem Trąmpczyńskim na czele, reprezentujący ponad 200 organizacji społecznych.
 
 
       Tworzono wojewódzkie, powiatowe, a nawet gminne Komitety Obrony Państwa. Prowadziły one działalność na rzecz wzmacniania armii, w tym zbiórkę pieniędzy i środków materialnych dla wojska. Obywatelskie Komitety Obrony Państwa prowadziły zbiórkę żywności, środków opatrunkowych, lekarstw i bielizny dla żołnierzy.
 
 
       W Ciechanowie komitetem takim kierował Jan Konopnicki, syn pisarki Marii Konopnickiej. Radę Obywatelską Komitetu stanowili: Józef Choromański, Nikodem Kozakiewicz, Zygmunt Morawski, Feliks Stypułkowski i Jan Konopnicki.
 
 
        Komitet zebrał znaczną kwotę pieniędzy. Związek Ziemian  wyasygnował 186 tys. marek, Towarzystwo Wzajemnego Kredytu – 100 tys., Syndykat Rolniczy – 50 tys. Policjanci zadeklarowali 5 procent swych poborów, co wynieść miało ponad 14 tys. marek. Inni pracownicy miasta i powiatu także zobowiązali się wpłacać na rzecz powiatowego Komitetu Obrony Państwa 5 procent dochodów. Spośród mieszkańców Ciechanowa Jan Konopnicki indywidualnie wpłacił na ten cel 13 850 marek. Zbierane były też datki w kosztownościach, w złocie, które wysyłano do stolicy
 
 
      Komitety miejskie i gminne wyłaniały ze swoich składów sekcje: straży obywatelskiej, rezerwistów, uchodźców oraz finansową.
 
 
       Ważną rolę odgrywał też znajdujący się w Ciechanowie Komitet Pomocy Rezerwistom, który udzielał potrzebującym pomocy materialnej.  Funkcjonowało też Koło Pomocy Żołnierzowi prowadzące gospody oraz punkty żywieniowe. Ziemianie z powiatu ciechanowskiego dobrowolnie zadeklarowali przyjmowanie do swych dworów 2–10 „ozdrowieńców” (rannych odbywających rekonwalescencję).
 
 
        Społeczeństwo polskie czyniło też przygotowania do działalności dywersyjnej na terenach czasowo zajętych przez wroga. Temu celowi miał służyć powołany rozkazem MSWojsk. z 1 sierpnia 1920 r. Związek Obrony Ojczyzny (ZOO). Zamierzano tworzyć oddziały lotne składające się z 5–10 członków związku.
 
 
           Powstały struktury centralne, terenowe i grupy lotne ZOO podobne do struktur byłej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Zadaniem lotnych grup było niszczenie infrastruktury kolejowej i drogowej, napady na obiekty i sztaby nieprzyjaciela oraz działalność wywiadowcza.
 
 
         Równocześnie na polecenie komendanta głównego ZHP gen. Broni Józefa Hallera sierż. Stanisław Rudnicki zorganizował 42-osobowy oddział Harcerskiej Służby Łączności dla Frontu Północno- Wschodniego (po reorganizacji Frontu Północnego). Został on rozwinięty do 133 harcerzy, wśród nich znaleźli się także harcerze hufca ciechanowskiego. Dotyczyło to nie tylko męskich drużyn, również harcerki powiatu ciechanowskiego zgłaszały akces do powołanego w Warszawie Wydziału Pogotowia Wojennego, kierowanego przez druhnę Jadwigę Wocalewską-Szeletyńską.
 
 
         Zdecydowana większość obywateli II Rzeczypospolitej z wielką determinacją stanęła do walki o zagrożoną suwerenność ojczyzny. Nie udało się bolszewikom doprowadzić do wrzenia rewolucyjnego w Polsce, do czego zachęcała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, prowadząc między innymi agitację przeciwko poborowi do Wojska Polskiego, także do wstępowania do Armii Ochotniczej.
 
 
           Podobne hasła głosiło skrajnie lewicowe skrzydło Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) kierowane przez Jerzego Czeszejkę-Sochackiego, a przede wszystkim aktywiści żydowscy z Bundu i Poalej Syjonu.
 
 
        Licząc na całkowite pobicie wojsk polskich i sowietyzację Polski, KC RKP(b) i Rada Komisarzy Ludowych poleciły przygotować kadry spośród polskich komunistów, które miały stanąć na czele przyszłego rządu rewolucyjnego w Polsce. W tym celu utworzono  Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP) z Julianem Marchlewskim na czele, który 30 lipca zainstalował się w Białymstoku, gdzie wydał manifest zapowiadający bolszewizację Polski.
 
 
        W polskich miastach i wsiach miały powstać komitety rewolucyjne - rewkomy. Twierdzono, że Zjazd Delegatów Ludu Robotniczego Miast i Wsi utworzy Polską Socjalistyczną Republikę Rad.
 
 
          Ciechanów zamieszkiwała licznie ludność żydowska, która była bardzo podatna na agitację bolszewicką. Dużą aktywność antypolską wykazywali członkowie Bundu, prowadząc agitację i sabotując decyzje władz. Wobec tego 10 lipca 1920 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o rozwiązaniu Bundu i pozostających pod jej wpływami stowarzyszeń oraz prasy.
 
 
           Na mocy tej decyzji w Ciechanowie rozwiązano Stowarzyszenie Strzelca im. Borochowa, Stowarzyszenie Młodzieży Robotniczej „Młodość” oraz Stowarzyszenie „Dom Ludowy Żydowski”. Część szczególnie zaangażowanych aktywistów została aresztowana lub internowana przed zajęciem miasta przez bolszewików.
 
 
           Ciechanowa broniły słabe polskie jednostki, były to symboliczne siły wobec zagrożenia, jakie stanowiła 15. Dywizja Kawalerii  z 3. Korpusu Konnego  Gaja, która kierowała się w stronę Ciechanowa
 
 
          8 sierpnia o godz. 8.00 starosta nakazał natychmiastową ewakuację miasta. Drogi zostały wycofującym się wojskiem i uchodzącymi cywilami. Pierwsze forpoczty przeciwnika zbliżyły się do rogatek miasta już w południe 8 sierpnia.
 
 
           Obronę Ciechanowa stanowił przede wszystkim 203. p. ułanów . Jego trzy szwadrony zostały spieszone. Ułani nie przygotowani do walk w mieście, ponieśli znaczne straty. Walki w mieście trwały do godz. 17.00, kiedy to ułani wycofali się z Ciechanowa, do którego wkroczyli bolszewicy z 15 DK.
 
 
          Dwa dni później udany zagon  203. p.uł., doprowadził 10–11 sierpnia do częściowego wdarcia się do Ciechanowa. Polscy ułani wzięli kilkudziesięciu jeńców, jednak przybycie nowych sił bolszewickich zmusił polskich kawalerzystów do wycofania się do Gąsocina. Za bolszewicką kawalerią napływała w kierunku Ciechanowa także piechota z 53. DS.
 
 
CDN.

Niezależność oddziałów strzeleckich trwała jedynie kilka dni, a powstałe 16 sierpnia 1914 roku Legiony Polskie były w pełni podporządkowane Austriakom.
 

        Obok założonego przez Związek Walki Czynnej w 1910 roku we Lwowie Związku Strzeleckiego, a w Krakowie Strzelca, istniały w Galicji także Polskie Drużyny Strzeleckie, Polowe Drużyny Sokole oraz Drużyny Bartoszowe.


           Bez poparcia Wiednia ruch strzelecki nie mógłby funkcjonować. Cesarsko-królewskie władze austro-węgierskie oczekiwały, że w momencie wybuchu wojny z Rosją strzelcy i sokoły przeprowadzą akcje dywersyjne i sabotażowe na terenie Królestwa Polskiego, a tym samym ułatwią ofensywę własnych armii.
 
 
           Wypowiedzenie wojny Serbii przez Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku Austriacy wyrazili zgodę na mobilizację oddziałów strzeleckich i wkroczenie do Królestwa Polskiego, gdyż byli pewni, że po stronie Serbii stanie Rosja.
 
 
           Rozkazy mobilizacyjne podpisał Józef Piłsudski, komendant główny polskich oddziałów strzeleckich, a  31 lipca 1914 roku podporządkowali się mu także strzelcy z PDS.
 
 
          2 sierpnia 1914 roku Wiedeń pozwolił Piłsudskiemu na przekroczenie przez oddziały strzeleckie granicy zaboru rosyjskiego. Jeszcze przed wybuchem wojny, Piłsudski sprowadził do Krakowa 6 tysięcy strzelców, którzy zamieszkali w barakach w Oleandrach. Stamtąd 6 sierpnia 1914 roku – w 50. rocznicę stracenia Romualda Traugutta – wyruszyła pierwsza kompania kadrowa dowodzona przez Tadeusza Kasprzyckiego. 
 

         Wymarsz pierwszej kadrowej poprzedził wypad siedmiu kawalerzystów – tzw. „Siódemki Beliny”. 2 sierpnia szef sztabu Komendy Głównej „Strzelca” Kazimierz Sosnkowski dokonał odprawy patrolu Władysława Beliny-Prażmowskiego. Patrol miał dokonać napadu na lokal rosyjskiej komisji poborowej w Jędrzejowie oraz dokonać rozpoznania sił rosyjskich. Sosnkowski żegnając wyruszających powiedział: „Choć będziecie wisieć, ale za to spełnicie pięknie swój obowiązek żołnierski i historia o was nie zapomni”.
 
 
       Oprócz Beliny, ubranego jako jedyny w mundur ułański, w patrolu wzięli udział: Stanisław Grzmot-Skotnicki, Janusz Głuchowski, Zygmunt Karwacki, Stefan Kulesza, Antoni Jabłoński oraz Ludwik Skrzyński.
 
 
      W nocy z 2 na 3 sierpnia patrol wyruszył z Krakowa jadąc na dwóch furmankach i o godzinie 2.45 przekroczył granicę austriacko-rosyjską pod Baranem, koło Kocmyrzowa. Następnie zatrzymano się w majątku Goszyce należącym do Zofii Zawiszanki, członkini Polskich Drużyn Strzeleckich.
 
 
        Po kilkugodzinnym odpoczynku, przez Działoszyce skierowano się ku Jędrzejowie. W odległości 10 km od miasta, napotkano wracających do domów rezerwistów, którzy poinformowali „siódemkę”, że członkowie rosyjskiej komisji poborowej w Jędrzejowie, na wieść o rzekomym wkroczeniu lwowskiego Sokoła, uciekli z miasta, rezygnując z mobilizacji. W tej sytuacji „Belina” postanowił skierować się do Słomnik, gdzie stacjonował oddział rosyjskiej straży granicznej. Próba zorganizowania zasadzki na szosie nie udała się, gdyż Rosjanie udali się inną drogą.
 
 
          W drodze powrotnej „siódemka” otrzymała od ziemianina z majątku Krzeszowice pięć koni, dzięki czemu prawie cały patron powrócił konno do Krakowa.
 
 
           6 sierpnia wyruszyła w kierunku granicy rosyjskiej Pierwsza Kompania Kadrowa skupiająca najlepiej uzbrojonych strzelców. W kolejnych dniach w ślad za nią poszły następne kompanie i bataliony, kierując się na Kielce. Formalnie podlegały one dowódcy ck grupy operacyjnej gen. Heinricha Kum mera, składającej się z dwóch dywizji Landwehry (obrony krajowej) i dywizji kawalerii.


          Strzelcy i ck wojska powinny działać razem przeciwko wspólnemu wrogowi, ale obie strony miały różne oczekiwania. Piłsudczycy traktowali oddziały strzeleckie jako kadry Wojska Polskiego, Austriacy natomiast widzieli w nich jedynie grupy dywersyjne o statusie pospolitego ruszenia podległe Naczelnej Komendzie Armii (Armeeoberkommando, AOK).
 
 
       Jeszcze inne nadzieje wiązali ze strzelcami polscy konserwatyści, dla których mieli być oni atutem w staraniach o przekształcenie duali-stycznych Austro-Węgier w trialistyczne Austro-Węgro-Polskę, co miało się dokonać w następstwie przyłączenia, po zwycięskiej wojnie, Królestwa Polskiego do Galicji.


        Kiedy strzelcy wkroczyli do Królestwa Polskiego, okazało się, że nie mają ochoty realizować zobowiązań wobec AOK. Ich akcje dywersyjne i sabotażowe były mało znaczące i co istotne, nie zorganizowali (nie mieli na to najmniejszych szans) na tyłach wojsk rosyjskich oczekiwanego przez AOK powstania zbrojnego.
 
 
        Niechętnie współpracowali z ck dowództwem, podkreślając na każdym kroku, że są Wojskiem Polskim wyzwalającym ziemie polskie spod rosyjskiej okupacji, oraz bez zgody AOK tworzyli własną cywilną i wojskową administrację podporządkowaną polskiemu Rządowi Narodowemu, który miał jakoby powstać w Warszawie.
 
 
          Te działania strzelców oburzyło władze ck monarchii, które zaczęły w nich widzieć formację awanturniczą i wichrzycielską. W ich opinii zawiódł Piłsudski, tym samym, jak twierdzili, wygasł jego mandat na dowodzenie strzelcami. Ck generałowie i politycy postanowili jak najszybciej przerwać działalność strzelców, bowiem pociecha z nich była niewielka, a polityczne szkody znaczące.
 
 
         Także polscy konserwatyści uznali ich postępowanie w Królestwie za nie do przyjęcia, gdyż strzelcy utrudniali porozumiewanie się ze stroną rządową w związku z perspektywą trializmu.
 

           Jednocześnie zarówno Wiedeń, jak i polscy konserwatyści zdawali sobie sprawę, że w obopólnym interesie leży kontynuowanie polskiego czynu zbrojnego, ale pod ścisłym nadzorem AOK.
 

           W tej sytuacji  ck minister skarbu Biliński zaprosił do Wiednia Juliusza Leo, który 10 sierpnia dotarł do stolicy monarchii habsburskiej. Natychmiast rozpoczęły się rozmowy z ministrem spraw za granicznych Leopoldem Berchtoldem oraz z politykami i sztabowcami austriackimi. Dołączył do nich Michał Bobrzyński.
 
 
           Równocześnie, występujący z upoważnienia Piłsudskiego,  Władysław Sikorski złożył ofertę stworzenia na bazie oddziałów strzeleckich polskiego korpusu ochotniczego pod dowództwem Piłsudskiego. Ale ck sztabowcy z szefem sztabu AOK gen. Franzem Conradem von Hoetzendorfem na czele nie wyrazili chęci rozmowy na ten temat.
 
 
          Dla Wiednia jedynym zaufanym partnerem byli polscy konserwatyści, którzy wystąpili z ideą powołania instytucji reprezentującej polskie stronnictwa z Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Miałaby ona sprawować nadzór polityczny nad polskim czynem zbrojnym.
 
 
         W wyniku porozumienia 16 sierpnia 1914 roku ogłoszono powstanie w Krakowie nowego ciała politycznego o nazwie Naczelny Komitet Narodowy (NKN). Formalnie został powołany z inicjatywy parlamentarnego Koła Polskiego, co zapowiadał manifest skierowany do „Narodu Polskiego”, podpisany przez sześćdziesięciu pięciu polskich posłów do wiedeńskiej Rady Państwa i Sejmu Krajowego we Lwowie reprezentujących wszystkie opcje polityczne. Posłowie uznali NKN „za najwyższą instancję w za kresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich”.
 
 
         Pierwszym prezesem NKN został charyzmatyczny Juliusz Leo, a kolejnymi krakowscy konserwatyści: Władysław Leopold Jaworski i Leon Biliński.
 
 
           Podczas rozmów polsko-austriackich w Wiedniu zadecydowano także o powołaniu w oparciu o oddziały strzeleckie nowej formacji o nazwie Legiony Polskie.


           Zarówno generałowie austriaccy jak i polscy konserwatyści, powołując Legiony, mieli przede wszystkim na celu poskromienie ambicji politycznych Piłsudskiego. Pragnęli w miejsce oddziałów strzeleckich stworzyć nowe formacje zbrojne, które będą realizować ich wizję polityczną, a nie Piłsudskiego.
 
 
        Strzelcy, co zrozumiałe, wcale nie byli za chwyceni nową formacją i niechętnie używali słowa „legionista”, woleli mówić o sobie: „my, strzelcy”. W ich przekonaniu strzelec był duchem wolnym, a legionista ck – najmitą, żołnierzem wynajętym przez zaborcę
 
 
           Komendant nie mógł się pogodzić z tak pomyślaną ideą Legionów – stanowiła ona wszak za przeczenie jego niepodległościowego programu.
 
 
           Przez kolejne lata, krok po kroku, starał się o powrót do przerwanej w dniu 16 sierpnia 1914 walki o niezależność polskich formacji zbrojnych.
 
 
         W wyniku tego dzieje Legionów to nie tylko heroiczna kronika militarna, ale i pasjonująca historia trudnej walki piłsudczyków o suwerenny status Legionów.

Dokonane przez Niemców rzezie ludności cywilnej oraz zmasowane bombardowanie Warszawy zdecydowanie pogorszyły nastroje mieszkańców miasta.
 
           Wewnętrzny meldunek sytuacyjny AK odnotował, że ludzie ignorują niebezpieczeństwo i zaczęli się upijać i świętować. „Potrzebne jest oddziaływanie propagandy w kierunku przygaszenia przedwczesnego entuzjazmu i przypomnienia czekających jeszcze niebezpieczeństw”.
 
           „Dochodził stały stłumiony odgłos artylerii, - wspominała Larysa Zajączkowska - więc wszyscy myśleli, że zaraz wejdą Rosjanie”. Radiostacja „Anna” meldowała, że Sowieci praktycznie są już w Warszawie.
 
           4 sierpnia dwa brytyjskie bombowce typu Liberator i jeden halifax (z polskimi załogami) przyleciały z Brindisi i zrzuciły kilkanaście zasobników w rejonie cmentarzy na Woli pozostających w rękach powstańców. Zasobniki zawierały tak bardzo potrzebne pistolety maszynowe – steny, karabiny, amunicję, granaty i przeciwpancerne piaty. Był to kolejny dowód, że pomoc jest w drodze. Powstańcy i mieszkańcy stolicy  radośnie świętowali i czekali na następne loty.
 
           5 sierpnia był dniem szczytowej potęgi AK w stolicy.  Niemcy, zaskoczeni początkowo skalą polskich ataków, zaczęli się coraz lepiej organizować oraz przeprowadzać masowe rzezie mieszkańców Warszawy.
 
           Rzezie na Woli i następujący po nich chaos zasiały ziarna wątpliwości wśród ludności cywilnej. „Nastroje ludności niezorganizowanej pogarszają się... żal, rozgoryczenie i panika... podnoszą się głosy defetystyczne” – odnotowano w jednym z oficjalnych raportów AK.
 
           „Ludność cywilna przeżywa depresję... – napisano w innym raporcie - odzywają się głosy, zwłaszcza spośród inteligencji, wyrażające wątpliwość, czy powstanie nie rozpoczęło się za wcześnie. Młodzież nadal entuzjastyczna. Na ogół jednak nurtuje obawa o losy powstania i całość miasta... Lęk i nienawiść wobec Niemców; wobec żandarmerii, gestapo i Ukraińców – nienawiść i chęć natychmiastowego likwidowania”.
 
            W trzecim tygodniu sierpnia wszyscy przenieśli się do piwnic. „Życie w tych schronach było prawdziwą gehenną ludności cywilnej... Mieszkaliśmy... w oficynie domu przy ulicy Długiej 23...  – wspominała Grażyna Dąbrowska -  Wolałam to niż siedzenie w piwnicy, gdzie atmosfera zarówno moralna, jak i czysto fizyczna była trudna do zniesienia i w każdej chwili groziło zasypanie żywcem”.
 
           Ludzie tłoczyli się po kątach piwnic pozbawieni wody, z małą ilością jedzenia, w okropnych warunkach higienicznych, które pogarszały jeszcze pożary i męcząca wysoka temperatura.
 
            „Okienka zasypaliśmy, by ochronić się od odłamków, a zapas świec – minimalny, trzeba oszczędzać. – napisała Janina Lasocka - Świecę zapala się jedynie w chwilach ważnych, na przykład podczas pogrzebu lub jeśli ktoś kona, a przede wszystkim, gdy nadlatują sztukasy. Zdawałoby się, jest rzeczą obojętną, czy gruz przywali człowieka po ciemku, czy przy świetle. Ale nie, wszyscy zgadzają się na jedno: podczas nalotu świeca musi być zapalona”.
 
             Dla Adama Bienia piwnice były czymś wprost z Dantego. „Widziałem tłumy ludzi siedzących w ciemnych piwnicach, modlących się na głos przed czarnym krzyżem wiszącym na ścianie. Widziałem kobiety w czerni, milczące i zrezygnowane, klęczące obok trumien w bramach warszawskich kamienic. Widziałem, jak w pośpiechu i w jak płytkich grobach grzebano te trumny”.
 
           „Nie było tam wody, - zanotował Klaudiusz Hrabyk -  kanalizacji, oświetlenia, wentylacji, kuchni itp. W ciemnych, ciasnych i brudnych korytarzach i komórkach tłoczyło się mnóstwo ludzi wraz z całym swoim dobytkiem... W ciemnościach rozjaśnionych gdzieniegdzie mrugającą świeczką widać było blade i wychudzone twarze, stękali ranni i chorzy, marudziły i płakały dzieci”.
 
            „Wszyscy jednakowo siedzieli w piwnicach, - zapisała Grażyna Dąbrowska - pozbawieni wszystkiego oprócz tego, co przynieśli w worku na plecach. Szybko nawiązywały się znajomości i przyjaźnie, często dzielono się skąpymi zapasami, „bo nie wiadomo, czy do jutra dożyjemy”, pilnowano dzieci, gdy trzeba było wyruszyć na poszukiwanie żywności czy po wodę”.
 
           Wszelkie tabu dotyczące prywatności zostały przełamane. Zostały wykopane wspólne latryny, a ludzie korzystali z nich na widoku publicznym -  „Kabiny do kucań wszystkie bez drzwi. Nikt na nikogo nie zwracał uwagi. Ani się nie wstydził”.
 
           Naloty bombowe stawały się coraz bardziej zaciekłe i coraz więcej ludzi było ciężko rannych od szrapneli lub z powodu pożarów. Coraz więcej mieszkańców Warszawy  straciło swoje mieszkania.
 
            Oficjalny wewnętrzny meldunek do Okręgowego Delegata Rządu stwierdzał: „bezdomna ludność cywilna przebywa w schronach na terenie naszej dzielnicy (głód, fatalne warunki higieniczne, brak jakiejkolwiek organizacji i pomocy z zewnątrz). Sprawa ta może mieć poważne następstwa zarówno ze względu na niebezpieczeństwo epidemii, jak i ze względu na rozszerzający się defetyzm, a nawet miejscami wrogi stosunek do wojska. Nastawienie ludności w schronach cechuje chorobliwa bierność. Zupełnie biernie znoszą głód (niektórzy nie jadają po 2–3 dni), nie wykazując żadnej inicjatywy w kierunku starań o żywność”.
 
           Ludzie byli coraz bardziej zrozpaczeni. „Nastroje pogarszają się z każdym dniem, ludzi ogarnia apatia i przygnębienie. – informował inny meldunek - Zaczynają głośno sarkać na kierownictwo powstania, na aliantów i Sowiety... Ludność spalona tuła się po schronach i piwnicach, marnie odżywiana przez RGO... zaczynają panować choroby: czerwonka i tyfus... Do tego dochodzą nieodpowiednie ustosunkowania się żołnierzy AK do ludności cywilnej... Lepszą żywność rozdziela się między siebie, a dopiero reszta idzie dla żołnierzy pierwszych linii...”.
 
           Żołnierze AK odczuwali tę zmianę nastrojów mieszkańców Warszawy. Łącznik Kedywu opowiadał: „Widziałem, jak dzień za dniem wzrastała wśród cywilów nienawiść do powstańców. Jak wiele bólu i goryczy powodowały tragiczne warunki życia. W jednym z korytarzy matka z dziećmi zwróciła się do nas: „Bandyci! Zostawcie nas w spokoju”.  Minęły już czasy, gdy ludzie przyłączali się do budowy barykad na ulicach i wiwatowali na cześć powstańców. „Czuliśmy, że entuzjazm minął i zastąpiła go niechęć, a nawet nienawiść”.
 
            „Ludność cywilna, bezbronna i bezczynna, (…) - zanotowała Grażyna Dąbrowska – brak jakiejkolwiek realnej pomocy i beznadziejność dalszej obrony, oskarżała powstańców i obarczała dziesiątkowanych przez wroga, nieprzytomnych ze zmęczenia chłopców odpowiedzialnością za śmierć i cierpienia bliskich” .
 
           Wielkie magazyny żywności zostały już opróżnione i ludzie zaczęli głodować.  Śmiertelność wśród niemowląt osiągnęła olbrzymie rozmiary, gdyż matki nie miały pokarmu, wody ani mleka, a szerzyły się choroby.
 
CDN.